Anadolu üNİversitesi yayini no: 2900 AÇIKÖĞretim faküLtesi yayini no: 1857

Stres

Stres iİletmelerde üzerinde en çok konuİulan ve tartıİılan konulardan biridir. Stres insanlık tarihi kadar eski olmasına rağmen; günümüzde strese neden olan faktörler ve stresin etkileri daha yoğun olduğu için “çağımızın hastalığı” olarak nitelendiril- mektedir (Aldemir vd., 2001, s. 228; Bingöl, 2003, s. 462). Avrupa Birliği’nde iİ sağ- lığı ve güvenliği sorunlarıyla ilgili çalıİmalarda stres ön sıralarda yer almaktadır. AB’de 40 milyondan fazla çalıİan stres sorunuyla karİı karİıya kalmakta ve her üç iİgörenden biri stres altında çalıİmaktan dolayı sağlık sorunları yaİamaktadır. Stres sorunun maliyeti ise yılda 20 milyar euroya ulaİmaktadır (Gürses, 2002, s. 10).

Sttres genel olarak birey üzerinde, karİı koyma yeteneklerini ve kaynaklarını

aİan istekler olduğunda ortaya çıkan, bireysel özelliklerin ya da psikolojik süreç- lerin de dolaylı olarak etkilediği, İzyolojik ya da psikolojik tepkiler bütünüdür. Endüstrileİmiİ ülkelerde stres kiİileri ve toplum sağlığını etkileyen önemli boyut- lara ulaİmıİtır. Birey ve çevresi arasındaki uyumun bir göstergesi olan stres insa- nın mücadele etme duygusunu ve baskıya karİı tepkisini ortaya koyduğu için bir hastalık olarak nitelendirilmemelidir (İsher vd., 1996, s. 646; Bingöl, 2003, s. 463). Ancak iİgörenlerin stresle baİa çıkabilmeleri için iİletmelerin çeİitli destek prog- ramları geliİtirmeleri ve bu sorunun çözümünde onları tek baİlarına bırakmama- ları gerekmektedir.

Strese neden olan faktörler iki grup hâlinde incelenebilir:

Bireysel Nedenler: İİgörenleri olumsuz etkileyen stres özel hayatlarındaki bazı problemlerden ve değiİikliklerden kaynaklanabilmektedir. Aile, evlilik ya da ço- cuklarla ilgili problemler ve ekonomik sıkıntılar strese en çok yol açan faktörler arasındadır. Tablo 8. 2’de bazı olayların strese yol açma derecesi gösterilmiİtir. En üst derecede tüm yaİamı etkileyen değiİiklikler vardır. Stresin düzeyi ne kadar yüksekse stres kaynaklı sağlık problemlerine yakalanma riski de o derece yüksek olmaktadır. Ayrıca karamsarlık, aİırı heyecanlı ve hırslı olmak gibi bazı kiİilik özel- likleri de strese neden olan faktörler arasındadır.

STRES DERECES‹	OLAY
100	Eflin ölümü
73	Boflanma
65	Ayr› yaflama
63	Yak›n bir aile üyesinin ölümü
63	Hapse girme
53	Yaralanma ya da hastal›k
50	Evlilik
47	‹flten at›lma
45	Emeklilik
45	Çiftlerin bar›flmas›
44	Bir aile üyesinin hastalanmas›
40	Hamilelik

Tablo 8.2

Sttrese Yol Açan Bireysel Fakttörler
Kaynak: İsher, vd., 1996, s.648.


Örgüttsel Nedenler: Örgüt içinde iİgörenlerde stres yaratan birçok faktör vardır. Bunlar arasında en sık karİılaİılanlar iİgörenin kapasitesini aİan talepler, rol çatıİ- maları, sosyal çatıİmalar, örgütün yapısı, yönetim sitili gibi faktörlerdir. İİletmede ağır ve uzun çalıİma saatleri, iİ temposunun yüksek ve zorlayıcı olması, İziksel ça- lıİma ortamının uygun olmaması, iİ yükünün çok ağır olması gibi çalıİanların kapa- sitesini zorlayıcı koİullar çalıİanları olumsuz etkilemekte ve strese yol açmaktadır.

İİgörenlerin iİletmede oynadığı rolle ilgili beklentilerinin tatmin edilememesi bazı olumsuzluklar yaratmaktadır. Örneğin kiİiye üstlenebileceği sorumluluktan daha fazlasının verilmesi ya da iİgörenlerin ne yapacağı konusunda belirsizliğe yol açacak İekilde iİ ve görev tanımlarının açık olmaması önemli stres kaynakla- rı arasındadır.

İİgörenlerin iİletmede çalıİan diğer iİgörenlerle iliİkisinin zayıf olması ve on- lardan destek görmemeleri gibi sosyal faktörler özellikle sosyalleİme ihtiyacı yük- sek olan iİgörenler için önemli ölçüde strese neden olmaktadır. Örgüt yapısı da stresi arttırabilir. Katı kurallar, iİgörenlerin kendilerini etkileyen kararlara katılma olanağının olmaması, güçlü bir hiyerarİik yapı ve iletiİim kanallarının yukarıdan aİağıya tek yönlü iİlemesi strese neden olan yapısal özelliklerdir (De Cenzo, Rob- bins, 1999, s. 440; İsher, vd., 1996, s. 650).

Strese neden olan kiİisel ve örgütsel faktörleri tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmayabilir ancak stresin iİgörenler üzerindeki olumsuz etkilerini azalta- bilmek olanaklıdır. Örgütsel düzeyde stresle mücadele için strese neden olan fak- törlerin en aza indirilmesi gerekmektedir. Stresi teİhis etmede ve azaltmada insan kaynakları bölümleri önemli rol oynamaktadır. Öncelikle iİgörenlerin performans- ları gözlenerek stres belirtileri olup olmadığı tanımlanabilir. Olması durumunda iİ- görenler bu konuda bilgilendirilir ve bununla baİa çıkabilmesi için strese neden olan faktörler mümkün olduğu ölçüde ortadan kaldırılmaya çalıİılır (Dessler, 1997, s. 641).

İnsan kaynakları bölümü özellikle kiİisel faktörlerden kaynaklanan stres üze- rinde çok az kontrol sahibidir hatta bazen kontrol edebilmesi mümkün olmayabi- lir. Ancak özellikle örgütsel faktörlerden kaynaklanan stresi kabul edilebilir düzey- de tutan bir örgüt kültürü yaratılabilir. İlk olarak iİgörenlerin yaptığı iİle uyumlu olması sağlanmalıdır. İİgörenler kendilerinden ne beklendiğini bilmeli, iİle ve so- rumluluklarla ilgili belirsizlikler ortadan kaldırılmalıdır. Kariyer planlaması ve iİ ta- nımları burada oldukça önemli rol oynamaktadır. İİler yeniden düzenlenmeli, iİ-

görenler üzerindeki aİırı yük azaltılmalıdır. İİgörenlere ihtiyaçları olan eğitimin sağlanması da önemlidir. Böylece verimlilik ve performanstaki artıİla birlikte iİle ilgili korkular da ortadan kalkacaktır. Ayrıca çalıİanların kendileriyle ilgili kararlar- da söz sahibi olabilmelerinin sağlanması stres düzeyini azaltan önemli faktörler arasındadır (Bingöl, 2003, s. 465; De Cenzo, Robbins, 1999, s. 442; Halloran, 1986,

s. 400).

