2019 Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarısı’na ilişkin Plan ve Bütçe Komisyonu muhalefet şerhimiz aşağıdaki gibidir

İşsizlik GAP Bölgesinde Yoğunlaşıyor

Bölgeler arası gelişmişlik sorunu AKP döneminde derinleşmiştir. Gelişmişlik endeksi en düşük yerler hala Kürt kentleridir.⁷⁸ Hem il hem de ilçe bazlı sıralamada bölgenin il ve ilçeleri sonuncu sıradadır.

16 yıllık AKP iktidarında en geri kalmış il ve ilçeler değişmemiştir. Bugüne kadar belediye yönetimi de AKP iktidarında olan Muş ilinin ise hali ibretliktir. Sosyo ekonomik gelişmişlik endeksi (SEGE) verilerine göre en geri kalmış iller Muş, Hakkâri, Ağrı, Şırnak, Siirt, Bitlis, Van, Mardin, Urfa, Bingöl, Ardahan, Batman, Iğdır, Kars ve Diyarbakır illeridir. Son yıllarda bölgede sosyo gelişmişlikte göç ve işsizlik nedeniyle de gerileme olmuştur.

Türkiye genelinde % 10,9 olan işsizlik oranı Mardin, Batman, Şırnak, Siirt illerinin dahil olduğu TRC3 alanında % 26,9 olup fark 16 puandır. Bu bölgede kadın işsizlik oranı % 36,5 oranındadır. Kürt kentlerinde ortalama işsizlik oranları verilen göçe rağmen ülke ortalamasının 2 puan üzerindedir. İşsizlik oranı en düşük bölge % 3,6 ile TR90 (Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane) bölgesidir.

İşsizlik oranı ülke ortalamasına yakın veya altında olan yerlerden de yoğun göç yaşanmaktadır. Göçün önemli bir nedeni Kürt meselesinde çözümsüzlük siyasetinin bölge ekonomisini felç hale getirmesidir. Mera yasakları nedeniyle hayvancılık ile uğraşan nüfusun geçim kaynakları kısıtlanmıştır. Ekonomik krizin, maliyetlerini arttırdığı çiftçiler üretim yapmama eğilimindedir. Bölgedeki turizm potansiyeli ise çatışmayı esas alan yaklaşımın tehdidi altındadır.

Türkiye Geneli							2014			2015			2016			2017
							T	E	K	T	E	K		T	E		K	T		E	K
							9,9	9,0	11,9	10,3	9,2	12,6		10,9	9,6		13,7	10,9		9,4	14,1
Güney Doğu Anadolu (9 İL)	TRC1 (Gaziantep, Adıyaman, Kilis)	8,0	8,1	7,9	9,9	9,6		11,1	14,3		12,6	20,4		15,1	13,9		18,7
	TRC2 (Şanlıurfa, Diyarbakır)	17,4	19,2	10,6	17,5	19,3		11,7	17,2		18,9	12,1		13,8	14,8		11,3
	TRC3 (Mardin, Batman, Şırnak, Siirt)	24,0	23,9	24,8	24,8	24,5		26,3	28,3		27,1	33,1		26,9	24,5		36,5
Doğu Anadolu (14 İL)	TRA1 (Erzurum, Erzincan)	7,4	8,6	4,9	5,9	7,5		2,6	5,0		5,9	3,3		5,5	5,4		5,6
	TRA2 (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan)	3,4	4,5	1,2	3,9	4,3		3,3	4,9		4,6	5,4		5,5	5,8		4,8
	TRB1 (Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli)	7,5	6,6	9,8	8,0	7,6		8,9	8,9		7,7	11,5		7,0	4,8		11,4
	TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkari)	13,5	16,0	6,6	9,5	11,8		3,4	9,2		10,7	5,0		12,8	13,8		9,9

Kaynak: TÜİK, T: Toplam, E: Erkek, K:Kadın

Bölgede işgücüne katılma oranı ülke ortalamasının 6 puan altında olup % 45,3’tür. İstihdam oranı da yine ülke ortalamasının 6 puan altında olup % 41’dir. Bölge ilerinde çalışma koşulları denetim dışı ve sigortasızlık yaygındır. Ortalama çalışma saatleri çok uzundur. Bölge istihdamının % 53’ü ise sigortasızdır.

