5 Tələb, təklif və hökumət siyasətlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin təhlili



Yüklə 445 b.
tarix14.01.2017
ölçüsü445 b.
#323



5



Təklif, Tələb və Hökumət Siyasətləri

  • Tənzimlənməyən bazar sistemində, tarazlıq qiyməti və həcmini bazar gücləri müəyyən edir.

  • Tarazlıq şərtləri səmərəli olmasına baxmayaraq, bu halda belə bəzi kəsimlər məmnun olmaya bilər.

  • İqtisadçıların rolu nəzəriyyələrdən istifadə edərək siyasət formalaşdırmaqdır.



QİYMƏT TƏNZİMLƏMƏLƏRİ

  • Siyasətçilər alıcı və satıcıların bazar qiymətindən məmnun olmadıqlarını düşündükləri halda bazara müdaxilə edirlər.

  • Nəticədə hökumət döşəmə və tavan qiymət mexanizmi tətbiq edir.



QİYMƏT TƏNZİMLƏMƏLƏRİ

  • Tavan Qiyməti

    • Bir əmtəənin satıla biləcəyi maksimum qiymət qanunla müəyyən edilir.
  • Döşəmə Qiyməti

    • Bir əmtəənin satıla biləcəyi minimum qiymət qanunla müəyyən edilir.


Tavan qiyməti mexanizminin bazar nəticələrinə göstərdiyi təsirlər

  • Hökumət tavan qiyməti tətbiq etdikdə bunun iki mümkün nəticəsi olar bilər:

    • Əgər tavan qiyməti, tarazlıq qiymətindən yüksək müəyyən edilmişdirsə təsirli olmayacaqdır.
    • Əgər tavan qiyməti tarzalıq qiymətindən aşağı müəyyən edilmişdirsə, təsirli olacaqdır və tələb artıqlığına (təklif çatışmazlığına və ya qıtlığıa) səbəb olacaqdır.


Qrafik 1: Tavan qiyməti şəraitində bazar



Qrafik 1: Tavan qiyməti şəraitində bazar



Tavan qiyməti mexanizminin bazar nəticələrinə göstərdiyi təsirlər

  • Tavan qiymətinin təsirləri

  • Təsirli tavan qiyməti aşağıdakılara səbəb olur:

    • qıtlıq, çünkü QD > QS.
      • Məsələn: 1970-ci illərdəki benzin qıtlığı
    • qeyri-qiymət mexanizmləri
      • Məsələn: Uzun növbələr, satıcılar tərəfindən həyata keçirilən diskrimnasiyalar


NÜMUNƏVİ HADİSƏ: Benzin stansiyalarındakı növbələr

  • 1973-cü ildə OPEC dünya bazarlarında xam neftin qiymətini yüksəldir. Bununla da, xam neft benzinin əsas xammalı olduğundan yüksək neft qiymətləri benzin təklifini azaltmağa başlamışdır.

  • Bəs uzun benzin növbələrinə nə səbəb oldu?



Qrafik 2: Tavan qiyməti şəraitində benzin bazarı



Qrafik 2: Tavan qiyməti şəraitində benzin bazarı



NÜMUNƏVİ HADİSƏ: Qısa və uzun müddətli dövrdə kirayə haqqları üzrə tənzimləmələr

  • Kirayə haqqları üzrə təsbit edilən tavan qiymətidir.

  • Kirayə haqqlarının tənzimlənməsi siyasətlərinin məqsədi yoxsul xalqın evlərdən istifadə edə bilməsinə kömək etməkdir.

  • Bir iqtisadçıya görə kirayə haqqlarının tənzimlənməsi “şəhəri bombalamadan dağıtmanın ən yaxşı yoludur.”



Qrafik 3: Qısa və uzunmüddətli dövrdə kirayə haqqları üzrə tənzimləmələr



Qrafik 3: Qısa və uzunmüddətli dövrdə kirayə haqqları üzrə tənizmləmələr



Döşəmə qiyməti mexanizminin bazar nəticələrinə göstərdiyi təsirlər

  • Hökumət döşəmə qiyməti tətbiq etdikdə, bunun 2 mümkün nəticəsi ola bilər:

      • Əgər döşəmə qiyməti tarazlıq qiymətinin altında müəyyən edilmişdirsə təsirli deyildir.
      • Əgər döşəmə qiyməti tarazlıq qiymətinin üstündə müəyyən edilmişdirsə təsirlidir və təklif artıqlığı ortaya çıxarır.


Qrafik 4: Döşəmə qiyməti şəraitində bazar



Qrafik 4: Döşəmə qiyməti şəraitində bazar



Döşəmə qiyməti mexanizminin bazar nəticələrinə göstərdiyi təsirlər

  • Döşəmə qiyməti təklif və tələbin tarazlıq qiyməti və həcminə doğru hərəkətinə mane olur.

  • Bazar qiyməti döşəmə qiymətinə çatdıqda, daha aşağı düşə bilməz və bazar qiyməti döşəmə qiymətinə bərabər olur.



Döşəmə qiyməti mexanizminin bazar nəticələrinə göstərdiyi təsirlər

  • Təsirli döşəmə qiyməti aşağıdakılara səbəb olur...