Alkol ve Uyuİturucu Kullanımı

İİ sağlığı ve iİ güvenliği açısından önemli bir sorun olan alkolizm sosyal, ekono- mik ve medikal sonuçlarına rağmen uzmanlar tarafından bir hastalık olarak tanım- lanmaktadır. İnsan sağlığına etkisi açısından kalp hastalıkları, kanser ve zihinsel hastalıklardan sonra dördüncü sırada yer almaktadır. Baİlangıçta haİf derecede bir sosyal ya da psikolojik bir alıİkanlıktan psikolojik bir bağımlılığa dönüİmekte ve son aİamada tam bir bağımlılık hâlini almaktadır. Bu süreç yaklaİık on ile yirmi yıl arasında değiİen bir süre almakta ve iİletmelerde genellikle alkolizmin baİlangıç ve orta düzeyinde ye alanlar 45-55 yaİ arasında bulunmaktadır. Dolayısıyla hasta- lığın son aİamasında yani tam bir bağımlılığa dönüİtüğü aİamada bu kiİiler ço-

ğunlukla bir iİ yerinde çalıİıyor olmaktadırlar (Halloran, 1986, s. 402).

Alkolün yanında uyuİturucu bağımlılığı da bir diğer sağlık ve güvenlik sorunu olarak karİımıza çıkmaktadır. Özellikle Batı ülkelerinde ve günümüzde yavaİ ya- vaİ ülkemizde; uyku ilacı ve yatıİtırıcı gibi yasal uyuİturuculardan, eroin ve koka- in gibi yasal olmayan uyuİturuculara kadar uyuİturucu madde kullanımı önemli bir sorun olarak toplumsal sağlığı tehdit etmektedir. Henüz ülkemizde iİyerlerinde çok yaygınlaİmayan bu sorunun önlem alınmadığı takdirde iİyerlerinde de yayıl- ması çok olanaksız gözükmemektedir (Bingöl, 2003, s. 466; Aldemir, 2001, s. 235).

İnsanların alkol ve uyuİturucu kullanmasına yol açan birçok neden olabilir. Bunlar psikolojik, biyolojik ve demograİk faktörlerdir (Bingöl, 2003, s. 465; Alde- mir, 2001, s. 252).

Psikolojik Fakttörler: İnsanları alkol ve uyuİturucu kullanmaya iten nedenlerin

baİında psikolojik faktörler bulunmaktadır. Stresin alkol ve uyuİturucu kullanma eğilimini arttırdığı, stres yaratan iİlerde çalıİanların alkole daha fazla eğilim göster- diği saptanmıİtır. Ayrıca içe dönük, çevresinden kolayca etkilenen ve güç kazan- ma ihtiyacı hisseden bireyler daha fazla alkol ve uyuİturucu kullanmaktadır.

Biyolojik Fakttörler: Alkol ve uyuİturucu alıİkanlıklarında biyolojik faktörler de

rol oynamaktadır. Yapılan çeİitli araİtırmalar özellikle alkolizmin kalıtımla iliİkili olduğunu ortaya çıkarmıİtır. Ayrıca bireyin büyüdüğü ailesel çevre de alkol ve uyuİturucu alıİkanlığını yaratabilir.

Demograİk Fakttörler: Yaİ, cinsiyet, medeni durum ve gelir durumu gibi fak-

törler alkol ve uyuİturucu kullanımında çeİitli farklılıklar yaratmaktadır. Orta yaİ grubunda yer alanlarda alkol bağımlılığı daha yüksektir. Ayrıca erkekler kadınla- ra oranla, bekarlar evli olanlara göre daha fazla alkol kullanmaktadır. Üst düzey yöneticilerin içkiye karİı daha fazla eğilimli olduğu da yapılan çalıİmalarla ortaya çıkmıİtır.

Alkol ve Uyuİturucu Kullanımının Önlenmesi

Alkol ve uyuİturucu bağımlısı iİgörenlere yardımcı olabilmek için öncelikle bunun tespit edilmesi gereklidir. Ancak alkol bağımlılığının belirlenmesi sorunun orta ya da ilk basamaklarına kadar pek mümkün olmamaktadır.

Alkolizm: Herhangi bir anda çeİitli nedenlerle alkol almaya gereksinim duymaktır.

Uyuİturucu maddeler, kullanıcının aklında ve davranıİlarında bozukluklar ortaya çıkaran, vücuda zarar veren ve bağımlılık yaratan maddelerdir.

İİgören Destek Programları: İİletmelerin iİgörenlere alkol ve uyuİturucu bağımlılığı gibi kiİisel problemlerini çözmek ve performanslarını geliİtirmede yardımcı olmak için uyguladıkları programlardır.

Hem toplumsal açıdan hem de örgütsel açıdan çok önemli sorunlar yaratan ve büyük maddi kayıplara yol açan bu sağlık sorunlarının önlenmesi için özel iİgö- ren destek programları düzenlenmesi ve uzmanlar aracılığıyla çalıİanlara yar- dımcı olunması gereklidir.

İİgören Desttek Programları (IDP), iİgörenlerin performanslarını geliİtirmek ve

kiİisel problemlerini çözmede yardımcı olabilmek amacıyla iİletmeler tarafından uygulanan programlardır. Oldukça maliyetli olmasına rağmen, özellikle geliİmiİ ülkelerde bu programlar çok yaygın bir biçimde uygulanmaktadır. Bunun en önemli nedeni bu tip problemleri önleme ya da azaltma maliyetlerinin bunlar or- taya çıktığı zaman karİılaİılabilecek maliyetlerden düİük olmasıdır (Aldemir, 2001, s. 257).

SIRA S‹ZDE

Türkiye’de hangi iflletmeler ifl yeri hekimi bulundurmak zorundad›r?

