Amr b. MÜRre 4 Bibliyografya 4

Rejimin Temel Organları.

Mısır Arap Cumhuriyeti anayasası, devletin temel organlarını devlet başkanlığı, yasama organı durumundaki halk meclisi, yü­rütme organı yönü ile cumhurbaşkanı ve hükümet olarak belirlemektedir. Gö­rüldüğü gibi devlet başkanlığı ile cum­hurbaşkanlığı görev ve yetkileri aynı şa­hısta toplandığı halde ayrı ayrı düzen­lenmiştir.

Devlet başkanlığı görevini cumhur­başkanı yerine getirir. Bu sıfatla cum­hurbaşkanı halk egemenliğinin gerçekleşmesini, anayasaya bağlı kalınmasını, kanun hâkimiyetinin, millî birliğin ve sosyalist esasların gözetilmesini sağlar. Devletin çeşitli kuvvetleri arasındaki yet­ki sınırlarını tayin etmek de devlet baş­kanının görev ve yetkileri arasındadır. Millî birliğin tehlikeye düştüğü haller­de gerekli âcil tedbirleri cumhurbaşka­nı gene bu sıfatla alır. Cumhurbaşkanı, anası ve babası Mısırlı olan Mısır vatan­daşları arasından seçilir. En az kırk yaşında olmalıdır. Süresi altı yıldır ve tek­rar seçilebilir. Cumhurbaşkanlığı için adayı halk meclisi belirler. Aday olabil­mek için meclisin ilk turda üçte ikisinin, sonraki turda ise salt çoğunluğunun oyunu almak gerekir. Bu şekilde belir­lenen aday halk oyuna sunulur. Halk oyunda çoğunluğu elde eden aday cum­hurbaşkanı seçilmiş olur. Aksi halde meclis yeni bir aday belirler. Cumhurbaşkanı meclisin üçte birinin ithamı ve üçte ikisinin de kabulüyle yargılanabilir. Burada vatana ihanet veya bir başka cü­rüm sebebiyle ceza yargılaması söz ko­nusudur. Yargılamayı, kuruluşu kanuna bırakılmış olan özel bir mahkeme ya­par. Anayasa ayrıca cumhurbaşkanına vekâlet veya cumhurbaşkanınca yardım­cılarına yetki devri konularını da düzen­lemiştir. Diğer hususlar ise cumhurbaşkanının hangi göreviyle ilgiliyse o bö­lümde yer almıştır.

Yasama Yetkisi. Bu yetki halk meclisindedir. Devletin genel siyasetini, kal­kınma planını ve bütçesini belirleyen de meclistir. Halk meclisinin üye sayısı se­çim çevrelerine göre değişir. Fakat tek dereceli, gizli oy açık sayım esasına da­yanılarak seçilecek bu üyelerin sayısı 350’den az olamaz. Anayasa bu üyele­rin en az yansının da işçi ve köylüler­den oluşmasını emretmiştir. Meclise ay­rıca cumhurbaşkanı da on kişiden fazla olmamak üzere üye tayin edebilir. Halk meclisinin seçimleri beş yılda bir yapı­lır. Yasama görevi yapan üyelerin doku­nulmazlıkları vardır. Cumhurbaşkanı ve meclis üyeleri kanun teklifinde bulunabi­lirler. Kanunları meclis kabul eder, cumhurbaşkanı yayımlar. Ancak cumhurbaş­kanının kanunları veto yetkisi de vardır. Bu takdirde kanun tasarısının mecliste tekrar görüşülmesi ve bu defa üçte iki çoğunlukla kabulü gerekir. Cumhurbaş­kanı da bazı olağan üstü hallerde ka­nun kuvvetinde kararnameler çıkarabi­lir. Yalnız bunun için meclisin üçte iki çoğunlukla cumhurbaşkanına yetki ver­mesi gerekmektedir. Ayrıca söz konusu kararnamelerin sonradan meclisin ona­yına sunulması da anayasa emridir. Halk meclisi hükümetin denetleyicisi duru­mundadır. Bunun sonucu olarak meclisin her üyesine hükümet üyelerine soru yöneltme hakkı tanınmıştır. Soruların cevaplandırılması da mecburidir. Aynı kişiler gensoru önergesi de verebilirler. Sonuçta güven oylaması istenebilir. Ço­ğunluk güvensizlik oyu verirse hükümet veya ilgili üye düşer. Meclis, üye sayısı­nın onda birinin isteği üzerine başbakanın sorumluluğunu da gündeme getire­bilir. Bu hükümete yönelik bir gensoru ile başlar. Sorumluluk yönünde karar verilirse durum bir raporla cumhurbaş­kanına bildirilir. Cumhurbaşkanı bu ra­poru meclise geri gönderebilir. Fakat meclis gene aynı raporu benimser ve kabul ederse cumhurbaşkanı söz konu­su uyuşmazlığı halk oyuna sunar. Sonuç hükümet lehine ise meclisin seçimleri yenilenir, aksi halde hükümet istifasını verir. Mısır anayasası bu şekilde buna­lım çözücü bir formül kabul etmiş ol­maktadır. Halk meclisi yalnız hükümet ve bakanlıklar üzerinde değil herhangi bir idarî kuruluş veya organ üzerinde de denetim yetkisine sahiptir. Hatta yürürlüğe konacak bir kamu projesini da­hi denetleyebilir, bunları incelemek üze­re komisyon kurabilir ya da mevcut komisyonlardan birini bu işle görevlendi­rebilir. Anayasa halk oyuna sunulup ka­bul edilmesi şartıyla meclisin feshine ve seçimlerin yenilenmesine de imkân ta­nımıştır. Böyle bir ihtiyaç doğduğunda cumhurbaşkanı meclis toplantılarını er­teleyip konuyu halk oyuna sunar. Eğer halk mutlak çoğunlukla bunu onaylarsa meclis dağılır ve yeni seçimlere gidilir. Bu şekilde parlamenter sistemin önem­li unsurlanndan biri Mısır anayasasında yer almış olmaktadır.

Yürütme, Bir yandan cumhurbaşkanı, bir yandan da bakanlar kurulu tarafın­dan gerçekleştirilir. Aslında yürütme yet­kisinin sahibi cumhurbaşkanı, uygulama cihazı ise bakanlar kuruludur. Cumhur­başkanı bu sıfatıyla, devletin genel siya­setini belirler ve uygulamasını gözetir. Genel siyasetin belirlenmesinde, cum­hurbaşkanı bakanlar kuruluyla ahenk ve iş birliği içinde olmalıdır. Cumhurbaşka­nı, bir veya daha fazla başkan yardım­cısı tayin edebilir. Başbakanı, başbakan yardımcılarını ve bakanları cumhurbaş­kanı tayin ettiği gibi, onları toplantıya çağırmak ve toplantılarına başkanlık et­mek yetkisine de sahiptir. Cumhurbaş­kanı bakanlardan rapor da isteyebilir. Yürütme görevinin bir sonucu olarak, âcil tedbirlere başvurulmasını gerekti­ren hallerde, halk meclisi de toplantı halinde değilse, kanun kuvvetinde ka­rarnameler çıkarma yetkisi cumhurbaş­kanına tanınmıştır. Bu yetki, meclisten bir yetki devri olmaksızın kullanılabildi­ği için devlet başkanı sıfatıyla çıkardı­ğı kanun hükmünde kararnamelerden farklıdır. Fakat bunlar da meclisin ona­yına sunulur. Aksi halde, geçmişe etki­li olarak yürürlükten kalkarlar. Mecli­sin, söz konusu kararnameleri reddet­mesi durumunda da sonuç aynıdır. Si­lâhlı kuvvetlerin başkumandanlığı yet­kisi de cumhurbaşkanına tanınmıştır.

Bakanlar kurulu cumhurbaşkanı ile iş birliği halinde devletin genel siyasetini oluşturur ve uygular; bütçeyi, kanun ve kararname tasarılarıyla genel planı hazırlar. İdarî ve icraî kararlar almak ve uygulanışlannı denetlemek, bakanlık fa­aliyetlerini takip etmek, yönlendirmek ve koordine etmek yetki ve görevleri de bakanlar kuruluna verilmiştir.