Ab-i hayat 7 Tasavvuf Adlı Ab-ı Hayat 7

ABDULLAH b. AHMED b. HANBEL

Ebû Abdtrrahmân Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî (ö. 290/903) Ahmed b. Hanbel'in küçük oğlu ve önde gelen talebesi.

213 (828) yılında Bağdat'ta doğdu. Daha çocukken hadis öğrenmeye karşı büyük bir istek duyarak başta babası olmak üzere pek çok muhaddisten ders aldı. Hocaları arasında, 'bir kısmı baba­sının yakın arkadaşı olan devrinin şöhretli muhaddislerinden Yahya b. Mafn, Ebû Bekir ve Osman b. Ebû Şey-be kardeşler, Ebû Hayseme Züheyr b. Harb, Süfyân b. Vekr b. Cerrah da var­dır. Ahmed b. Hanbel. meşhur eseri Müsned'i önce özel olarak Abdullah'a okumuştur. Abdullah, Müsned'öe, “Ba­bam dedi ki” diye naklettiği her hadisi babasından en az iki üç defa dinlemiş olduğunu belirtmiştir. Ayrıca başkalarının soramadığı hususları ba­basına sorup Öğrenmiş ve ondan ez-Zühd adlı eserini, en-Nâsih ve'l-mensûh, et-Târîh, Hadîşü Şu'be, Cevâbâtü'l-Kur’ân ve el-Menâsik gibi kitapla­rı okumuştur. Abdullah'tan hadis riva­yet edenler arasında Nesâî, Ebü'l-Kâsım el-Begavi”, Mehâmilî, Ebû Ali es-Savvâf ve Ebû Bekir el-Katîî gibi muhad-disler bulunmaktadır. “Üstat oğlu üs­tat” diye Övülen Abdullah'ın geniş hadis bilgisini babası da takdir eder, hatta bilmediği hadisleri kendisiyle müzakere edecek kadar hadis ilminde yetişmiş ol­duğunu söylerdi. Nitekim Nesâî ve Dârekutnî gibi oldukça titiz iki hadis mü­nekkidi, Abdullah'ın sika olduğuna şa­hitlik etmektedirler.

Babasının bazı fıkhı görüşlerini de nakletmekle birlikte Abdullah daha çok hadisle meşgul olmuş, hadis tenkidi ve ilel bilgisindeki üstünlüğünü herkese kabul ettirmiştir. Otuz bin hadis ihtiva eden Müsned, Ahmed b. Hanbel'in sağlığında bizzat kendisi tarafından tam olarak tertip ve tasnif edilemediği için bu önemli görevi Abdullah üstlenmiş ve dağınık vaziyetteki Müsned hadisleri­ni sıraya koymuştur. Fakat bu arada bazı tertip hataları sebebiyle Medineliler'in rivayetleri Şamlılar'ınkine, Şamlılar'ınki de Medineliler'in rivayetleri­ne karışmış ise de eserin bu tür yanlış­ları daha sonra kudretli hadis hafızları tarafından düzeltilmiştir. Müsned'i ter­tip ettiği sırada Abdullah bu esere bazı rivayetler eklemiştir. “Zevâidü Abdillâh” diye anılan bu ilâveler, onun baba­sı dışındaki hocalarından duyduğu ha­dislerle babasından duymadığı halde ona okuduğu hadislerdir. Müsned'de ibaresiyle rivayet edilen hadisler Ahmed b. Hanbel'in der­lediği rivayetlerdir. Kelimesi ol­maksızın şeklinde rivayet edilenler ise Abdullah'ın “Zevâid”inden­dir.

Ahmed b. Hanbel'in fıkıh, akaid ve ahlâkla ilgili görüşlerini talebeleri içinde en iyi toplayan yine Abdullah'tır. ⁴¹¹

Müsned'den seçerek meydana getirdiği Şülâşiyyât, babasından rivayet ettiği Fela'ilü Oşmân b. Affân ⁴¹², Kitâbü's-Sünne ⁴¹³ ve Müsnedü'l-Enşâr ⁴¹⁴ günümüze kadar ulaşan eserleri­dir.

Abdullah, babası gibi yetmiş yedi ya­şında iken Bağdat'ta vefat etti; vasiyeti üzerine Bâbüttîn Kabristanı'na defnedildi. ⁴¹⁵

Bibliyografya

1- Hatîb. Tarihti Bağdad, Kahire 1349/1931-Beyrut, ts. (Dârü'l-Kütübi'l-ilmiyye), IX. 375-376.

2- İbn Ebü Ya'lâ. Tabakâtü'l-Hanâbile (nşr. Muhammed Hâmid el-Fakki), Kahire 1371/ 1952.

3- Zehebî, Tezkiretul-huffâz, Haydarâbâd 1375-77/1955-58-Beyrut, ts. (Dâru İhyâi't-türâsi'l-Arabî), II, 665-666;

4- Zehebî, Aclâmû'n-nübei XIII, 516-526.

5- İbn Hacer. Tehzîbü't-Tehzib, V, 142-143.

6- Abdülaziz ed-Dihlevî, Büstânu'l-Muhaddisîn (trc. Ali Osman Koçkuzu), Ankara 1986.

7- Brockelmann, GAL Suppl, I, 310.

8- Sezgin. GAS, I. 506-508.

9- Muhammad Zubayr Sıddiqî. Hadith Literatüre, Calcutta 1961.

10- Sââtî. el-Fethur-Rabbânî, Beyrut, ts. (Dâru İhyâi't-türâsi'l-Arabî).

11- M. Ebû Zehre. “el-Müsned”, Tl, I, 191 vd.

12- H. A. Juynboll, “Ahmad Muhammad Shâkir and his edition of İbn Hanbal's Musnad”, Der İslam, XLIX (1972). ⁴¹⁶

ABDULLAH b. AHMED el-VÂSİK-BİLLAH

Ebû Fâris Abdullah b. Ahmed el-Mansûr b. Muhammed Şeyh el-Mehdî el-Vâsik-Billâh (ö. 1018/1609) Fas sultanı. Sultan Ahmecl el-Mansûr'un üç oğ­lundan biri olup Merakeş valisi iken ba­basının vefatından birkaç gün sonra, 5 Eylül 1603'te aynı şehirde sultan ilân edildi. Ancak cülusundan birkaç gün ev­vel kardeşi Zeydân da Fas şehri ule­mâsı ve halkı tarafından sultan ilân edilmişti. Bu yüzden Fas ulemâsı, Zeydân'ın meşru bir hükümdar olarak da­ha önce tahta geçtiğini ve Abdullah'ın annesinin azatlı bir câriye olduğunu da ileri sürerek Abdullah'ı tanımadıklarını bildirdiler. Böylece kardeşler arasında taht kavgası başlamış oldu. Mücadele sonunda mağlûp olan Zeydân, Vecde'ye kaçıp oradaki Türkler'e sığındı. Abdul­lah, bu defa, isyan eden diğer kardeşi Muhammed eş-Şeyh ile uğraşmak zo­runda kaldı. Ancak Aklim'de (veya Marsürremâd'da) meydana gelen çarpış­malarda Abdullah yenilerek Sûs'a kaçtı (1015/1606). Fakat tahta geçen Muhammed'in uyguladığı baskı ve sindir­me politikası kısa zamanda halkın isya­nına sebep oldu ve Zeydân tekrar hükümdar ilân edildi. Bu hadise Abdullah ile Muhammed'i barıştırdıysa da Zeydân'ın Türk kumandanı Mustafa Paşa'nın takibi üzerine Muhammed İspanya'ya giderek III. Philip'e sığındı. Öte yandan Abdullah b. Ahmed ile Muham-med'in oğlu Abdullah. Tâzâ şehri yakın­larında Zeydân'ın kuvvetlerine karşı mücadelelerini devam ettirdiler. Musta­fa Paşa'nın savaşta öldürülmesi üzerine Zeydân'ın ordusu bozguna uğradı ve Abdullah ile yeğeni şehri zaptettiler. ⁴¹⁷ Ebû Fâris Abdullah bu zaferden sonra kardeşi Muhammed'e karşı bir komplo hazırlattı. Ancak bu komplonun yeğeni tarafından öğrenil­mesi üzerine bir gece evinde boğularak öldürüldü. ⁴¹⁸

Ebü Fâris Abdullah dindar ve zâhid bir kimse olarak tanınmıştır. Merakeş'te bir cami ile bir de kütüphane yaptırmıştır. ⁴¹⁹

Bibliyografya

1- Auguste Cour. L'etabtissement des dynasti-es des che'rifs au Maröc et leur rivalitie auec les Turcs de ta Regence d'Alger, 1509-1830, Paris 1904.

2- Henry de Castries. Les Sources Ine'dites de L'Histoire du Maroc (Premiere serie-Dynastie Saadienne. Archives et bibliotheques des Pays-Bas), Paris 1906.

3- C. E. Bosworth, İslâm Devletleri Tari­hi (trc. Erdoğan Mercü-Mehmet İpşirli), İs­tanbul 1980.

4- Charles Andrğ Julien. Histoire de L'Afriçue du Nord: Tunusie-Alge'ria-Ma­roc, Paris 1980.

5- Jamil M. Abu'n-Nasr. A History of the Maghrib in the Islamic period, London 1987.

6- A. Cour, “Abdullah”, İA, I, 29-30.

7- A. Cour, “Sa'dîler”, İA, X, 43-44.

8- R. Letourneau. “Fas”, El2 (İng), II, 819. ⁴²⁰