4

İİletmelerin birçoğu tam zamanlı olarak alkol ve uyuİturucu ya da aile prob- lemlerine yönelik danıİmanlar, psikologlar ya da psikiyatristler istihdam edeme- mektedir. Genellikle insan kaynakları bölümleri bulunan büyük iİletmelerde bu konuda eğitilmiİ ya da uzman olan kiİiler çalıİtırılmaktadır. Ancak bütün iİletme- lerin çeİitli problemleri olan iİgörenlere yönelik hazırlıkları olmalıdır. Bu yarı za- manlı çalıİtırılacak bir uzman olabileceği gibi iİletme dıİındaki danıİmanlık hiz- metlerinden de gerektiği zaman yararlanılabilir. Bununla birlikte, her yöneticinin profesyonel anlamda olmasa da psikolojik ilk yardım olarak adlandırılan bir danıİ- manlık niteliği olması gerekmektedir. Yöneticiler, problemi olan iİgörenlerle görü- İerek ve onları dinleyerek stresin azalmasına ve zihinsel sağlığın iyileİmesine kat- kıda bulunabilir. Ayrıca bu iİletmede iİgörenlerle yöneticiler arasında iletiİimin ye- tersiz olmasından kaynaklanan pek çok sorunu da çözümleyecektir (French, 1994, s. 545).

İİ Kazası: Belirli bir zarar ya da yaralanmaya neden olan beklenmeyen ve önceden planlanmamıİ bir olaydır.

İİLETMELERDE GÜVENLİKLE İLGİLİ SORUNLAR, NEDENLERİ VE KORUNMA YOLLARI

İİletmelerde güvenlikten söz edilince ya da iİ güvenliği denilince ön plana iİ ka- zaları çıkmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü iİ kazasını “ Önceden planlanmamıİ, ço-

ğu kez kiİisel yaralanmalara, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay “ İek- linde tanımlamaktadır. Teknik açıdan “güvenliksiz İzik-mekân koİullarla, güven- liksiz kiİisel davranıİlardan meydana gelen kazalar iİ kazalarıdır” İeklinde bir ta- nım yapılabilir (Gerek, 1998, ss. 11-12). İİ kazasında önemli olan iİçinin hemen ya da sonra bedensel ve ruhsal açıdan bir rahatsızlıkla karİılaİmasıdır.

İİ Kazaları ve Nedenleri

İİ kazaları sosyal ve ekonomik olarak, hem ülke hem iİletme hem de kazaya uğ- rayan kiİi açısından büyük kayıplar yaratmaktadır. ILO açıklamalarına göre dünya- da her yıl 270 milyon iİ kazası olmakta, her 15 saniyede bir iİçi ve her gün yakla- İık 6 bin 300 kiİi, iİ kazası veya meslek hastalıkları nedeniyle yaİamını kaybet- mekte, 160 milyon kiİi meslek hastalıklarına yakalanmaktadır. Bildirim ve kayıt sistemlerindeki eksiklikler nedeniyle gerçek rakamların daha yüksek olması da söz konusudur. Türkiye iİ kazaları açısından dünya genelinde oldukça üst sıralardadır. ILO’nun 82 ülkede karİılaİtırmalı olarak yayımladığı iİ kazaları istatistiklerine göre Türkiye’de, sigortalı iİçi baİına iİ kazalarında yaİamını yitiren iİçi oranı yüz binde 15,3’tür. Bu oran Türkiye’yi Cezayir ve El Salvador’dan sonra dünyada üçüncü yap- maktadır. AB istatistiklerine göre ise Türkiye’de iİ kazalarında ölen iİçilerin oranı

AB ortalamasının yedi katıdır. Bu verilere kayıt dıİı çalıİmanın neden olduğu ka- zaların büyük çoğunluğu dâhil değildir (İnsel, Radikal, 18.03.2012).

Çalıİanlar, iİletmeler ve ülke ekonomisi açısından çok önemli olan iİ kazaları- nın nedenleri, Tablo 8.3’te görüldüğü gibi genel olarak ikiye ayrılmaktadır: Güven- siz hareketler ve güvensiz İartlar.
Güvensiz Hareketler (İnsani Faktörler)

İİ kazalarının yaklaİık %80’ine yakını iİletmelerdeki güvensiz hareketlerden kay- naklanmaktadır. Yapılan çalıİmalara göre, risk alma eğilimi yüksek olan ve bazı karakteristik özelliklere sahip bireyler, iİ kazalarına daha fazla neden olmaktadır. Bu özellikler dikkatsizlik ve kurallara uymama gibi kaza riskini arttıran güvensiz davranıİlara yol açmaktadır (Dessler, 1997, s. 631).

Kaza riskini arttıran kiİisel özelliklerin neler olabileceğine yönelik birçok araİ- tırma yapılmıİtır. Yaİ, cinsiyet, eğitim, deneyim gibi bazı demograİk faktörler ya- nında; iİ tatminsizliği, güvensizlik, ihmalcilik, disiplinsizlik, tedbirsizlik, uyumsuz- luk, stres, monotonluk, zihinsel yorgunluk gibi bazı psikolojik faktörler iİ kazaları riskini arttırmaktadır. Örneğin, iİ kazaları 17-28 yaİları arasında en yüksek; 50 ve 60’lı yaİlarda en düİük seviyesine ulaİmaktadır (Dessler, 1997, s. 631). Bu durum iİ kazalarında eğitimin önemini bir kez daha ortaya çıkarmaktadır. Bir baİka araİ- tırmaya göre ise erkekler kadın iİçilere göre üç kat daha fazla iİ kazası ve on kat daha fazla ölüm riskine maruz kalmaktadırlar (Topçuoğlu, Özdemir, 1999, s. 117).
Tablo 8.3

GÜVENS‹Z HAREKETLER	GÜVENS‹Z fiARTLAR
Tecrübesizlik	Gece vardiyas›
Stres	Erken vardiya
Dikkatsizlik	Gürültü
Uygun olmayan tekniklerin kullan›m›	Yetersiz ›s› ve ›fl›k
Risklerin önlenememesi	Koruma araçlar›n›n yetersizli¤i
Uygun olmayan araçlar›n kullan›m›	E¤itim yetersizli¤i
Güvenlik kurallar›na uyulmamas›	Makinelerin bak›ms›zl›¤›

İİ Kazalarında Rol Oynayan Fakttörler
Kaynak: İsher, Schoenfeldtt ve Shaw, 1996, s.637.
Ayrıca görme ve duyma kusuru, alkol ve uyuİturucu bağımlılığı, analjezikler ve hiptonik ilaçların kullanılması ile reaksiyon yeteneğinin zayıİaması, uyku düzeni- nin bozulması, kas yorgunluğu, sağ ya da sol elini kullanamama gibi bazı İzyolo- jik faktörler de iİ kazalarında önemli rol oynamaktadır. Bunlar dıİında zekâ düze- yi, özel yetenekler, algı ve reaksiyon hızı, dikkat, bellek bozuklukları, karar verme yeteneksizliği ve korunma araçlarına gereken önemi vermemek gibi diğer kiİisel özellikler de iİ kazası riskini arttırmaktadır (French, 1994, s. 533; Sabuncuoğlu, 2000, ss. 266-267; Dessler,1997, s. 631).



