Adnsu nəzdində Sənaye və Texnologiya Kolleci Fakültə: İnformasiya işləməsinin və idarəetmənin avtomatlaşdırılmış sistemləri

Hibrid ekspert sistemləri

Hibrid ekspert sistemləri məntiq-linqvistik modellərə əsaslanan ənənəvi ekspert sistemlərindən fərqli olaraq həm də riyazi modellərə əsaslanır. Ənənəvi avtomatlaşdırma sistemləri riyazi modellər üzərində qurulmuşdur. Buna görə də bu sistemlərdə layihələşdiricilərin, planlaşdırıcıların, tədqiqatçıların və s. qeyri-formal xüsusi biliklərini nəzərə almaq mümkün deyildir. Odur ki, riyazi modellərlə məntiq-linqvistik modelləri birləşdirmək çox vacibdir.

PRİZ və MAVR sistemlərindən istifadə edilərkən, məsələn, avtomatlaşdırılmış layihələşdirmə sisteminin girişində layihələşdiricinin tərtib etdiyi texniki model variantı meydana çıxa bilir. PRİZ və ya MAVR sistemlərindən kənarda həyata keçirilən texniki modelin formalaşdırılması zamanı layihələşdiricilərin xüsusi biliklərindən və təcrübəsindən istifadə edilir. Texniki modelin formalaşdırılması üçün ekspert alt sisteminin yaradılması və onun avtomatlaşdırılmış layihələşdirmə sistemi ilə birləşdirilməsi nəticəsində hibrid ekspert sistem alınır.

Təhlükəsizlik riskinin qeyri-müəyyənliyi və gözlənilməzliyi onun qiymətləndirilməsini və monitorinqini hədsiz dərəcədə çətinləşdirir. Bu sənəd qeyri-müəyyənlik, gözlənilməzlik və riskin mürəkkəbliyinə təsir edən hibrid yanaşmanı təsvir edir. Bu işdə qeyri-səlis əsaslandırma və müəyyənlik faktorlarından istifadə edən ekspert sistemindən istifadə etməklə təşkilatda İT təhlükəsizliyi riski qiymətləndirilir. Çox vaxt riskin dəyəri müəyyən bir inanc səviyyəsi ilə gəldiyi üçün qeyri-müəyyənlik hesablanır və sistemdə çıxışın bir hissəsi kimi təqdim olunur.

Risklərin qiymətləndirilməsi ilə məşğul olan zaman əsaslandırma üçün xüsusi bir yanaşmanın istifadəsi məhdudlaşdırıla bilər. Hibrid yanaşmanın seçilməsi risklərin qiymətləndirilməsi prosesinin daha əhatəli görünüşünü təmin edir. Hibrid ekspertlər sisteminə misal olaraq nəzərdən keçirilə bilər. Bu işdə Avropa Valyuta İttifaqının (EMU) risk təhlili Hibrid Ağıllı Qərar Dəstəyi Sistemlərinin (HIDSS) yeni üsullarından istifadə etməklə təqdim olunur. Bu üsullar dinamik mühitdə neyron şəbəkələrə və qaydalara əsaslanan agentlərə əsaslanır.

Qeyri-səlisləşdirilmiş Dempster-Şafer nəzəriyyəsi: İndiyə qədər qeyd olunan əvvəlki yanaşmalarda risk qeyri-müəyyənlik, cəhalət və ya qeyri-səlis əsaslandırma əsasında modelləşdirilmişdir. Qeyri-səlis məntiqin Dempster-Şafer nəzəriyyəsinə inteqrasiyası bel və pls funksiyalarının qeyri-səlisləşdiyi qeyri-səlis inanc sistemini təmin edir. Bu, inanca əsaslanan əsaslandırmaya çox dəyərli yanaşma verir, onu daha əhatəli edir. Bu cür hibrid əsaslandırma epidemiologiya sahəsində tətbiq olunur. Bu halda ətrafdakı risk dərəcəsi qeyri-səlisləşdirilmiş Dempster-Şafer nəzəriyyəsindən istifadə etməklə müəyyən edilir. Bu kombinasiya həmçinin terror aktlarının riskini modelləşdirmək üçün istifadə edilmişdir. Bu cür birləşmələr bu halda işləyir, çünki terror aktları üçün ələ keçirilməli olan kifayət qədər epistemik qeyri-müəyyənlik var. İnanc və qeyri-səlis əsaslı mülahizələrin bu birləşməsi bu cür məlumatların ələ keçirilməsi üçün yaxşı iş görür.

Riskin qiymətləndirilməsinin qiymətləndirilməsi hadisə deyil, prosesdir və buna görə də bu davamlı prosesdir. Aşağıda risk qiymətləndirmə prosesini effektiv saxlamaq üçün lazım olan iki amil verilmişdir:

Risk Dəyişikliklərinin Qavrayışı: Riskin qavranılma səviyyəsi riskin tezliyindən asılı olaraq dəyişir. Risk nə qədər tez-tez olarsa, onun yenidən baş vermə ehtimalı bir o qədər yüksəkdir. Həmçinin, təhlükənin tezliyi nə qədər aşağı olarsa, bu təhlükədən yaranan risk qavrayışı da bir o qədər az olar. Biz təklif edirik ki, qeyri-səlis nəticə çıxarma tezliyə əsaslanan hər bir elementlə əlaqəli riskin yeni qavrayışını yeniləmək üçün oflayn rejimdə həyata keçirilə bilər.

