3 – Leksiya. So’ndirilmegen ha’k ha’m uglerod qos oksidin aliwdin’ teoriyasi ha’m texnologiуаliq esaрlari

Dáslepki ónimler
Muǵdarı, mas.%
Por
CaCO3 (qurǵaq zatqa esaplaǵanda )	96 kem emes
Íǵallıq	14 kóp emes
SiO2	2 kóp emes
MgCO3	1,5 kóp emes
R2O3	0,5 kóp emes
Pechke júklenetuǵın bólekshelerdiń ólshemi, mm	40-120
Janılǵı (koks)
Kúlligi	12 kóp emes
Íǵallıq	5 kóp emes
Ushıwshı	1,5 kóp emes
Kúkirt	0,5 kóp emes
Pechke júklenetuǵın bólekshelerdiń ólshemi, mm	40-80
Hák pechi
Pechtiń kojuxındaǵı temperatura, ^0C	50-70
Gazdiń basımı, kPa (mm.suw baǵ.):
pechten shıqqanda ........................................	0,02- 0,1 (2-10)
pechtiń kojuxında .........................................	2,67- 4,67 (200-350)
Pech gazi
Pechten shıqqandaǵı temperaturası,^0C	100-150
Gazdiń quramı, kól.%:
CO2................................................................	32-35
O2...................................................................	0,5-1,5
CO.................................................................	0,5-2,5
Shańnıń muǵdarı, g/m^3	2,5 kóp emes

Ádette quramında 0,5 % ıǵallıq bolıwshı, hák tasın kúydiriwde, pech gaziniń quramı sezilerli dárejede (0 %) ózgeredi:

CO2...................................................................	39- 40
O2.....................................................................	0,5-1,5
CO....................................................................	0,5-2,0
Elektrofiltrlerden keyingi gaz
Temperatura,^0C
kiriwde	30-35
shıǵıwda	20-25
Qaldıq basım, kPa (mm.sın.baǵ.) (vakuum kompres-sorlar menen jaratıladı)	9,33- 13,3 (70 - 100)
CO2 niń muǵdarı, kól.%	31-33
Shańnıń muǵdarı, g/m^3	10 kóp emes
Sóndirilmegen hák
Muǵdarı, mas.%
CaO erkin	80 kem emes
CaCO3	8 kóp emes
Ezgende mexxanikalıq bekkemligi, kPa (kg/sm^2)	2940 (30)
CaCO3 nıń tarqalıw dárejesi, %	91- 95

Joqarıda aytıp ótlkenimizdey, hák tasın kúydiriw pechleri gazindegi niń koncentraciyası tiykarınan janılǵınıń salıstırma sarıplanıwına baylanıslı, yamasa salıstırma jıllılıq sarıplanıwına baylanıslı. 3-tablicada hár qıylı sarıplanıw statyalarına (%) úlgi jıllılıq sarıplanıwınıń qatnası keltirilgen.

3-Tablica

Sarplanıw statyaları	Shixta
	Hák tası hám koks	Por hám koks	Por hám antracit
CaCO3 nıń tarqalıwına	74,0	62,0	57,5
Íǵallıqtı puwlandırıwǵa	6,5	15,0	14,0
Shıǵıp ketiwshi gazler menen	7,0	9,0	8,5
Shıǵarılıwshı hák penen	3,5	2,0	1,5
Tolıq janbaw sebebinen ısırap bolıw	3,5	2,5	3,0
Mexanikalıq ısırap bolıw	4,0	4,0	3,5
Qorshaǵan ortalıqqa ısırap bolıw	3,0	3,0	3,0
Janılǵınıń ushıwshı zatları janıwınan ısırap bolıw	2,5	2,5	9,0

3-tablicadan kórinip turǵanınday jıllılıqtıń tiń tarqatıwǵa ketetuǵın paydalı shıǵımı, yamasa pechtiń PJK-ti, karbonatlı shiyki zattıń hám janılǵınıń shıǵısına (rod) hám sapasına baylanıslı. Pordaǵı sapanıń unamsız kórsetkishi ıǵallıq, al antracitte – ushıwshań aralaspalardıń muǵdarı joqarılıǵı bolıp esaplanadı.