Güvensiz İartlar (Örgütsel Faktörler)

İİ kazalarının yaklaİık %20’si iİletmelerdeki güvensiz İartlardan kaynaklanmakta- dır. Alet ve makinaların hatalı yerleİtirilmesi, kiİisel korunma araçlarının kullanıl- maması, makinaların bakımsızlığı, gürültü, ısı, ıİık, radyasyon gibi İziki faktörler yanında iİin kendisi, iİ takvimi ve iİ yerinin psikolojik atmosferi de iİ kazalarında belirleyici rol oynamaktadır.

Bazı iİlerin diğerlerinden tehlikeli olduğu son derece açıktır. Bir vinç operatö- rü bir yöneticiden çok daha fazla iİ kazası riski taİımaktadır. Bazı bölümler de di-

İİ kazalarının yaklaİık

%80’ine yakını iİletmelerdeki güvensiz hareketlerden ve % 20’si iİletmelerdeki güvensiz İartlardan kaynaklanmaktadır.

ğerlerinden daha güvenli olabilir. Örneğin pazarlama departmanında nakliye bö- lümünden çok daha az iİ kazası olmaktadır.

İİ takvimi ve yorgunluk da etkili bir faktördür. Yapılan araİtırmalara göre, iİ ka- zaları genellikle iİ gününün ilk beİ ve altı saatinden sonra meydana gelmektedir. Ayrıca çalıİma süresi arttıkça iİ kazaları ondan daha hızlı artmaktadır. Özellikle ge- ce vardiyalarında iİ kazaları oranında bir artıİ olduğu görülmektedir. Örgütün psi- kolojik atmosferi ise genellikle iİletmedeki sosyal iliİkileri ifade etmektedir. İİçi, iİ- veren iliİkileri, ücret, iİ yükünden kaynaklanan stres, iİ güvencesinin yetersiz olu- İu, çalıİanlar arasında gerginlik gibi faktörler iİ kazalarında etkilidir. Örneğin mev- simlik iİlerde çalıİanların iİ kazası oranı oldukça yüksektir. Ayrıca iİgören sağlığı ve güvenliğine yönelik eğitim yetersizliği iİ kazası riskini arttıran en önemli örgüt- sel faktör olarak karİımıza çıkmaktadır (Dessler, 1997, s. 628; De Cenzo, Robbins, 1999, s. 431; Sabuncuoğlu, 2000, s. 267).

D ‹ K K A T

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)’nun iİ kazaları ve meslek hastalıklarına iliİkin 2010 yılı istatistiklerine göre en çok iİ kazası;

• 
  Yaİ gruplarına göre dağılımda 25-29 yaİ grubundakilerde,
  
• 
  İİ yerinde çalıİan sigortalı sayılarına göre 1-3 arası iİçi çalıİtırılan iİyerlerinde,
  
• 
  İİçinin son iİveren nezdindeki çalıİma süresine göre 3 ay-1 yıl arası kıdemlilerde,
  
• 
  2. iİ saatinde yaİandı.
  

Meydana gelen iİ kazaları sonucu yaİanan geçici iİ göremezlik sürelerinin kiİi baİı ortala- ma 24 gün olduğu tespit edildi. Bu oran erkeklerde 24, kadınlarda 18 olarak hesaplandı. (Kaynak: http://www.isguvenligi-uzmani.org/is-kazalari/sgk-2010-yili-istatistikleri.html)

İİgören sağlığı ve iİ güvenliği kültürü: İİçi sağlığı ve iİ güvenliği kurallarına uymak ve güvenli yaİamayı bir yaİam biçimi olarak kabul etmektir.

İİ Kazalarının Önlenmesi

Sağlıklı ve güvenli çalıİma İartlarının sağlanması iİ kazalarının büyük oranda azal- masını sağlamaktadır. Ancak iİ kazalarının büyük oranda güvensiz kiİisel davra- nıİlar sonucu ortaya çıkması nedeniyle, sadece iİletmelerdeki güvensiz koİulların ortadan kaldırılması yeterli olmamaktadır. Özellikle Türkiye’de iİ kazalarının bir kader ve alın yazısı olduğu yönünde bir inanç hâlâ mevcuttur. 2002 yılında Metal

İİ kolu’nda yapılan bir çalıİma iİ kazalarının %57’sinin çalıİanların iİ sağlığı ve gü- venliği kurallarına uygun davranmamıİ olmasından kaynaklandığını göstermekte- dir. Bu durum, dikkatsiz çalıİma, kiİisel koruyucu kullanmama, donanımı ya da aletleri güvensiz kullanma, uyarıya rağmen güvensiz çalıİma vb. nedenlerin bir so- nucudur (Gürses, 2003, s. 3).

Bu bulgular iİyerlerinde iİçi sağlığı ve iİ güvenliği konusunda organizasyon ve insani faktörlerle ilgili bir alt yapı eksikliğinin olduğunu göstermektedir. Bu alt ya- pı eksikliği ancak iİçi sağlığı ve iİ güvenliğinde pozitif kültürün oluİturulması ile giderilebilmektedir. Bunun nedeni ise iİçi sağlığı ve iİ güvenliği kültürünün, olası risklerin boyutlarını, karİı karİıya kalınan zorlukların, pratik ve etkili bir İekilde önlenmesine yönelik paylaİılan görüİ, değer, İkir, düİünce ve hareketleri İekil- lendirmesi ve geliİtirmesidir.

Tablo 8.4’te görüldüğü gibi iİ kazalarını önlemek her iki tarafın da yani hem iİ- görenin hem de yönetimin sorumluluğudur. İİ sağlığı ve iİ güvenliğine yönelik alınması gereken önlemleri uygulamak, uygulatmak ve bunlara iliİkin yaptırımları sürekli gündemde tutarak baİarılı olmak, yönetimin ve çalıİanların iİ güvenliğine bakıİ açılarının göstergesidir. Bu çerçevede, çalıİanlar ve iİletme bünyesinde iİçi sağlığı ve iİ güvenliği ile ilgili organizasyonlar her zaman iİ birliği içinde olmalıdır- lar (Gürses, 2001, s. 10).

E¤itim	‹flletme içinde yemekhane, dinlenme salonu gibi görünen yerlere, güvenlik sloganlar› ve posterler asarak, iflletme bülteninde kaza önleme ile ilgili maka- leler koyarak ya da iflletmenin kazas›z çal›flt›¤› gün say›s›n› belirterek güven- li¤in öneminin vurgulanmas›.
Beceri Kurslar›	E¤itim sürecine kaza önleme yollar›n›n da dahil edilmesi. Bu sürecin oryan- tasyon program›na da dahil edilerek yeni iflgörenlerin potansiyel tehlikelere karfl› uyar›lmas›.
Teknik Destek	Hem ekipman tasar›m› hem de iflin kendi tasar›m› ile kazalar›n önlenmesi. Çal›flanlar›n yorulma, s›k›lma ve dikkatinin da¤›lmas›na neden olan faktörle- rin ortadan kald›r›lmas›. Makinalar›n gerekli bak›m ve onar›m›n›n yap›lmas›. ‹fle uygun insanlar›n seçilerek e¤itim sürecinin etkinli¤inin artt›r›lmas›.
Yapt›r›mlar	Güvenlik kurallar› ve düzenlemelerinin kazalar›n azalt›lmas›nda etkili olabil- mesi için zorunlu tutulmas› ve yapt›r›ma ba¤lanmas›. Örne¤in ifl kazalar›nda ihmali olanlara disiplin cezas› uygulanmas›.

