Ahmet Bican Ercilasun Türk Dünyası Üzerine İncelemeler

2. Cemi irtibâtât (haberleşme) vâsıtalarında Türkî danışan İranlıların nüfûsu nisbetinde dil ve ferheng ve san'atımıza gerek yer verilsin. Yevmiye rûznâmeler (günlük gazeteler), mecellelerimiz (dergilerimiz) gerek olsun. Bizim dilimiz, ferhengimiz, san'atımız mağdur olduğundan devlet bu yolda bize gadir ve ziyanımızı telâfi etmek içün kömek (yardım) eylemelidir. Radyo ve televizyonun millî şebekesinde bize öz dilimizde hitâb olunması lâzımdır. «Sükût tovtıa»sına5 son verilmelidir. Matbuatımızın yayılmasına karşı çıhan eller kesilmelidir.

3. Biz dünen (dün) vücûda gelmiş bir kavim değilik. Bizim çoh ganî ve geniş bir edebî ve yazı dilimiz var. Doktor Muhsinî'ler, Abdullah Müstevfî'ler ve Pehlevî aryaçılığına (ârî ırkçılığına) dellâllık eden özümüzden çıhan üç dört ülke ve millet hâininin siyâsetlerine vâris cihanlar bilmelidirler ki bizi yazmakdan mahrum koydukları sebebiyle biz kısa bir duraklama ve tereddüt devresinden sonra öz malımız edebî ve yazı dilimizin ganî irsine (zengin mîrasına) sahip çıhacağık. Buna sol ve sağ ideolojiler bahanesi ile mâni olabilmeye-cekler. Bizim dilimizi bu efsunlarla bağlayabilmezler. Dilimizin ganîliğini müdâfaa içün aynı delilleri hem Sovyet Âzerbaycanı'nın

5 Sessizlik hilesine.

304

AHMET B.ERCİLASUN

salahiyetli âlim ve teorisyenlerinden nakledeceğik, hem de başka millet ve ideolojilere mensup filologlardan. Bu defa dilimizi danışmak, yazmak ve geçmişimizle alâkalanmak «günâhı» ile bizi ne «komünist» ne de «pantürkist»lik bahanesi ile boğabileceksiniz. Bu zengin yazı dilimizi yâdımıza salmak içün bu safhalarda (sahifelerde) bahsimiz devam edecek.»6

Derginin ilk sayısının arka kapağında güney Azerbaycan'ın büyük şairi Sehend'in resmi vardır. Dede Korkut hikâyelerini, onların destanı ruhuna uygun bir üslûpla nazma çeken Sehend; Varlık dergisi çıkmadan hemen önce, 1979'un 22 Martında Tebriz'de vefat etmişti. Bu sebeple derginin birinci sayısında Sehend'e bol bol yer ayrılmıştır. Gencali Sabâhî'nin Sehend hakkındaki yazısı şu cümlelerle başlamaktadır:

«Bulud Karaçorlu (Sehend)'in ölümü Azerbaycan halkı üçün millî bir facia, yeri dolmaz bir ilgidir (kayıptır). O, öz yaradıcılığı, talant (kabiliyet) ve istidadı ile Azerbaycan edebiyatına en kıymetli ve ölmez eserler verebildi. Hüner ve şiiriyle parlak bir ulduz kimi (gibi) parladı. O, derin görüşlü bir şâir olarak, öz halkının gören gözü, düşünen beyni ve döyünen kalbi oldu. Vatanının talan, halkının esâretde -felâket ve bedbahtlıkla yaşadığını, varlığı çiğnendiğini gördükçe, alov-lanıp- şule çekerek, âzadlık!.. diye bağırır, esaret zencirlerini çeyneyip parçalar, keskin kalemi ile rnübâreze yollarını ışıklandırırdı. O, yahşi bilirdi ki, hayat ve yaşamak hakkına mâlik olmak isteyen insan, gerek carımdan keçsin!

Kim deyir ölümdür, canından keçmek! Bu ölümden doğur başka bir hayat! insan öz canından keçmese demek Edebî hayâta çatar mı? Heyhat!