PJK shamalarına sáykes eń joqarı salıstırma jıllılıq sarıplanıwı, antracitti janılǵı sıpatında paydalanıp pordı jaqqanda ámelge asadı, eń tómengisi – hák tası hám koksten paydalanǵanda júz beredi. Pech gazindegi niń muǵdarı, kerisinshe, keyingi jaǵdayda kóbirek boladı. Texnologiyalıq rejim normaları pordı kúydirgende gazde niń muǵdarı 32- 35 kól. % hám hákti kúydirgende 39-40 kól. % bolıwın kózde tutadı. Shıǵıp ketiwshi gaz benen hám hák penen jıllılıqtıń ısırap bolıwı kem bolǵan, joqarı pechlerde hák tasında hám kokste jumıs islegende, niń koncentraciyası 43 kól. % shekem bolǵan gaz, alınıwı múmkin.
Pech gazinde nıń muǵdarı kóteriliwi, kóbinese tıń konsentraciyasınıń joqarılawı menen baradı, bul shixtada janılǵı artıq bolǵanınan yamasa hákti shıǵarıp alıw irkilgeninen bolıwı múmkin. Jıllılıq nurlanıwı sebebinen qorshaǵan ortalıqqa ısırap bolıwı, janılǵınıń ushıwshań aralaspalarınıń janbawınan, hám ıǵallıqtı puwlandırıwǵa sarıplanıwınan jıllılıqtıń ısırap bolıwı, pechke xızmet kórsetiwshi xızmetkerlerge baylanıslı emes. Bul ısırap bolıwlar, pechtiń konstrukciyasına hám kelip túsiwshi shiyki zattıń hám janılǵınıń sapasına baylanıslı. 3-tablicadan kórinip turǵanınday, pordıń ıǵallıǵı pechtiń PJK tin 15% ke páseytiwi múmkin, al antracittiń ushıwshań birikpeleri – 9 % ke kemeytedi.
Kúydiriw ónimleri – gaz hám hák penen shıǵıp ketiwshi, sonday-aq janılǵınıń ximiyalıq hám mexanikalıq tolıq janbawınan jıllılıqtıń ısırap bolıwshı muǵdarı ádewir dárejede texnologiyalıq rejim normalarınıń saqlanıwına baylanıslı. Atap aytqanda, pechtiń ólsheminen hám shiyki zattıń sapasına baylanıslı norma, shıǵıp ketiwshi gazlerdiń temperaturası 100-150 ⁰C hám pechtiń kojuxında 50-70 ⁰C bolıwın názerde tutadı.
Pech kojuxındaǵı temperaturaǵa qarap shıǵıwshı háktiń temperaturası anıqlanadı, óytkeni hák bóleksheleriniń temperaturasın tikkeley ólshew qıyınshılıq tuwdıradı.
Belgili bir ólshemdegi, belgili bir janılǵıda islewshi pech ushın gazdiń hám háktiń temperaturası, atap ótilgen sebeplerden tısqarı, pechtiń biyikligi boylap kúydiriw zonasınıń jaylasıwı menen anıqlanadı. Kúydiriw zonasınan III (16-súwret) shıǵıwshı temperaturası 900-1000 ⁰C bolǵan gazler háreketin dawam etip qızdırıw zonasında II óziniń jıllılıǵın pechke túsip atırǵan shixtaǵa beredi. Eger kúydiriw zonası qanday da bir sebeplerge bola joqarıǵa orın almastırsa, shıǵıp ketiwshi gazdiń temperaturası joqarılaydı. Kúydiriw zonası páske túsirilse shıǵarılıwshı háktiń temperaturası kóteriliwi tiyis, óytkeni bul jaǵdayda, kelip túsiwshi hawa menen hákti suwıtıw zonası IV kishireyedi.
Kúydiriw zonasınıń orın almastırıwına jol qoymaw ushın, pechten háktiń shıǵarıp alınıwınıń bir tegisligi hám úzliksizligin dıqqat penen baqlaw zárúr, sonday-aq pechke shixtanıń bir tegis beriliwin táminlew kerek. Pechtiń islew intensivligine hám júkleniwshi janılǵınıń múǵdarına sáykes túrde, hawa da bir tegis hám úzliksiz beriliwi tiyis. Eger kúydiriw zonası joqarıǵa orın almastırılsa, onda onı tómenletiw ushın háktiń shıǵarıp alınıwın hám sáykes túrde shixtanıń salınıwın kúsheytiw zárúr yamasa beriliwshi hawanıń muǵdarın kemeytiw kerek. Kúydiriw zonasın joqarıǵa kóteriw qıyınraq: úrlewdi kúsheytiwge tuwra keledi, bul shıǵıp ketiwshi gazde niń koncentraciyasın páseytedi, yamasa alınıwshı háktiń muǵdarın kemeytedi, bul pechtiń ónimdarlıǵın páseytedi.
Pechtegi shixtanıń qáddi hádden tıs túsirip jiberilmewinen, shıǵıp ketiwshi gazdiń temperaturası kóteriliwi múmkin, bul qızdırıw zonasın kishireytedi. Sonlıqtan pechtegi shixtanıń káddi ólshenedi hám pechke shiyki zattı júklewdi tártiplestiriw jolı menen uslap turıladı. Pechtiń joqarısında temperatura, janılǵı sarıplanıwı normadan zıyat kóteriliwi sebebinen joqarılaydı. Janılǵınıń hám karbonatlı shiyki zattıń durıs qatnası úlken áhmiyetke iye. Janılǵı hádden zıyat artıq bolǵanda tek pechtiń joqarısında ǵana emes, al kúydiriw zonasında da temperatura joqarılaydı, bul “kóp taplanǵan” ónimniń, “kúyindi” niń payda bolıwına hám futerovkanıń buzılıwına alıp keledi. Eger janılǵı jetispese, háktiń jaqsı pispey qalıwı itimalı bar.