2-ma’ruza: Kompleks birikmalar turlari


Kompleksbirikmalarninghosilbo`lishsxemasigaqarabsinflargabo‘linishi va nomlanishi



Yüklə 87,63 Kb.
səhifə2/2
tarix31.12.2021
ölçüsü87,63 Kb.
#113211
1   2
2- kompleks mavzu

Kompleksbirikmalarninghosilbo`lishsxemasigaqarabsinflargabo‘linishi va nomlanishi.Hozirgi vaqtda koordinatsion birikmalarni nomlash uchun kimyo buyicha xalqaro ittifok ishlab chiqqan nomenklatura ishlatiladi. (IYUPAK nomenklaturasi).

Kompleks ionning zaryadiga qarab, kompleks birikmalar uchga bo‘linadi:

1) kation[Cu(NH3)4]SO4 = [Cu(NH3)42+ + SO42-

2) anion K4[Fe(CN)6] = 3K+ + [Fe(CN6)] 3-

3) neytral[Pt(NH3)4Cl2 ] , [Fe(CO)5]

Markaziy ionning musbat zaryadi uni kurshab turgan ligandlar (-) zaryadlari yig‘indisidan ortiq bo‘lsa bunday kompleks kation kompleks deyiladi. Markaziy ionning zaryadi uni qurshab turgan ligandlar zaryadlarining yig‘indisidan kichik bo‘lsa anion kompleks deyiladi. Markaziy ionning zaryadi bilan ligandlar zaryadlarining yig‘indisi orasidagi ayirma nolga teng bo‘lsa neytral kompleks deyiladi.


Ligandlarnixillarigaasoslanibkomleksbirikmalarkuyidagijumlagakiritiladi:

Kompleksbirikmalarningturlari. Ligandlarnixillarigaasoslanibkomleksbirikmalarkuyidagijumlagakiritiladi:

1. Aminatvaammiakatlar. Markaziy atom buligandlarbilanazotatomlariorkaliboglanganbo‘ladi. (Aminatkomplekslarda ligand sifatidapiridin, piperidin, etilendiaminvaboshqaorganikaminlarishlatiladi).

2. Gidratlarvaakvokomplekslarichkivatashkisferasidasuvbo‘lgankompleksbirikmalargidratlardlebataladi. Agar suvmolekulasiligandlikrolinibajarsabundaybirikmalarakvokomplekslar (akvoionlar).

3. Atsidokomplekslar. Ligandlarikislotakoldiklaridaniboratbo‘lgankompleksbirikmalaratsidokomplekslar deb ataladi. (Masalan: K2[Pt(NO2)4Br]).

4. Poligalogenidlar. Markaziyionivaligandlarigalogenlardantashkiltopgankompleksbirikmalarpoligalogenidlar deb ataladi. Masalan: K[I3], K[ICl4] vaxokazo.

5. Polikislotalar. Kislotamolekulasigashuyokiboshqakislotaningangidridikelibkushilganmaxsulotlar deb karashmumkinbo‘lgankompleksbirikmalarpolikislotalar deb ataladi. Ularichidaizovageteropolikislotalarniajratishkerak.

Masalan, H2S2O7, H2Cr4O13, H2W4O13 – izopolikislotalar. H3BO3, 12WO3.3H2O H9[B(W2O7)6] (borovolframatkislotasi), H7[P(Mo2O7)6] (fosfornomolibdatkislotasi), H7[P(W2O7)6] (fosfornovoframatkislotasi), H8[Si(Mo2O7)6] (kremniymolibdatkislotasi), H8[Si(W2O7)6] (kremniyvolframatkislotasi) – geteropolikislotalar.

Xarbirmetallatomi (W yoki Mo) atrofidaoktaedrshaklida (MO6) 6 kislorodatomijoylashadi, ushbuoktaedrlardagi 4 kislorodkuprikvazifasiniutabboshqaoktaedrlarbilanboglanadi.beshinchikislorodatomiesauchtaoktaedrlarniboglaydi: faqatoltinchikislorodatomibo`shqoladiya’niko`prikvazifasidanozodbo‘ladi.

6. Siklikkompleksbirikmalarichkisferasidassikllaribo‘lgankompleksbirikmalarssiklikbirikmalar deb ataladi. Masalan: mis, xrom, kobalt, platina metallarniglitsin (NH2CH2COOH) yokialanin (CH3CHNH2COOH) bilankomplekslari. Bu kabibirikmalar – xelatlaryokiichkikompleksbirikmalar deb ataladi.Xelatlarda ligand markaziy atom bilankovpalentva ion boglarbilanbirikadi, ichkikomplekslardaesafakatkovalentboglarbilan.

