Alâ yedey adl

ALAEDDİN MUHAMMED TEKİŞ

Bk. Tekiş, Alâeddin.¹²⁹

ALÂEDDİN es-SEMERKANDİ

Bk. Semerkandi, Alâeddin. ¹³⁰

ALAEDDİN es-SEMERKANDİ

Bahrü'I- culûm adlı Kur'an tefsiriyle tanınan âlim Bk. Bahrü'l-Ulûm.¹³¹

ALÂEDDİN et-TRABLUSİ

Bk. Trablusl, Alâeddin. ¹³²

ALAEDDİN et-TÜRKMANİ

Bk. İbnü'l-Türkmani, Alâeddin. ¹³³

ALAİ

Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî (ö. 761/1359) Şamlı muhaddis ve fakih.

Türk asıllı bir asker çocuğu olarak Dımaşk'ta doğdu 1694/1295) ve orada bü­yüdü. On yaşında iken hadis dinlemeye başladı. Tahsil için Kudüs, Mekke. Mısır gibi İlim merkezlerine birçok seyahatler yaptı. Aralarında Ahmed b. İbrahim el-Fezârî, Kemâleddin b. Zemlekânî, İbn Teymiyye, Cemâleddin el-Mizzî ve Zehebî gibi bilginlerin de bulunduğu 700'den fazla âlimden feyiz aldı. Sened, me­tin, rical ve ile! gibi hadisin çeşitli branşlarında uzmanlaştı. Hac maksadıyla de­falarca Hicaz'a gitti ve orada mücavir olarak uzun süre kaldı. Şam'daki Nâsıriy-ye (1318) ve Esediyye (1323) medresele­rinde, ayrıca Kudüs'teki Salâhiyye (1331) ve daha sonra Tenklziyye medreselerin­de hadis dersleri verdi. Bu arada müfessir İbn Kesîr ve kendinden sonra Sa­lâhiyye Medresesinde hocalık yapan da­madı İsmail b. Ali el-Kalkaşen dî, kızı Es­ma bint Halîl gibi birçok âlim yetiştir­di. Bu sırada Hanbeffler'le arasında ilmf konularda anlaşmazlıklar oldu.

Sağlam bir zihin yapısına, ince bir an­layışa, dinî, ilmî ve ahlâkî meziyetlere sahipti. Güzel şiirleri edebî zevkinin de­lili sayılır. “Zamanının hafızı, fıkıh, usul ve benzeri ilimlerde imam, zeki, araştı­rıcı, cömert ve belagat sahibi bir âlim” diye anılan Alâî'yi Sübki. kendisinden sonra yerini doldurabilecek kişi olarak göstermiş, Irâkl de onu “Doğu'nun ve Batı'nın hafızı” diye nitelendirmiştir. Kitaplarını Şam'daki Samsatiyye Han-kahı'na vakfeden Alâî, 5 Muharrem 761’de ¹³⁴ Kudüs'te vefat etti.

Eserleri

Elliye varan eserlerinin ¹³⁵ belli başlıları şunlardır:

1) el-Mecmû'u'l-müzehheb fî kavâcidi'l-mezheb. Şafiî fıkhına ait olup Süleymaniye Kütüphanesi'nde nüshaları bulunmak­tadır. ¹³⁶

2) Tehzîbü'1-uşûl fî ehâdîşi'r-Resûl. İbnü'l-Esîr'in Cami cu'i-usûl li ehâdişi'r-Resûl adlı eserinin muhtasarı olup bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi'ndedir. ¹³⁷

3) Kitâbü'l-Muhtelitîn ¹³⁸

4) el-Emâli'1-erba'în fî a'mâli'l-müttekin ¹³⁹

5) el-Mevridü'r-râvî fi'1-mevlidi'n-nebevî ¹⁴⁰ Aynı konuya dair ed-Dürretü's-seniyye fî mevlidi hay-nl-beriyye's\ de yine aynı kütüphane­de aynı mecmuanın içindedir. ¹⁴¹

6) el-'Udde zinde'l-kerb ve'ş-şidde ¹⁴²

7) Cami'u't-tahşîl fî ahkâmi'l-merâsîl. Eser Hamdi Abdülmecîd es-Selefî tarafından neşredil­miştir. ¹⁴³

8) Tahkiku'l-murâd fî enne'n-nehye yaktezti'fesâd. Usûl-ı fıkha dair olup Dımaşk'ta basılmıştır (1975, 1982).