Tablo 8.4

Kaza Önleme Mekanizmaları
Kaynak: De Cenzo, Robbins, 1999,

s.432; Dessler, 1997,

ss. 633-634.

Türkiye’de ifl güvenli¤i nedeniyle bir iflin durdurulmas› veya ifl yerinin kapat›lmas› karar›-

n› kim vermektedir?

SIRA S‹ZDE

5

SAĞLIK VE GÜVENLİK PROGRAMLARININ YÖNETİMİ

Sağlık ve güvenliğin yönetimi, yönetimin en zor alanlarından biridir. Bunun en önemli nedenlerinden biri iİgören sağlığı ve güvenliğini etkileyen faktörlerin son derece karmaİık olmasıdır. Bu faktörler meslek hastalıklarında olduğu gibi çevre- sel koİullardan ve iİ kazalarında ise daha çok bireysel davranıİlardan kaynaklan- maktadır. Bu nedenle sağlık ve güvenlik risklerini en aza indirgemek ve sağlıklı ve güvenli bir iİ ortamı yaratmak ne tek baİına yönetimin ne de iİgörenlerin so- rumluğundadır. Ayrıca iİletmelerde sağlıkla ve güvenlikle ilgili önlemler açısından ileri düzeyde alınması gereken koruyucu araç ve gereçlerin sağlanması da yeterli değildir. Önemli olan bu önlemlere uyulmasını ve araç ve gereçlerin kullanılma- sını sağlayabilmektir.

İİ Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Yönettim Sisttemi, iİ sağlığı ve güvenliği faaliyetleri-

nin kuruluİların genel stratejileri ile uyumlu olarak sistematik bir İekilde ele alınıp sürekli iyileİtirme yaklaİımı çerçevesinde çözümlenmesi için bir araçtır. İSG Yöne- tim Sistemi çalıİanlar, yönetenler ve denetleyenlerin rol ve sorumluluklarını açık hâle getirerek çalıİanların katılımını sağlayacaktır. Bu sistemle çalıİanlar, İSG risk- lerinin belirlendiği ve önlemlerle asgari seviyeye indirildiği, yasalara uyan, hedef- lerin yönetim programları ile hayata geçirildiği, uygun İSG eğitimlerinin uygun ki- İilere verildiği, acil durumlara hazır, performansını izleyen, izleme sonuçlarını iyi- leİtirme faaliyetlerini baİlatmak için kullanan, faaliyetlerini denetleyen, yaptıkları- nı gözden geçiren ve dokümante eden bir kuruluİta İSG faaliyetlerine gereken önemi veren bir sistemin parçası olacaklardır. Örneğin Türkiye’de belirli sayıda iİ- çinin çalıİtığı iİletmelerde iİçilerin, iİverenlerin ve sendikaların birlikte yer aldığı

İİ Sağlığı ve Güvenliği Kurulları bu konuda etkin çalıİmalar yapmaktadır.

1. Sa¤l›k ve güvenlik programlar›n›n gelifltirilmesinde yönetimin ve çal›flanlar›n deste¤ini sa¤lamak

2. Sa¤l›kl› ve güvenli çal›flma sistemleri ve koflullar› sa¤lamak

3. E¤itim programlar› gelifltirmek

4. ‹fl yerinin sa¤l›k ve güvenlik gereksinimlerini belirlemek

5. Potansiyel sa¤l›k ve güvenlik risklerini ortaya ç›karmak

6. Bu riskleri ortadan kald›rmaya çal›flmak

7. Güvenlik politikalar›n› izlemek

8. Sa¤l›k ve güvenlik programlar›n› sürekli gözden geçirmek ve güncellemek

Tablo 8.5

Sağlık ve Güvenlik Programlarının Temel Aİamaları

İİletmelerin kapsamlı ve etkili bir güvenlik programına sahip olmak için aİağı- daki hususları yerine getirmeleri gerekmektedir (Demirbilek, 2005, ss. 40-41):

• 
  İİ sağlığı ve güvenliği bakımından kanıtlanan bir bağlılığa sahip olmak,
  
• 
  Sağlık ve güvenlik amaçlarını saptamak,
  
• 
  Bütçeden pay ayırmak,
  
• 
  İİgören katılımını arttırmak (örneğin ortak iİçi-iİveren komiteleri),
  
• 
  İİe yeni alınanları eğitmek,
  
• 
  İİ kazaları ve meslek hastalıklarıyla ilgili verileri toplamak ve analiz etmek,
  
• 
  Nezaretçilerin eğitilmesini sağlamak,
  
• 
  Nezaretçileri sağlık ve güvenlik açısından hesap verilebilir kılmak,
  
• 
  Sağlık ve güvenlik konusunda gerekli olduğunda dıİ kaynak kullanmak,
  
• 
  Ödül sistemi uygulamak,
  
• 
  Güvenlik denetimlerini yürütmek,
  
• 
  Güvenlik İikayetlerini ve kaza araİtırmalarını dikkate alarak gerekenleri yapmak.
  

Sağlık ve güvenlik programlarının baİarısı hem yönetimin hem de iİçilerin bağ- lılığına dayanmaktadır. Yukarıda sıralanan anahtar ögelere ek olarak, yüksek gü- venlik performansı elde etmek için planlama, ısrar ve sürekli ilgi göstermek de ge- rekmektedir. Dolayısıyla ölçeği ne olursa olsun tüm iİletmelerde yönetim güvenli-

ğe örgüt kültürünün ayrılmaz bir parçası olarak bağlılık göstermelidir (Demirbilek, 2005, s. 193).

SIRA S‹ZDE

‹flletmelerde sa¤l›k ve güvenlik programlar›n›n baflar›s›n› ölçen göstergeler nelerdir?

6

İnsan kaynakları bölümleri sağlık ve güvenlik programlarının hem hazırlanma- sında hem de uygulanması ve denetlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. İn- san kaynakları bölümleri bir taraftan yasalarla getirilen asgari standartları sağla- maya çalıİırken diğer taraftan iİletmenin kendi özel koİullarına göre sağlıkla ve güvenlikle ilgili programlar hazırlamaktadır. Sağlık ve güvenlik programlarının uygulanmasını sağlamak ve denetlemek de bu bölümün görevlerinden biridir. Eğitim programları hazırlamak, sağlık ve güvenlik konularını performans değerle- me, ödüllendirme ve disiplin sistemleriyle iliİkilendirmek, iİ dizaynı, çalıİma tak- vimi ve iİ kurallarını sağlık ve güvenlik programlarına uyarlamak insan kaynakla- rı bölümlerinin konuyla ilgili önemli faaliyetler arasındadır. Ayrıca sağlık ve gü- venlik programlarının sürekli gözden geçirilmesi, değerlendirilmesi ve güncellen- mesi gerekmektedir.

