3-mavzu: Sharq mutaffakirlarining kasbiy-pedagogik faoliyatini shakllantirishga oid qarashlar

Abu Ali Ibn Sino o‘rganishni individuallashtirishga qarshi chiqdi, chunki u jamoaviy ta’lim orqali bolalar o‘rtasida raqobat tuyg‘usi paydo bo‘ladi, bu esa ularni ko‘proq bilim olishga undaydi. Bundan tashqari, jamoaviy o'rganish tufayli zerikish va bekorchilik yo'qoladi, ularning o'rnini suhbatlar egallaydi, bunda talabalar o'z nuqtai nazarini bildirish va o'zlarini qiziqtirgan mavzularda bahslashish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Kollektiv ta'lim bolalarni hurmat, o'zaro yordam, do'stlikka o'rgatadi va ularning bir-biriga ijobiy ta'sirini kuchaytiradi.
Oʻrta Osiyo falsafiy taʼlimotida odamlarning umumbashariy tengligi gʻoyalari keng tarqaldi. Jumladan, O‘rta Osiyoning buyuk mutafakkirlari Muslihiddin Sa’diy va Alisher Navoiylar hamma odamlar teng ekanligini ta’kidlab, yoshlarda barcha xalqlarga hurmatli munosabatni shakllantirishni targ‘ib qilganlar. Muslihiddin Sa’diy maktabni bola hayotidagi muhim bosqich deb bilgan va shunga muvofiq o‘qituvchi o‘quvchi shaxsini shakllantirishda muhim rol yuklagan. Sa’diy o‘z asarlarida ustozning ikki turini – yaxshilik va yomonlikni tavsiflab bergan. Yovuz o'qituvchi qo'pol, g'ayriinsoniy, "yaramas bo'lishga yo'l qo'ymaydi", intizomni nazorat qiladi, bolalarning harakatlarida ham, fikrlarida ham mustaqilligini ostiradi. O'qituvchining bolaga munosabati uning rivojlanishida hal qiluvchi omil hisoblanadi, chunki tajovuzkorlik va g'azab javoblarni keltirib chiqaradi va o'quvchining shaxsiyatini buzadigan sharoitlarni yaratadi. Muslihiddin
Sa’diy ham Alisher Navoiy kabi insonparvarlik tarafdori bo‘lib, insonparvar, vatanparvar, mehribon, halol, albatta kamtarin, o‘zini hurmat qiladigan insonlarni tarbiyalash g‘oyalarini targ‘ib qilgan.
So‘fiy pedagogikasining ko‘zga ko‘ringan namoyandasi Alisher Navoiy shaxsni “dunyodagi eng oliy mavjudot, farzand esa xonadonni yorug‘, oilaga shodlik baxsh etuvchi nuroniydir” , deb hisoblagan. Navoiy o‘z farzandini sevishning o‘zi kifoya emas, inson barcha bolalarni sevishi kerak, chunki ular kelajak avloddir, deb hisoblagan. Uning fikricha, ongning shakllanishi o'smirlik davrida sodir bo'ladi. Va agar bu davrda odamni ehtiros emas, balki aql egallab olsa, u o'z hayot yo'lida ezgu g'oyalarni boshqaradi. Alisher Navoiyning pedagogik qarashlari kommunikativ pedagogika tamoyillarida mujassam bo‘lib, u o‘rganishni muloqot jarayoni, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi muloqot, bunda o‘quvchi ta’lim sub’ekti sifatida faoliyat yuritadi, uni amalga oshirish yo‘llari va vositalarini belgilaydi.
Yoshlarga ta’lim-tarbiya berishda pedagogic qarashlari metodologik asos bo’lib xizmat qiladigan qomusiy olimimiz Abu Rayhon Beruniydir. Uning ilmiy bilimlarni egalash yo’llari, usullari haqidagi fikrlari hozirgi davr uchun ham dolzarbdir. U barcha illatlarning asosiy sababi ilmsizlikda deb biladi. Ilmlarni egalashda esa shaxsda intilish va qiziqish, muhitning rolini alohida takidlaydi. Beruniy o’zining asarlarida quyidagi fikrlarni ilgari suradi, O’quvchiga bilim berishda: O’quvchini zeriktirmaslik; Bilim berishda bir xil narsani yoki bir xil fanni o’rgatavermaslik; Uzviylik, izchillik; Tahlil qilish va taqqoslash; Ma’lumdan noma’lumga, yaqindan uzoqqa, soddadan qiyinga qarab borish; Takrorlash; 216 Yangi mavzularni qiziqarli, asosan, ko’rgazmali bayon etishga e’tibor berish kerakligini uqtiradi. Beruniyning ushbu qarashlarida hozirgi kunda bizning ta’lim-tarbiya sohamizda amal qilib kelinayotgan ta’lim tamoillarining bir nechtasi o’z ifodasini topganligini ko’rishimiz mumkin. Demak, alloma 11 asr oldin tushungan va ilgari surgan qoidalar hozirgi kunda ham ahamiyatini yo’qotmaganligi uning o’tkir zehn sohibi, o’ta ilmli kishi bo’ganligini yana bir bor isbotlaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   https://moluch.ru/archive/117/32362/
   

2. 
   http://ibn-sino.uz/
   

3. 
   https://cyberleninka.ru/article/n/pedagogicheskie-idei-velikih-mysliteley- vostoka-osnova-podgotovki-pedagogicheskih-kadrov