Bölgede 15+ Üzeri Nüfus	9.676.000
İşgücü	4.567.000
İstihdam	3.971.000
Kayıt Dışı İstihdam	2.102.000
Kayıt Dışı İstihdam Oranı	53%

Kaynak: TÜİK, 2017

	Sigortalı Sayısına Göre İşyeri Sayıları
	1 Kişi	2-9 Kişi	10-49 Kişi	50-99 Kişi	100-249 Kişi	250-499 Kişi	500-749 Kişi	750-999 Kişi	1000+ Kişi	Toplam
Bölge (23 İl) İşyeri Sayısı	52.587	72.100	19.961	2.038	1.332	385	92	38	39	148.572
Türkiye İşyeri Sayısı	685.504	919.783	212.517	19.867	11.354	3.150	774	317	417	1.853.683
Bölge (23 İl)	35,4%	48,5%	13,4%	1,4%	0,9%	0,3%	0,1%	0,0%	0,0%	100,0%
Türkiye	37,0%	49,6%	11,5%	1,1%	0,6%	0,2%	0,0%	0,0%	0,0%	100,0%
Bölgenin Ülkedeki Payı	7,7%	7,8%	9,4%	10,3%	11,7%	12,2%	11,9%	12,0%	9,4%	8,0%

Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)

Bölgede kayıtlı işyerlerinin Türkiye içerisindeki ağırlığı % 8’dir. SGK’ya kayıtlı işyerlerinin ise % 47’si Antep, Urfa, Malatya ve Erzurum illerindedir.

AKP döneminde de bölgeden net nüfus göçü devam etmiştir. 2017 yılında bölgeden 100 bine yakın net göç yaşanmıştır. Bölgeden en çok net göç yaşanan iller sırasıyla; Ağrı, Van, Urfa, Erzurum, Muş, Diyarbakır, Bitlis, Kars, Adıyaman, Siirt, Mardin, Batman, Iğdır, Ardahan, Elazığ, Malatya, Dersim, ve Hakkari’dir. 2016 kent yıkımlarının da etkisiyle net göç sayısı 170 bine yaklaşmıştır. 2016 yılında sadece Şırnak, Diyarbakır, Hakkari ve Mardin illerinden net göç sayısı 60 bin kişiyi aşmıştır.

İllerde yaşam endeksinde konut, çalışma hayatı, gelir ve servet, sağlık, eğitim, çevre, güvenlik, sivil katılım, altyapı hizmetlerine erişim, sosyal yaşam ve yaşam memnuniyeti olmak üzere yaşamın 11 boyutunu kapsanmakta ve 41 göstergeyle temsil edilen bu boyutları tek bir bileşik endeks yapısı içinde sunmaktadır. Endeks 0 ile 1 arasında değer almakta ve 1’e yaklaştıkça daha iyi bir yaşam düzeyini ifade etmektedir. Yaşam endeksinde son sırayı Kürtlerin yaşadığı kentler almaktadır. İl bazında ise Muş son sırada yer almaktadır. ⁷⁹

AKP döneminde bölge ekonomisi Türkiye’nin ekonomik açıdan en geri bölgeleri olarak kalmıştır. Ne yoksulluk ve işsizlik verileri olumlu anlamda iyileşme göstermiştir ne de sosyo-ekonomik durum göçü durdurabilmiştir. Göç vermesine rağmen işsizliğin arttığı bölgede işyeri ve işletme artışı olmadığı ve çalışanların çalışma koşullarında bir iyileşme olmadığı görülmektedir.