TÜRKİYE’DE İİ SAĞLIĞI VE İİ GÜVENLİĞİ

Dünyada olduğu gibi ülkemizde de iİ kazaları ve meslek hastalıklarının önemli bir sorun olarak karİımıza çıkması, sanayileİmenin geliİimiyle birlikte iİ sağlığı ve iİ güvenliğine iliİkin gerekli düzenleme ve yatırımların yapılmamasından dolayı yo-

ğunluk kazanmaktadır. Sorunların yoğunluğuna ve toplumsal tepkilere bağlı ola- rak çözüm önerileri üretilmesi ve yaİama geçirilmesine yönelik çalıİmalar iİ sağlı-

ğı ve iİ güvenliği konusundaki etkinliklere ivme kazandırmıİtır. Osmanlı İmpara- torluğu döneminde iİ sağlığı ve iİ güvenliği ile ilgili düzenlemeler baİta maden sektöründe ortaya çıkmıİtır. Kömür ocaklarındaki çalıİma koİullarının ağırlığı ve çok sayıda iİçinin akciğer hastalıklarına yakalanması üretimde düİmelere neden olmuİtur. Üretimi artırmak amacıyla 1865 yılında Madeni Hümayun Nazırı Dilaver Paİa tarafından bir tüzük hazırlanmıİtır. 100 maddeden oluİan Dilaver Paİa Ni- zamnamesi daha çok üretimin artırılmasına yönelik olmasına karİın, iİ sağlığı ve iİ güvenliği ile ilgili ilk yasal belge olması açısından önemlidir (MMO, 2012, s. 9).

Sanayileİmeyle ortaya çıkan geliİmelerin yarattığı sorunların giderilmesi ama- cıyla Cumhuriyet döneminde de iİ sağlığı ve iİ güvenliğiyle ilgili pek çok yasa, tüzük ve yönetmelik çıkarılmıİtır. Cumhuriyetin ilanından sonra ilk yasal düzen- leme 2 Ocak 1924 tarih ve 394 sayılı Hafta Tatili Yasası olmuİtur. Bu yasa Cum- huriyet dönemindeki ilk olumlu düzenlemelerden birisidir. 1926 yılında yürürlü-

ğe giren Borçlar Yasası’nın 332’nci maddesi iİverenin iİ kazaları ve meslek has- talıklarından doğan hukuki sorumluluğunu getirmiİtir. O tarihlerde ülkemizde bir iİ yasasının bulunmaması nedeniyle iİ sağlığı ve iİ güvenliğiyle ilgili hüküm- ler taİıyan Umumi Hıfzısıhha Yasası ve Belediyeler Yasası 1930 yılında yürürlü-

ğe konulmuİtur. 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Yasası’nın 7. Kısmı iİ sağlığı ve iİ güvenliği yönünden bugün bile çok önemli olan hükümler getirmiİtir. İİyerleri- ne sağlık hizmetinin götürülmesi görüİü bu yasayla baİlamıİtır. Yasa’nın 173-178 maddeleriyle endüstriyel kuruluİlarda, çocuk ve kadınların çalıİtırılma koİulları, iİçiler için gece hizmetleri, gebe kadınların doğumdan önce ve sonra çalıİtırılma koİulları hükme bağlanmıİtır.

Günümüze kadar gelen süreç içinde Türkiye’de iİ sağlığı ve iİ güvenliği ile il- gili çok sayıda yasal düzenleme yapılmıİ ve mevzuat değiİikliğine gidilmiİtir. Çok sayıda kurum ve kuruluİun iİ sağlığı ve iİ güvenliği ile iliİkilendirilmesi bu alan- daki sorumluluk ve süreçlerin takip edilmesinde büyük sıkıntılar yaratmıİtır. Tür- kiye’de iİ sağlığı ve iİ güvenliğine iliİkin yasal çerçeve, hâlen yürürlükte olan Ana- yasa’nın çalıİma hayatının düzenlenmesiyle ilgili 18, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56,

60, 61, 62 ve 173. maddelerinde bulunmaktadır. Bunlardan 50. maddede hiç kim- senin yaİına, cinsiyetine ve gücüne uymayan iİlerde çalıİtırılmayacağı, 56. madde- de ise herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaİama hakkına sahip olduğu belir- tilmektedir. 4857 sayılı İİ Yasası’nın 77, 78, 79, 80, 81, 83, 84, 85, 86, 87, 88 ve 89. maddelerinde de iİ güvenliği ile ilgili hususlar düzenlenmektedir. 4857 sayılı İİ Ya- sası’yla birlikte ülkemizde iİ sağlığı ve güvenliği mevzuatımız da değiİmiİ, bu ya- sayla birlikte 50 yönetmelik ve 5 tebliğ yayımlanmıİtır. Bu yönetmeliklerin bazıla- rı Tablo 8. 6’de yer almaktadır. “İİ Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği” de- vamlı olarak en az 50 iİçi çalıİtırılan iİyerlerinde “İİ Sağlığı ve Güvenliği Kurulu” oluİturulması veya iİ yeri dıİında kurulu ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alınmasını düzenlemektedir. İİ sağlığı ve güvenliği ile ilgili düzenlemeler- de en az 50 iİçi sınır getirilmesi küçük ve orta ölçekli iİletmelerin çoğunlukta ol- duğu Türkiye’de çalıİanların önemli bir kısmını kapsam dıİı bırakmaktadır.

‹NTERNET

Makine Mühendisleri Odası tarafından hazırlanan ve Türkiye’de iİ sağlığı ve iİ güvenliği ile ilgili olarak güncel geliİmelerin ele alındığı İİçi Sağlığı ve İİ Güvenliği 2012 Oda Rapo- ru’na http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/cacab3006c4638d_ek.pdf adresinden ulaİabilirsiniz.
Bunlar dıİında iİ sağlığı ve güvenliği ile ilgili düzenlemeler ülkemizin onayla- dığı uluslararası sözleİmelerde, Borçlar Kanunu, Sosyal Sigortalar Kanunu, Deniz

İİ Kanunu ve Basın İİ Kanunu’nda yer almaktadır. Bunların dıİında Kanun Hük- münde Kararnameler (İİ Yeri Açma ve Çalıİma Ruhsat Verilmesine Dair KHK), tü- zükler, yönetmelikler ve ayrıca Bakanlık ve bağlı kuruluİların genelgeleri vardır. Bu durum ülkemizde iİ sağlığı ve iİ güvenliği alanında oldukça dağınık bir huku- ki düzenleme görünümü olduğunu ortaya çıkarmaktadır (Gerek, 1998, s. 51).