Risklərin idarə edilməsi prosesi davamlıdır: qeyri-səlis neyron şəbəkəsi risk dəyişikliyi modelinin izlənilməsini və sistemin təhlükəni idarə etmək üçün özünü tənzimləməsini təmin etmək üçün daxil olan dəyişənlər arasındakı əlaqəni öyrənmək üçün istifadə edilə bilər. Bu, sistemdəki nəticənin nəzərə alınan risk nümunəsi ilə həyata keçirilməsini təmin edəcəkdir.

Ümumiyyətlə, müxtəlif metod və mexanizmlərdən istifadə etməklə müxtəlif yanaşmaları sintez edə bilən İT təhlükəsizliyi risklərinin qiymətləndirilməsi üçün konseptual modelin yaradılması vacibdir. Buna görə də, bu sənəddə müəyyənlik faktorları və qeyri-səlis nəticəyə əsaslanan İT Təhlükəsizliyi riskinin qiymətləndirilməsi üçün Hibrid Ekspert Sistemi təklif olunur.

Risk, müxtəlif növ sistemlərin funksionallığını qiymətləndirərkən nəzərə alınmalı olan ayrılmaz bir amildir. Bu cür sistemlərin fərqli xüsusiyyəti müxtəlif dərəcədə qeyri-müəyyənlik şəraitində qərarların qəbul edilməsidir. Riskin ölçülməsi qeyri-müəyyənlik dərəcəsindən asılıdır ki, bu da idarəetmənin itirilməsinə və ya aşağı möhkəmlik vəziyyətində sistemin tam çökməsinə səbəb ola bilər.

Bu sənəddə göstərildiyi kimi, risk riskin dəyərinə töhfə verən müxtəlif amillərdən asılıdır. Bu amillərin hər biri müstəqil olaraq risk səviyyəsinə təsir edə bilən xərclərə, təhlükəsizlik tədbirlərinə və qavrayışa təsir göstərir.

Bu işdə qeyri-müəyyənlik və risk üçün gözlənilməzlik kimi amillərin nəzərə alınmasını təmin etmək məqsədi ilə risk prosesini kompleks şəkildə idarə etmək üçün qeyri-səlis əsaslı əsaslandırma və qeyri-müəyyənlik amilinin hibrid sistemindən istifadə edilmişdir. Həmçinin biz risklərin qiymətləndirilməsi prosesinin monitorinqi üçün istifadə edilə bilən mexanizm təklif etdik. Yeni təhlükələr və zəifliklər aşkar edildikdə, risklərin qiymətləndirilməsi prosesi davamlı olaraq qiymətləndirilməlidir. Riskin qiymətləndirilməsi istənilən sistemin inkişafının zəruri mərhələsidir və sistemin etibarlılığının prinsiplərini, metodlarını və amillərini yaratmaq üçün onunla əlaqəli məlumatlar maddiləşdirilməlidir.

Hibrid intellekt sistemi paralel olaraq süni intellektin alt sahələrinin metod və texnikalarının kombinasiyasından istifadə edən proqram təminatı sistemini ifadə edir, məsələn:

• 
  Neyro-simvolik sistemlər
  
• 
  Neyro-səlis sistemlər
  
• 
  Hibrid birləşdirici-simvolik modellər
  
• 
  Qeyri-səlis ekspert sistemləri
  
• 
  Connectionist ekspert sistemləri
  
• 
  Təkamül neyron şəbəkələri
  
• 
  Genetik qeyri-səlis sistemlər
  
• 
  Kobud qeyri-səlis hibridləşmə
  
• 
  Qeyri-səlis, sinir və ya təkamül metodları, eləcə də simvolik əsaslandırma metodları ilə öyrənmənin gücləndirilməsi.
  

İdrak elmi nöqteyi-nəzərindən, hər bir təbii intellektual sistem hibriddir, çünki o, həm simvolik, həm də alt simvolik səviyyələrdə zehni əməliyyatları yerinə yetirir. Son bir neçə ildə A.I.-nin əhəmiyyəti ilə bağlı müzakirələr getdikcə artır. Sistemlərin inteqrasiyası. Artıq sadə və spesifik süni intellekt sistemləri yaradılmışdır və indi geniş AI yaratmaq üçün inteqrasiyanın vaxtıdır. sistemləri. Bu yanaşmanın tərəfdarları Marvin Minsky, Ron Sun, Aaron Sloman və Michael A. Arbib kimi tədqiqatçılardır.

Nümunə hibrid, ən aşağı, reaktiv təbəqələrin alt simvolik olduğu iyerarxik idarəetmə sistemidir. Rahat vaxt məhdudiyyətlərinə malik olan daha yüksək təbəqələr mücərrəd dünya modelindən əsas götürmək və planlaşdırma həyata keçirmək qabiliyyətinə malikdirlər.