9) Buğyetü'l mültemes fî sübâ'iyyâti hadî­si-İmâm Mâlik b. Enes. Bu eser de Hamdi Abdülmecîd es-Selefî tarafından neşredilmiştir. ¹⁴⁴

Bibliyografya

1) Ebü'l-Mehâsin el-Hüseynî, Zeylü Tezkireti'l-huffâz, Haydarâbâd 1376/1956, s. 43, 47;

2) Sübkî, Tabakât, X, 35, 38, 181, 197, 209, 224;

3) İbn Kesîr. el-Bidâye, XIV, 267;

4) İbn Hacer, ed-Dürerü'i-kânline, II, 90, 92;

5) İbn Tağrîberdî. en-Nücûmü'z-zâhire, Kahire 1956 Kahire 1383/1963, X, 337;

6) Süyûtî, Tabakâtü'l-haffaz (Lecne), s. 528, 529;

7) a.mlf. Zeylü Tabakâti'l-huffâz ti'z-Zehebî ¹⁴⁵, Haydarâ­bâd 1376/1956, s. 360, 361;

8) Dâvûdî, Tabakatü'l-müfessirîn. I, 165, 166;

9) İbnü'l-İmâd. Şezerât, VI, 190, 191;

10) Brockelmann. GAL, II, 76, 77;

11) Suppl, II, 68; Mv.Fs., II, 371, 372. ¹⁴⁶

ALAİK

Bk. Alaka.¹⁴⁷

ALÂİM-İ SEMA

Bk. Gök Kuşağı. ¹⁴⁸

ALAİYE

Bk. Alanya. ¹⁴⁹

ALÂİYE BEYLİĞİ

XIII. yüzyıl sonlarından 1471 yılma kadar Alâiye (Alanya) yöresinde hüküm süren Türk beyliği.

1221 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad tarafından zaptedilen Alâiye, Anadolu Selçuklularının son yıllarında Karamanoğlu Mecdüddin Mahmud Bey'in eline geçti (1293) Bu tarih­ten sonra şehir ve yöresine Karama-noğullan'na bağlı beyler hâkim olmuş, bunlar da Memlûk Devleti'nin hâkimiye­ti altında hüküm sürmüşlerdir. Beyliğin kurucularının Selçuklu sultanının kızının oğullarından geldiği şeklindeki rivayet ise henüz ispat edilememiştir. Şehrin XIV. yüzyılın ikinci yarısında da Karamanoğullan'nın idaresinde olduğu bilin­mektedir. Nitekim Şehâbeddin Ömerî, Alâiye'nin Karamanoğulları'na ait şehir­lerden olduğunu ve Karamanoğuİlan tarafından tayin edilmiş Yûsuf adında bir beyin idaresinde bulunduğunu kay­dederken, İbn Battûta. tahminen 1333’te, Alâiye'de Yûsuf b. Karaman adında bir beyin hüküm sürdüğünü ve şehrin Türkmenler'le meskûn bulunduğunu be­lirtmektedir.

Kıbrıs Kralı Pierre 1361'de Antalya'yı zaptedince Alâiye ile birlikte Manavgat ve Teke beyleri de ona bağlandı. Ancak kısa bir süre sonra bu Türk beyleri Kıbrıs kralına itaatten vazgeçtiler. Antalya'nın geri alınması için şehri kuşattılarsa da başarılı olamadılar. Buna karşılık Kıbrıs kralı Alâiye'yi zapta teşebbüs etti ¹⁵⁰, fakat Karama noğu ilan'nın yardıma gelmesi üzerine geri çe­kilmek zorunda kaldı.