6 H.N. Altay, Dilimiz hakkında - Zengin Yohsullar, Varlık, Tîr u Mordâd (Haziran - Temmuz) 1358, sayı: 3-4, s. 6-7.

TÜRK DÜNYASI ÜZERİNE MAKALELER İNCELEMELER

305

deye, derin ve felsefî görüşlerle halkı kat'î mübârezeye çağırır. Bugün elde edilmiş âzadlık öz canından keçmiş şehitlerin al kanlannın mahsûlü değil mi?»7

îlk sayıda Sehend tarafından veya Sehend için yazılmış çeşitli şiirler vardır. Onun şu şiiri, Azerbaycanlı soydaşlarımızın Pehlevî devrindeki hazin durumunu anlatmaktadır:

Tâliime sen bah! Düşüncelerim yasak Duygularım yasak Keçmişimden söz açmağım yasak Geleceğimden danışmağım yasak Ata-babamm adın çekmeğim yasak Anamdan ad aparmağım yasak... .... Bilirsen? Anadan doğulanda beyle Özüm bilmeye-bilmeye Dil açıp danışdığım dilde ' Danışmağım da yasak imiş, yasak!8

Varhk'ın münderecâtmın mühim bir kısmını folklor ve halk edebiyatıyla ilgili yazılar teşkil etmektedir. Bu konudaki başlıca makaleler şunlardır: A. R. Ohtay, Folklor ve zarûret-i tedvîn-i ân (Folklor ve onun toplanmasının zarureti, 1. sayı); M.A. Yaşar, Şifahî halk ede-

7 Gencali Sabâhî, Sehend hemişelik hayâta göz yumdu, Varlık, Ordibehişt

1358, sayı: 1, s. 36. 8. Varlık, sayı: 1, s. 15.

306

AHMET B. ERCÎLASUN

biyâtı (5, sayı); Abbas Mehyar, Âşık nağılları (masalları) - Tufarganlı Âşık Abbas (7 ve 11. sayı); Abbas Abdullah. Kendimin (köyümün) toyları (6. sayı); T, Pirhâşimî, Atalarsözü ve meseller (8. sayı); T. Pirhâşimî, Erdebil'de Novruz Bayramının istikbâli (karşılanması) (11. sayı).

Dergide yer alan çeşitli konulardaki bâzı yazıları da isim olarak zikredelim: M. P. Afiyet, Settar Han-Sâbir'iri Şiirinde (1. sayı); M.A. Yaşar, Danışık dili - yazı dili (2. sayı); Hasar». Mecidzâde (Savaları), Hacı Mirza Hasan Rüşdiye (2. sayı); Prof. Rüstcm Aliyef. Serhadsiz söz servetimiz Şehriyar'la görüşlerim (görüşmelerim'). (Varlık'ın 5. sayısındaki bu.yazı, Baku'da çıkan Azerbaycan dergisinin 5. sayısından H.M. Savaları tarafından nakledilmiştir.)'; H. Mecidzâde Savaian, Hacı Seyyid Azim Şirvânî (6. sayı); T. Pirhâşimî, Azeri edebiyatının zenginliği (7. sayı); Dr. Gulâmhüseyin Beğdiü, Hindûşah Nahçıvânî'nin Sıhâhu'1-acem lügati ya Tubfetü'l-uşşâk (9. sayı); Dr. Gulâmhüseyin Beğdili, Büzürgâıvı Azerbaycan - Urmiye'li Sai'iyüddîn hakkında bir nece söz (Î0. sayı); Prof. G. Beğdili, Büzürgân-ı Azerbaycan - Şems-i Tebrizî'nin hayat ve yaradıcılığı (11. sayı); Gulâmhüseyin Beğdiü -Hali! Yusuflu, Azerbaycan böyükleri - Mehsetî ve onun .rubaileri (12.' sayı); Gencali Sabahı, Halk şâiri Sehend (12. sayı).

Varlık; şiir bakımından çok zengindir. Her sayıda 5-10 şiir yer almaktadır. Güney Azerbaycan'ın yıllardan beri susmuş bulunan şairleri, şimdi Varlık'ın sabitelerinde öz duygularım, öz dilleriyle şiirin sihirli kalıplarına dökmekte; Azerbaycan Türkçesinin tatlı ahengini, şiirin mazbut ahengi ile birleştirmekte ve bizlere yepyeni bir şiir dünyasının müjdesini vermekledirler. Türk dilinin günümüzdeki en büyük şâirlerinden Şehriyar, Varlık'ın şiir tahtında oturmaktadır. Geçen yıl kaybettiğimiz Bulud Karaçorlu (Sehend), Varlık sabitelerinde bir yıldız gibi parlamaktadır. Azerbaycan Türklerinin yılmaz mücâhidi büyük ve çileli şâir Tebrizli Ali; Varlık sahifelerinde dite gelmektedir. Türklüğe âşık, genç şair Hasan Mecidzâde (Savaları), millî heyecan ateşini mısralarda tutuşturmaktadır. Güney Azerbaycan şâirleri. Azerbaycan

TÜRK DÜNYASI ÜZERİNE MAKALELER-ÎNCELEMELER 307

dağlarını paylaşmışlardır. Şehriyar, Haydar-Baba dağını dünyaya tanıtmıştır. Bulud Karaçorlu, Sehend dağım; Hasan Mecidzâde, Savaian dağını mahlas edinmiş, uca dağlar gibi Azerbaycan'a kök salmışlardır. Üstad Sâhir, sihirli mısrâlarıyla; Muzaffer, vatan aşkını dile getiren gazelleriyle. Hamid Nutki, duygularını serbestçe mısrâlara döken serbest şiirleriyle Varlık'ın şiir dünyasını zenginîeştiriyor. Elçin, halk şiirinin kalıplan içinde Dede Korkut'a sesleniyor. Coşgun, Volkan, Vâlih, Hüseyinoğlu, Gulâmrıza Mecidler ve daha başkaları... Varlık'taki şâirler arasında yer alıyorlar. Bu şâirlerden bazılarının şiirlerini müteakip sahifelerde takdim ediyoruz:

Âzâdhk Kuşu Varlık

. Şehriyar Her-çend kurulmak hele yok darlığımızdan Amma bir âzâdlık doğulup varlığımızdan. «Varlık» ne bizim tekçe âzâdlık kuşumuzdur Bir müjde de vermiş bize hemkârlığımızdan. Beh beh ne şîrin dilli bu cennet kuşu tûtî Kandın alup ilhamıyla dindarlığımızdan. Dil açmada, karlık da gider korluğumuz da Çün lallığımız doğmuşidi karlığımızdan. Düşmen bizi el bir göre teslim olu nâçar Teslim oluruk düşmene nâçarlığımızdan. Her inkılâbun «vur yıh»ı son bennâlık ister Destur gerek almak daha mimarlığımızdan. Huşyâr oiasız düşmeni mağlûb edeceksiz Düşmenlerimiz gorhuru huşyarlığımızdan.

308

AHMET B.ERCÎLASUN

«Barlik» yaradın, «söz bir olar biz kişilerde» Yohluklanmız bitdirecek varlığımızdan.

Varlık, sayı: 2, s. 41

Sehend Üçün

Ali Tebrîzî

Ağlarsa, var bugün yeri, halk-ı zaman bize,

Koy ağlasın ki, çohlu yetişmiş figan bize.

Yağdırsa göz yaşın yere gökler bulut bulut,

Koy yağdırıp vefasını, versin nişan bize,

Koy kişnesin Sehend'e Sehend ildırımları

Eller sesi ise gürleşip olsun tüvan bize.

Yon ortamızda Korhut Ata söylesin ağıt,

Çalsın kopuz, bugün yene olsun ozan bize.

Bir yaş boyunca gördü Sehend öz dilin esir

Gayretden öldü, ölmemiş ancak, inan bize.

Zulmetde sürdü gün, güneşe kaldı nisgili

ı Ancak güneş doğunca, O batdı, figan bize.

Varlık boyunca çekdi acı şahtasın kışın,

Oîdu bahar, olunca özü bir hazan bize. Eller gamında, varsa canından esirgemez,

Kelimeler

her-çend: her ne kadar, kutulnıak: kurtulmak, doğulup: doğmuş. hemkârlık: iş birliği, kand: şeker, korluk: körlük, lallık: dilsizlik olu: olur. bennâlık: yapı ustalığı, mimarlık, huşyâr: akıllı.

TÜRK DÜNYASI ÜZERİNE MAKALELER-İNCELEMELER

Dünya üzünde yalnız odur kahraman bize. Balı bir bugünkü birliğe, bu sim bil derin, Herşey oldu mahv, bu ancak kalan bize. Türk olduğunda kimse bugün çaşmasın daha Olmaz bir özge, biz kimi candan yanan bize. Tebrizli'nin bugün dileği özge şey değil Birlik olursa ortada, düşmez talan bize.

Varlık, sayı: 1, s. 49.

Heder Olmaz

H.M. Savalan

Ger himmeti olsa kişi ömrü heder olmaz, Himmetsizin heç yerde sözünde keser olmaz. Sen istemiş olsan ki el içre ola kadrin, Sây et elin uğrunda ki bundan zarar olmaz. Sen yurduva yan, yan elive, yanmalı vahtdır, Doğma dilive yanşan eğer bî-semer olmaz. Bah gör seni dünyâda tanırlar bu dil ile Dil olmasa varlıkda bütünlük gider olmaz. Sen tut elini, tap özünü, bir yaşa düzgün, Her iş göresen, bil ki hedefsiz eser olmaz. Aç gözlerini, ilm ü maârif çağıdır bah,

Kelimeler

Sehend ildırımları: Sehend dağındaki yıldırımlar, el: Millet, tüvan:

nisgil: hasret, şahta: şiddetli ve soğuk rüzgâr, çaşmasın: şaşmasın.

310

AHMET B.ERCİLASUN

insan tanınan kimsf bele bî-basar olmaz. Sen ey Savalan! Yatmışıdıınsa ayıl jncii. Gaflet yuhusunda yaşayan bahıevo' olnuz.

Varlık, sayı: 1, s. 57.