Tablo 8.6

No	Yönetmeli¤in Ad›	4857 Say›l› ‹fl Kanunu ‹lgili Maddesi
1	‹fl Kanunu’na ‹liflkin Fazla Çal›flma ve Fazla Sürelerle Çal›flma Yönetmeli¤i	41. madde
2	Sa¤l›k Kurallar› Bak›m›ndan Günde Ancak Yedi Buçuk Saat veya Daha Az Çal›fl›lmas› Gereken ‹fller Hakk›nda Yönetmelik	63. madde
3	Çocuk ve Genç ‹flçilerin Çal›flt›r›lma Esas ve Usulleri Hakk›nda Yönetmelik	71. madde
4	Kad›n ‹flçilerin Gece Postalar›nda Çal›flt›r›lmalar› Hakk›nda Yönetmelik	73. madde
5	Çal›flanlar›n ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i E¤itimleri ile ‹lgili Usul ve Esaslar› Hakk›nda Yönetmelik	77. madde
6	‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Yönetmeli¤i (89/391/EEC)	78. madde
7	Gürültü Yönetmeli¤i (2003/10/EC-(86/188/EEC)	78. madde
8	Yap› ‹fllerinde Sa¤l›k ve Güvenlik Yönetmeli¤i (92/57/EEC)
9	Patlay›c› Ortamlar›n Tehlikelerinden Çal›flanlar›n Korunmas› Hakk›nda Yönetmelik (99/92/EC)	78. madde
10	A¤›r ve Tehlikeli ‹fller Yönetmeli¤i	85. madde

İİçi Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Bazı Yönettmelikler
Kaynak: MMO, 2012,

s. 195

Ülkemizde iİgören sağlığı ve iİ güvenliğinden doğrudan ve dolaylı olarak so- rumlu olan çok sayıda kurum ve kuruluİ vardır. Bunların baİında Çalıİma ve Sos- yal Güvenlik Bakanlığı yer almaktadır. Bakanlığın örgüt yapısı içinde baİta İİ Tef- tiİ Kurulu Baİkanlığı olmak üzere konuyla ilgili dört ayrı birim bulunmaktadır. Da- ha sonra Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı gelmekte- dir. Milli Savunma Bakanlığının konuyla ilgisi askerî iİyerlerinin teftiİiyle ilgilidir. Bakanlıklardan sonra Sosyal Sigortalar Kurumu, Belediyeler, Milli Prodüktivite Merkezi, Türk Standartları Enstitüsü ve Üniversiteler kendi görev alanları itibarıyla değiİik açılardan ve değiİik amaçlarla konuyla ilgilidirler. Bütün bu kurum ve ku- ruluİlar dıİında iİçiler, sendika temsilcileri ve iİletme yöneticilerinin birlikte yer al- dığı İİçi Sağlığı ve İİ Güvenliği Kurulları iİletme düzeyinde konuyla ilgili faaliyet gösteren önemli mekanizmalardır (Gerek, 1998, s.48).

‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Yasa Tasar›s› metnine http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/isggm.por-

tal?page=haber&id=kanun adresinden ulaflabilirsiniz.

‹NTERNET

D ‹ K K A T

İİ sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak mevzuattaki dağınıklığı gidermek ve iİ sağlığı ve gü- venliği düzenlemelerinin kapsamını geniİletmek üzere hazırlanan İİ Sağlığı ve Güvenliği Yasa Tasarısı kitap yayına hazırlandığı sırada TBMM’ye sunulmuİ ancak henüz yasallaİma- mıİtır. Bu tasarı kanunlaİtığında İimdiye kadar İİ Kanunu içinde yer alan iİ sağlığı ve gü- venliğine iliİkin hususlar ayrı bir yasa içerisinde düzenlenmiİ olacaktır. Tasarıyla ilgili ay- rıntılı bilgiyi “Okuma Parçası’nda bulabilirsiniz.

Özet



A M A Ç

1

İİçi sendikalarının orttaya çıkıİını, ttürlerini ve faaliyettlerini açıklamak.

İİçi sendikaları, iİçi sınıfının ekonomik ve top- lumsal alanlardaki hak ve çıkarlarını savunan, yaİam ve çalıİma koİullarını geliİtirmeyi amaçla- yan örgütlerdir. Endüstrileİme ile birlikte iİçiler çok ağır çalıİma koİulları ile karİılaİmıİlardır. Uzun çalıİma saatleri, iİ güvenliğinin yetersizliği, kadın ve çocukların kötü koİullarda çalıİtırılma- sı iİçiler arasında huzursuzluklara ve direnmele- re yol açmıİtır. Bu huzursuzlukların sosyal patla- malara dönüİmesini engellemek isteyen devletin tanıdığı yasal haklarla birlikte geliİen iİçi hare- ketleri sonucunda iİçilerin örgütlerini kurarak geliİtirdikleri görülmüİtür. Sendikalar; iİ yeri, meslek, iİ kolu, birlik, federasyon, ve konfede- rasyon gibi çeİitli İekillerde örgütlenmektedir. Sendikaların en önemli iİlevleri, iİverenle üyele- rinin istihdam koİullarını içeren toplu iİ sözleİ- mesini pazarlık etmek, üyelerini iİverenlerin key- İ ve haksız iİlemlerinden korumak ve uyuİmaz- lıkların çözümünde onlara yardımcı olmaktır. İİ- çilerin sendikaya üye olma nedenleri ekonomik çıkarlar elde etmek, iİ güvenliği sağlamak, yöne- timin haksız tutumlarına karİı güvence sağlamak, sosyal ihtiyaçlarını karİılamak ve sendikanın sun- duğu hizmetlerden yararlanmaktır.



A M A Ç

2

Toplu pazarlık kavramını ve ttoplu pazarlık süre- cini açıklamak.

Toplu pazarlık bir ya da birden fazla iİçi örgütü ile bir iİveren ya da bir grup iİveren ya da bir ya da daha fazla iİveren örgütü arasında istihdam ve çalıİma koİullarının saptanması amacıyla ya- pılan görüİmelerdir. Toplu pazarlık ilk etapta ta- raİarın pazarlık için hazırlık ve taleplerini belir- lemesi ile baİlamakta, çağrı aİamasından sonra görüİmeler yapılmaktadır.



A M A Ç

3

Toplu iİ uyuİmazlıkları ve çözüm yollarını de-

ğerlendirmek.

