3 Topshiriq Areallar deganda nimani tushunasiz?
Areallar nima va uni uzilib qolish
Yüklə 123,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 2. Areallar nima va uni uzilib qolish
sabablarini tushuntiring? Areallarning katta-kichikligiga qaramasdan joylanish xususiyatiga qarab uzluksiz va uzilgan areallarga bо‘linadi. Ma’lumki, yaxlit maydonda yoki orasi katta bо‘lmagan bir necha maydonda uchraydigan turlar uzluksiz arealni tashkil qiladi. Bularni shakli dumaloq, ellips shaklida, uzunchoq lentasimon shaklda bо‘lishi mumkin. Masalan, daryolarni bо‘yidagi organizmlar lentasimon shaklda, Farg‘ona vodiysidagi areallar dumaloq shakllarda tarqalgan. Organizmlaning ma’lum turlari yer sharining quruqlik qismida yaxlit bir joyida uchramasdan bо‘linib bо‘linib bir necha joylarda uchrashi mumkin. Ular oralg‘idagi masofalar ayrim turlarpga qisqa, ayrim turlarda uzoq masofalarni egallashi mumkin. Hatto, butunlay bir qit’a bilan ikkin chi qit’anin ma’lum joylarida uchrashi mumkin. Turlarni anna shunday bir birdan uzilib bir necha joylarda uchrashi areallarning uzilib qolishi deb ataladi. Areallarning uzilib qolishiga bir necha omillar ta’sir kо‘rsatishi mumkin, dastlab yaxlit bо‘lgan areallar turli sharoitlarga kо‘ra vaqt о‘tishi bilan ikki yoki undan kо‘p qismlarga yoki hududlarga bо‘linib ketishi mumkin va bu hududlar vaqt о‘tishi bilan mustaqil areallarga ajraladi. Arealarning uzilib qolishiga: Iqlim sharoitning о‘zgarishi. Masalan, shimoliy qutbdagi о‘simliklar, ekvatorial о‘simliklardan farqi. Iqlim sharoitini o’zgarishi sababi, masalan keng bargli o’rmonlar arealining uzilib ketishi to’rtlamchi davrda iqlim sharoitining o’zgarishiga sabab bo’lgan muzliklarning shimoldan janubga surilib ketishi natijasida temperatura sovib ketgan. Shu sababli keng bargli o’rmonning chegarasi janubga surilib ketgan. Muzliklarga yaqin joylarda muz oldi o’simliklar bilan rivojlangan. Ammo muzlik orqaga qaytgach bu joylarda ninabargli o’rmonlar vujuda kelgan. Keyinchalik keng bargli o’rmonlar yana shimolga siljib, o’zining dastlabki chegaralariga yetib borgan. Lipa (jo’ga) ,do’b (eman),(shumtol) va shunga o’xshash bir necha keng bargli o’rmon vakillari shu xilda o’zining dastlabgi maydonini egallagan. Ammo qandaydir sabablarga ko’ra betaga (Festuca) kabi bir necha o’t o’simliklar areali uzilib ketgan. turli geologik jarayonlar natijasida quruqlikning ayrim qismlari dengiz tubiga chо‘kib ketishi natijasida yaxlit areallar uzilib qolishi mumkin Quruqlikning parchalanib ketishi sababli Vegener degan nemis olimi (1912) va amerikalik Teylor (1910) nazariyalariga ko’ra goyo dastlab quruqlik (pangiya) yaxlit bir bo’lakdan iborat bo’lib, suv ostida joylashgan. Paleozoy erasining yura davrida nomalum sabablarga ko’ra shu quruqlik dengiz ortidan yuqoriga ko’tarilagan. Natijada quruqlik atrofini suv o’rab olgan. Quruqlikning o’z o’qi atrofida aylana borishi tufayli markazdan qochuvchi kuch tasirida u asta-sekin bir necha bo’laklarga ajrala borgan. Shunday qilib toshko’mir davriga borib Avstriya va Antarktida janubga, Amerika esa g’arbga tomon uzoqlashgan. Bunday bo’linishlar bir necha o’n million yillar davom etgan. Bunday protsess Grelandiyada hozir ham davom etayotganligi, yuqoridagi fikrlarga misol bo’la oladi. Shunday qilib, Yevropadan Shimoliy Amerika to’rtlamchi davrda, Janubiy Amerika Afrikadan eosin davrida ajiralib chiqqan. Vegener nazariyasini ko’pchilik olimlar tomonidan boshqa nazariyalarga nisbatan haqiqatga ancha yaqin nazariya deb etirof qilinsa ham, ammo ba’zi bir geolog olimlar tomonidan u e’tirof qilinmagan. Yüklə 123,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|