    • Təklif artıqlığına. Çünkü QS > QD.
    • Qeyri-qiymət mexanizminə. Bu ayrı-seçkilik kriteriyasından istifadəyə əsaslanan alternativ mexanizmdir.
      • Məsələn: Minimum əmək haqqı, aqrar qiymət yardımları.


Minimum əmək haqqı

  • Minimum əmək haqqı döşəmə qiymət mexanizminə ən yaxşı nümunədir.

  • İşə götürənin daha aşağı əmək haqqı ödəməsinə mane olur.



Qrafik 5: Mimimum əmək haqqı əmək bazarına necə təsir göstərir?



Qrafik 5: Mimimum əmək haqqı əmək bazarına necə təsir göstərir?



VERGİLƏR

  • Hökumətlər dövlət layihələrində istifadə edəcəkləri gəliri artırmaq üçün vergi qoyurlar.



Alıcılar və ya Satıcılar üzərinə qoyulan vergilər bazar nəticələrinə necə təsir göstərir?

  • Vergi bazar fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir.

  • Bir əmtəəyə vergi qoyulduqda həmin əmtəənin alqı-satqısı aşağı düşür.

  • Alıcılar və satıcılar vergi yükünü bölüşdürürlər.



Elastiklik və Vergi İnikası

  • Vergi inikası bazar iştirakçıları arasında vergi yükünün bölüşdürülməsi yoludur.



Elastiklik və Vergi İnikası

  • Vergi inikası vergi yükünün kimin çiyninə düşəcəyini müzakirə edir.

  • Vergilər bazar tarazlığında dəyişmə doğurur.

  • Vergilərin kimə tətbiq edilməsinə baxmayaraq, istehlakçılar daha çox ödəyir, satıcılar isə daha az qazanır.



Qrafik 6: Alıcılar üzərinə vergi tətbiqi



Elastiklik və Vergi İnikası

  • Vergi bazar fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir.

  • Bir əmtəəyə vergi qoyulduqda həmin əmtəənin alqı-satqısı aşağı düşür.

  • Alıcılar və satıcılar vergi yükünü bölüşdürürlər.



Qrafik 7: Satıcılar üzərinə vergi tətbiqi



Qrafik 8: Məşğulluq vergisi



Elastiklik və Vergi İnikası

  • Vergi yükü hansı nisbətlərdə bölüşdürülür?

  • Vergilər alıcıların üzərinə qoyulduğu halla müqayisədə satıcıların üzərinə qoyulduqda təsirləri necə olur?

  • Bu sualların cavabı tələb elastikliyi və təklif elastikliyindən asılıdır.



Qrafik 9: Vergi yükü necə bölüşdürülür



Qrafik 9: Vergi yükü necə bölüşdürülür



ELASTİKLİK VƏ VERGİ İNİKASI

  • Onda vergi yükü necə bölüşdürülür?

  • Bazarda daha az elastik olan tərəfin vergi yükü daha çox olur.

  • Tələb Elastikliyi> Təklif elastikliyi, onda istehsalçının

  • Təklif elastikliyi > Tələb elastikliyi, onda istehlakçının

  • VERGİ YÜKÜ DAHA ÇOXDUR!



Xülasə

  • Qiymət tənzimləmələri tavan və döşəmə qiymətlərini əhatə edir.

  • Tavan qiyməti əmtəə və xidmətin maksimum qanuni qiymət səviyyəsini göstərir. Məsələn, kirayə haqqlarının tənzimlənməsi.

  • Döşəmə qiyməti əmtəə və xidmətin qanuni minimum qiymət səviyyəsini göstərir. Məsələn, minimum əmək haqqı səviyyəsi.



Xülasə

  • Dövlət ehtiyaclarını ödəmək məqsədilə vergi gəlirləri yüksəldilir.

  • Nə vaxt hökumət əmtəənin üzərinə vergi qoyur, o zaman da həmin əmtəənin bazar tarazlığı həcmi aşağı düşür.

  • Əmtəə üzərinə qoyulan vergi alıcılarn ödədiyi qiymət ilə satıcıların əldə etdiyi qiymət arasındakı fərqdir.



Xülasə

  • Vergi dərəcəsi vergi yükünün kim tərəfindən ödəniləcəyi ilə əlaqəlidir.

  • Vergi dərəcəsi verginin alıcılar və satıcılardan toplanılması ilə əlaqəli deyildir.

  • Vergi dərəcəsi təklif və tələbin qiymət elastiklikləri ilə əlaqəlidir.

  • Vergi yükü daha çox bazarın az elastik olan gücü üzərinə düşür.



TÖVSİYƏ OLUNAN ƏDƏBİYYATLAR

  • Nick Wilkinson, “Managerial Economics: A Problem-Solving Approach”, Cambridge University Press, 2005

  • Gregory Mankiw, “Principles of Microeconomics”, Cengage Learning, 2011

  • Luke M. Froeb, Brian McCann, “Managerial Economics: A Problem-Solving Approach”, Thomson South-Western, 2008

  • Michael R. Baye, “Managerial Economics and Business Strategy”, McGraw-Hill/Irwin, 2010

  • İbrahim Özer Ertuna, “Yönetim Ekonomisi”, Okan Üniversitesi Yayınları, 2009

  • Qreqory Mənkyu, “Ekonomiksin Əsasları”, Bakı, ADİU, 2010



Yüklə 445 b.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin