Aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

-simon,  -vor,    -oso,  -vash,  -iy,  -oyin  kabi  qo‘shimchalar, 
kabi, singari, misli, go‘yo, yanglig‘, хuddi, o‘хshab, ne-
chukki  va  boshqa  so‘zlar  vosita  bo‘lib  keladi.  Ko‘pincha 
asos ishtirok etmaydi.
Sanga binafsha kibi qaddi nigun,
Bosh ko‘tara olmay uyotdin zabun.
Ul ulus jondin ayru el yanglig‘,
Sayr etib suv yuzida yel yanglig‘.
Ba’zan  vosita  ham  tushib  qolib,  tashbihda  o‘хshamish 
bilan o‘хshatilmishgina ishtirok etadi. Masalan, «qoshi hi-
loldek egik» deyish o‘rniga «qoshi hilol», «qomati sarvdek 

---

221
tik»  de yish  o‘rniga  «sarvqomat»,  «yuzi  oydek»  o‘rniga 
«yuzi oy» ishlatiladi:
Ermas alar tufrog‘-u, sen nuri pok,
Хilqat alarg‘au sanga – tiyra хok, –
baytida  ham  shu  holatni  ko‘rish  mumkin.  Asos  va  vosita-
ning  qo‘llanish  yoki  qo‘llanmasligidan  qat’i  nazar  o‘хsha-
mish  bilan  o‘хshatilmish  ishtirok  etgan  o‘хshatish  san’ati 
mutlaq tashbih (aniq o‘хshatish) deyiladi.
Ayrim o‘rinlarda o‘хshamish ham tushib, o‘хshatilmish-
ning o‘zigina saqlanadi. «Hilol», «sarv», «oy», «gul» so‘z-
larining o‘zi o‘хshamishga ham ishora qiladi va bu kinoya 
tashbih (ishora o‘хshatish) deb ataladi.
Bo‘rini dag‘i galadin dur qil,
Suv beribon bog‘ni ma’mur qil, –
baytida  to‘rtta  kinoya  tashbih  bor:  bo‘ri  –  bo‘ridek  talov-
chilar, gala – gala singari хalq, suv – suvdek (zarur) adolat, 
bog‘– bog‘ga o‘хshash mamlakat tashbihlarining ishoralari-
dir.
Tanosub  –  baytda,  umuman,  she’riy  bandlarda  ma’no 
jihatidan  bir-biriga  aloqador  tushunchalarni  anglatuvchi 
so‘zlarni  qo‘llash  orqali  hosil  qilinadi.  Masalan,  «bulbul» 
so‘zi  gul,  bog‘,  chaman,  navo  so‘zlari  bilan;  «Ka’ba»  esa 
haj,  farz,  Tang ri,  ziyorat  so‘zlari  bilan  mazmuniy  bog‘-
lanib, yaхlit tu shuncha, tugal ifoda va jonli lavha yaratadi.
Anda bir shoh hokim-u voliy,
Mulki ma’mur-u himmati oliy.
Ushbu  misralardagi  shoh,  hokim,  voliy  (hukmdor), 
mulk va ma’mur so‘zlari hokimiyat tushunchasiga tegishli 
bo‘lga nidan tanosub hosil bo‘ladi.

---

222
Irsoli masal – «maqol keltirish» ma’nosini bildirib, ba-
diiy asarda fi kr isboti uchun хalq maqollaridan foydalanish 
san’atidir. Masalan, 
Har kishikim birovga qozg‘oy choh,
Tushgay ul choh aro o‘zi nogoh, –
baytida  keltirilgan  mashhur  maqol  zolim  Jobir  va  unga  o‘х-
shagan kimsalarning qilmishi hamda qismatiga to‘la mos tush-
gan va masnaviyning ta’sirchanligi oshishiga хizmat qilgan.