Alâiye, Karaman b. Savcı Bey tarafın­dan 1427 yılında 5000 altın karşılığında Memlûk Sultanı Barsbay'a satıldı. Böy­lece Alâiye Beyliği Memlûk Devleti'nin hâkimiyeti altında, Karamanoğlu Mahmud Bey'in torunlarından bazı beylerin idaresine geçti. Nitekim bunlardan Lutfi Bey. Memlûk sultanının Rodos üzeri­ne gönderdiği donanmaya iki kadırga ile katılmıştır. Ancak hareketin başarı­sızlıkla sonuçlanması, Lutfi Bey'i Kıbrıs üzerine yapmak istediği seferden vazgeçirdi (1444) Daha sonra Karamanlı­ların saldırısı karşısında Kıbrıs Kralı II. Jean ile bir dostluk ve ticaret anlaşması yapan (1450) Lutfi Bey, diğer taraftan da Osmanlılar'a yanaşmaya çalıştı. Bu iyi münasebetlere rağmen Kıbrıslıların Alâiye halkından bir kısmına kötü dav­ranması, Lutfi Bey'in bazı Türk beyle-riyle ittifak ederek Kıbrıs'a saldırmaya karar vermesine sebep oldu (1453) Fa­kat Kral II. Jean'ın gerek Rodos'tan yar­dım alması gerekse Memlûk sultanına şikâyette bulunması, onu bu teşebbü­sünden vazgeçirdi. Lutfi Bey muhteme­len 1461 yılında ölünce yerine Kılıcarslan geçti. Onun zamanında Alâiye. Fâtih Sul­tan Mehmed'in emriyle Karaman'a gön­derilen Gedik Ahmed Paşa tarafından kuşatıldı; Ktlıcarslan da şehri teslime mecbur kaldı 11471) İstanbul'a getirilen Kılıcarslan'a Gümülcine sancağı dirlik olarak verildi; ancak o burayı beğenme­yerek önce Mısır'a kaçtı, oradan da Ak-koyunlu Hükümdarı Uzun Hasan'ın ya­nına giderken yolda öldü.

Alâiye daha önceki devirlerde olduğu gibi beylik döneminde de canlı bir tica­ret merkezi olma Özelliğini korumuştur. Nitekim Mısır, Kıbrıs, Suriye, Rodos ve Cenevizli tüccarların Antalya'dan son­ra uğradıkları en büyük pazar yeri du­rumunda idi. İbn Battûtaya göre bura­dan Mısıra gönderilen kereste, ihracat içinde önemli bir yer tutuyordu. Şehir­de ayrıca gemi inşa tezgâhlan da bulu­nuyordu. ¹⁵¹

Bibliyografya

1) İbn Battûta, Seyahatname, I, 311;

2) İbn Fazlullah el-Ömerî, Mesâlikül-ebsâr ¹⁵², Leipzig 1929, s. 23, 49;

3) Müneccimbaşı, Câmi'u'd-düvei, Nuruosmaniye Ktp., nr. 3172, II, vr. 133;

4) H. A. Gibbons. Osmanlı İmparator­luğunun Kuruluşu ¹⁵³, İstan­bul 1928, s. 261;

5) S. Bunaman. A History of the Crusades, Landon 1965, III, 452;

6) Uzunçarşılı. Anadolu Beylikleri, s. 92, 93, 95;

7) a.mlf., Osmanlı Tarihi, II, 90, 92;

8) Osman Turan, Sel­çuklular Zamanında Türkiye Tarihi, istanbul 1971, s. 336, 337;

9) W. Heyd, Yakın-Doğu Tica­ret Tarihi ¹⁵⁴, Ankara 1975, I, 610, 611, 614;

10) Mükrimin Halil Yınanç, “Alâi­ye”, İA, I, 286, 289;

11) Fr. Taeschner, “Alanya”, El (lng). I, 354, 355. ¹⁵⁵