Siklikyokixelatkompleksbirikmala.Ulartarkibidaikkivako’pdentantliligandlarbo’ladi.





K3[Fe(C2O4)3] - kaliytrioksalatoferrat (III)

[Pt(En)3]Cl4 - trietilendiaminplatina (IY) xlorid

Ichkikompleksbirikmalar ham xelatkompleksbirikmalargamisolbo’ladi.Bundabog’lanish donor-aktseptorbog’lanishbo’ladi.

Cu(OH)2 + 2NH2CH2COOH = [Cu(NH2CH2-COO)2] + H2О

O=C-O \NH2-CH2

│  Cu  │

H2C-NH2  \ O-C=O

TrilonB -etilendiamintetrasirkakislotaningnatriylituzimisbilankompleksbirikmahosilqiladi.



Xelatkompleksbirikmalaranalitikkimyodaishlatiladi.



7. Kompleksgidritlar. Kislotavaamfotertabiatligidritlarasostabiatligidridlarbilansuvdanboshqaerituvchilardareaksiyagakirishsa, kompleksgidridxosilbo‘ladi. Masalan: LiH BH3Li[BH4], K [AlH4], Al[BH4]3.

8. Metallorganikbirikmalargao’xshashkomplekslar.

Masalan: ferrotsenFe(C6H5)2, dibenzolxrom Cr(C6H6)2, litiygeksafenilxrom Li[Cr(C6H5)6] vaxokazo.

9. Metallkarbonillar. Metallarninguglerod (II) oksidbilanxosilqilganbirikmalarikarbognillar deb ataladi.Masalan: nikeltetrakarbonilNi(CO)4, temirpentakarbonil Fe(CO)5, dekakarbonildimarganets Mn2(CO)10vaxokazo.

10. Ko’po’zaklikomplekslar. Tarkibidaikkitavaundanortikmarkaziyionlaribo‘lgankomplekslarkupuzaklikomplekslar deb ataladi. Bu markaziyionlarbir-biribilan O, S, OH, O – O, SO4 NH2, NH kabiligandlarorkalibirikkanbo‘ladi.

Masalan: dekaammin - amino – dixrom (III) xloridi [(NH3)5Cr-NH2-Cr(NH3)5]Cl5- ikkiuzaklikompleks. NH2ko’prikvazifasiniutaydi.Kompleksdagikobaltatomlaribir-biribilan NH2guruxiorkalibirlashadi.Geksaammin - - amino -  - diol – dikobalt (III) xloridiva [(NH3)3Co(NH2)(OH)2Co(NH3)3]Cl4Ammoniytetraoksalato - diol – (III) dixromat (NH4)2[(C2O4)2Cr(OH)2Cr(C2O4)2] uchuzaklikompleksgeksaammin - geksol – kobalt (III) xloridi [(NH3)3Co-(OH)3-Co-(OH)3 Co(NH3)3] Cl6.

11. Klasterlikomplekslar. Bu komplekslar ham kupyadrolikomplekslarbo‘ladi. Birnechamarkaziytaomlarbir-biribilanbevositaboglanganbo‘ladi.

Masalan: dekakarbonildimarganetsMn2(SO)10, oktakarbonil-dimolibden [(CO)4Mo – Mo(CO)4].

Klasterlarninggeometrikshaklinibelgilashda «uchburchak», «kvadro», «tetraedro», «oktaedro» suzlarikullanadi. Masalan, dodekaxloro – uchburchak – uchrenat (III) [Cl4Re(ReCl4) ReCl4] – buklasterdareniyniuchtaatomibir-yuiribilanbirikib, uchburchakxosilqiladi.

X= +3

Nazoratsavollari

  1. Koordinatsionbirikmalarningxosilbulishsxemasigakarabsinflargabulinishinitushuntiring?

  2. Ligandlarningxillarigaasoslanib, koordinatsionbirikmalarningsinflanishiizoxlang?

  3. Metallarningklasterlarinisanang?

Adabiyotlarro‘yxati

1. M. Bek. Ximiyaravnovesiyreaksiykomplekssoobrazovaniya. M.: Mir, 1984.

2. N.A.Parpiyev, X.R.Raximov, A.G.Muftaxov. Anorganikkimyonazariyasoslari. T.: O‘zbekiston, 2000.

3. N.A.Parpiyev, X.R.Raximov, A.G.Muftaxov.«Anorganikkimyo» T.: O‘zbekiston, 2003.
Yüklə 87,63 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin