Abdulla Qodiriy nomidagi Jizzax davlat pedagogika institutinining Biologiya fakulteti 1-bosqich 223-20 guruh talabasi Sahobiddinova Nozimani rivojlanish biologiyasidan tayyorlagan Mustaqil ishisi

Mavzu: Almashlab ekish va uni dehqonchilikda qo`llashning samaradorligi.

1-mustaqil ta'lim

Ekinlami dalalar va yillar ho'yicha ilmiy asosda navbatIab ekishga almashlab ekish deyiladi. Bunday navbatlab ekish tuproqdagi organik modda miqdorini hoshqarishga, begona o'tIar, o'simlik kasalliklari va zararkunandalariga qarshi samarali kurashga sharoit yaratadi, tuproqning donador strukturasini ta'minlab, oziq va suv-havo rejirnini yaxshilaydi, qo'llanilayotgan o'g'itlar samarasini oshirib, tuproqlar nurashining oldini oladi.

Turli o'sirnliklar tuproqda har xiI miqdorlarda organik qoldiq to'playdi. Ko'p yillik o'tlar va kuzgi don ekinlari ko'p miqdorda, bahorgi don ekinlari kamroq, qator oralari chopiq qilinadigan ekinIar esa juda kern organik qoldiq hosil qiladi. Masalan, 3 yillik beda gektmiga 10-11 t ildiz qoldig'i va 300-500 kg biologik azot to'pIaydi.

Ekin bir dalaga 3 yildan ortiq ekilmasa, u qayta ekilayotgan ekin, agar rotatsiya davri davomida yoki undan ortiq ekilsa surunkasiga ekilayotgan ekin
va bit xii ekinning uzoq muddat davomida bit dalaga sunmkasiga ekilishi esa monoladtura deyiladi.
Ekinlarni surunkasiga va almashlab ekish sharoitida hosildorlik turlicha
boplishini 12- jadval ma'lurnotlaridan ko'rish mumkin.

Almashlab ekishning quyidagi uch turi ajratib ko'rsatiladi: dala almashlab ekish, yem-xashak almashlab ekshi va maxsus almashlab ekish Ular, o'z navbatida. almashlab ekish yo'nalishi, asosiy tovar mahsuloti, dalalar soni, rotatsiya davri va boshqa ko'rsatkichlarga qarab bir qancha xillarga bo'linadi. Dala almashlab ekish texnik (paxta. kanop, zig'ir) va don ekinlari hamda yem-xashak yetishtirishga, yem-xashak almashlab ekish esa dag'al va shirali ozuqa yetishtirishga mo'ljallanadi.

Almashlab ekishning turlari
Almashlab ekishning turlari
Dala almashlab ekin
Maxsus almashlab ekish
Yem-xashak almashlab ekish

Chorvachilik rnajmui yoki fermasi atrofida tashkil etiladigan va shirali hamda ko'k ozuqa yetishtirishga mo'ljallangan almashlab ekishga forma oldi almashlab ekish deyiladi. Pichan tayyorlash va mol boqish uchun ko'p yillik va bir yillik o'tlar yetishtiriladigan aImashlab ekish pichan tayyorlanadigan-yaylov almashlab ekish deyiladi.

Paxta-beda almashlab ekish Sho'rlanmagan yerlarda 9, 10 va 12 dalali (3:7; 3:6; 1 :2:7; I :4: I :4; 2:6: 1:3 va h.k.) almashlab ekish yo'sini - sxemalari qo'llaniladi. Bunda almashlab ekishning 6, 7, 8 va 9 ta dalasiga paxta, 2 va 3 ta dalasiga yem-xashak ekinlari (beda, makkajo'xori, beda-arpa yoki suli) ekiladi. Paxtaning sa1mog'i 70-80% atrofida bo'ladi. 3:7 sxernaga binoan birinchi yili beda va arpa yoki suli qo'shib ekilgan dala 2 va 3- yili beda bilan band bo'ladi, qolgan 7 yil esa paxta ekiladi.

Ferma oldi yem-xashak almashlab ekish
Bunday almashlab ekishlarda chorvachilikning yem-xashakka bo'lgan talabini qondirish maqsadida ozuqabop ekinlar maydonining aksariyat qismi ko'p yillik o'tlar, silosbop ekinlar hamda iddizmevalilarga ajratiladi. Chorvachilik xo'jaligida to'plangan organik o'g'itdan ekinlami o'g'itlashda keng
foydalaniladi. Chorvachilikka ixtisoslashtirilgan xo'jaliklarda to'qqiz dalali almashlab ekish tizimini o'zlashtirish yaxshi sarnara beradi. Bunda 1, 2- dalaga - beda sudan o'ti va raygras bilan qo'shib; 3- dalaga - kuzgi javdar vika yoki silos uchun oqjo'xori bilan qo'shib; 4- dalaga - don uchun makkajo'xori;

ALMASHLAB EKISHGA O'TISH V A UNI O'ZLASHTIRISH Almashlab ekishga ekish deganda zarur loyihani tuzish, tasdiqlash va xo'jalik hududidajoriy etish tushWli1adi. Almashlab ekish xo'jalikni rivojlantirish rejasi asosida tashkil etiladi. Bunda qishloq xo'jaligi mahsulotlarini yetishtirish va chorvachilikni ozuqa bilan ta'roinlash masalaIari hisobga olinadi. UIar bir xo'jalikda bir yoki bir necha almashlab ekish tashkil etilishi mumkin. Eng unumdor tuproqlar paxta, bug'doy, sabzavot va fenna oldi almashlab ekishdagi ekinlarga ajratiladi.

Ekinlaming dalalar bo‘yicha navbatlanishiga 5 yil zarur, ya'ni rotatsiya davri shuncha yil davom etadi. Rotatsiya dam ekinIami tartibi biIan belgilangan sxema asosida har bit dalaga ekish uchun ketgan vaqtdir. Yuqoridagi misolda muayyan ekin har bir dalaga 5 yildan keyin qayta ekila boshlaydi. Bunda rotatsiya davri daIaIar soniga teng bo'Iadi. Bu davrda ekinIami yillar va daIaIar bo'yichajoylashtirish rejasi rotatsiya jadvali deyiladi. 8 dalali almashlab ekishning rotatsiya jadvali 13-jadvalda keltirilgan holda ho'ladi.

E’tiboringiz uchun rahmat!