Toplu görüİmeler sonunda bir anlaİmaya varıla- maması durumunda bir toplu iİ uyuİmazlığı orta- ya çıkmaktadır. İİ uyuİmazlıkları genellikle iİçi ile iİveren arasında ücret ve çalıİma koİullarının korunması, değiİtirilmesi ve yorumlanması konu- sunda ortaya çıkan uyuİmazlıklardır. Uyuİmazlı-

ğın niteliğine göre, iİ uyuİmazlıkları hak ve çıkar uyuİmazlıkları olarak sınıİandırılmaktadır. Toplu iİ uyuİmazlıklarının çözümünde barıİçı ve müca- deleci yollar kullanılmaktadır. Barıİçı çözüm yol- ları uzlaİtırma, ara buluculuk ve hakemdir. Müca- deleci çözüm yolları ise grev ve lokavttır.



A M A Ç

4

Türkiye’de sendika, ttoplu pazarlık ve ttoplu iİ uyuİmazlıkları mevzuattını açıklamak.

Türkiye’de iİçi sendikaları, iİ kolu esasına göre bir iİ kolunda ve Türkiye çapında faaliyette bu- lunmak amacı ile bu iİ kolundaki iİyerlerinde çalıİan iİçiler tarafından kurulmaktadır. İİ yeri ve meslek esasına göre sendika kurmak yasaktır. Konfederasyonlar ise değiİik iİ kollarında en az beİ sendikanın biraraya gelmesiyle kurulabil- mektedir. Sendikalar çalıİma hayatı ile sosyal ve ekonomik faaliyetleri olmak üzere iki alanda fa- aliyet göstermektedirler. Bu faaliyetlere örnek olarak toplu iİ sözleİmesi yapmak, grev ve lo- kavt kararı vermek ve bunları yürütmek, üyeleri- nin mesleki eğitim, mesleki bilgi ve tecrübelerini yükseltmek için çalıİmak, kooperatif kurulması- na yardımcı olmak verilebilir.

Türkiye’de iİçiler ve iİverenler, karİılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalıİma ko- İullarını düzenlemek amacıyla toplu iİ sözleİme- si yapma hakkına sahiptirler. Bir iİçi sendikası- nın toplu iİ sözleİmesi yapmaya yetkili olabil- mesi için kurulu bulunduğu iİ kolunda çalıİan iİçilerin en az yüzde onunun ve toplu iİ sözleİ- mesinin kapsamına girecek iİyerlerinde çalıİan iİçilerden yarıdan fazlasının kendisine üye olma- sı gerekmektedir. Türkiye’de toplu iİ sözleİme- leri iİ yeri ve iİ kolu düzeyinde yapılmaktadır. Türkiye’de toplu çıkar uyuİmazlıklarının çözüm- lenmesinde yani toplu pazarlığın anlaİmayla so- nuçlanamaması durumunda grev ve lokavt hak- kı tanınmıİtır. Toplu hak uyuİmazlıklarının çö- zümlenmesinde ise grev ve lokavt hakkı tanın- mamıİ; bu tür uyuİmazlıkların iİ mahkemelerin- de çözümlenmesi öngörülmüİtür. Türkiye’de grev ve lokavta baİvurulmadan önce ara bulucu- luk mekanizmasının kullanılması gerekmektedir. Grev ve lokavtın yasaklandığı ya da ertelendiği durumlarda ise taraİarın Yüksek Hakem Kurulu- na baİvurması gerektiği düzenlenmiİtir.







A M A Ç

5

İİ sağlığı ve iİ güvenliğini ttanmlamak.

İİgörenlerin sağlığını, güvenli ortamlarda ve gü- venli koİullarda çalıİmalarını amaçlayan ve sağ- layan, bu yolda iİgörenlerin gerek İziksel gerek- se ruhsal açıdan iyi durumda olmaları için yapı- lan çalıİmalar iİ sağlığı ve iİ güvenliği olarak ad- landırılmaktadır. İİgören sağlığı, çalıİanların bi- reysel özelliklerinden ve iİletmenin çevresel ko- İullarından kaynaklanan sağlık problemlerinin önlenmesini içerirken iİ güvenliği ise iİletmeler- de çalıİanların hatalı davranıİlarından ya da iİ yerinin hatalı uygulamalarından ortaya çıkan iİ kazalarının önlenmesi anlamına gelmektedir.



A M A Ç

6

İİlettmelerde sağlıkla ilgili sorunlar, nedenleri ve korunma yollarını açıklamak.

İİletmelerde sağlıkla ilgili sorunlar meslek hasta- lıkları, stres, alkol ve uyuİturucu kullanımıdır. Meslek hastalıklarını önlemek için ilk olarak sağ- lığı tehdit eden tehlikeleri ortaya çıkarmak, de- netlemek, tıbbi yardım sağlamak ve personeli eğitmek gerekmektedir. Diğer sağlık problemle- ri için ise iİgörenleri İziksel ve ruhsal sağlığını nasıl koruyacağı konusunda eğitmek, gerekli da- nıİmanlık hizmetlerini ve moral desteği sağla- mak yararlı olmaktadır.

İİlettmelerde güvenlikle ilgili sorunlar, nedenleri ve korunma yollarını açıklamak.



A M A Ç

7

İİletmelerde güvenlikle ilgili en önemli sorun iİ kazalarıdır. İİ kazaları önemli ölçüde hatalı dav- ranıİlardan kaynaklandığı için bu davranıİların önlenmesi gerekmektedir. Bunun için ilk koİul iİletmelerde iİgören sağlığı ve güvenliği kültü- rü oluİturmaktır. İİ ile iİgören arasında uyum sağlamak, iİe uygun bireyleri seçmek, gerekli eğitimi vermek gerekmektedir. İİletmeler ise iİ- yerlerinde makine ve teçhizatların bakım ve onarımını yapmalı ve gerekli koruyucu malze- meyi bulundurmalıdır.



A M A Ç

8

Türkiye’de iİ sağlığı ve iİ güvenliğini değerlen- dirmek.

Türkiye’de iİ sağlığı ve iİ güvenliği ile ilgili mev- zuat oldukça dağınıktır. Baİta Anayasa olmak üzere İİ Kanunları, çeİitli tüzük ve yönetmelik- lerde iİ sağlığı ve iİ güvenliği ile ilgili düzenle- meler bulunmaktadır. Mevzuatın dağınık olması uygulamada bazı sorunlara yol açmaktadır. Bun- lardan en önemlisi ise denetim mekanizmasının etkin bir İekilde iİlememesidir.

Kendimizi Sınayalım

1. 
   Sendikalararası rekabete yol açarak iİçilerin çıkarla- rını etkin biçimde korunmasına engel olduğu ileri sürü- len sendika türü aİağıdakilerden hangisidir?
   
   1. 
      İİ yeri sendikası
      
   2. 
      Meslek sendikası
      
   3. 
      İİ kolu sendikası
      
   4. 
      Konfederasyon
      
   5. 
      Federasyon
      

2. 
   Grevi ve sendikaların siyasetle uğraİmasını yasakla- masına karİın cemiyetlerin kurulmasında serbestlik esa- sını kabul ederek sendikal hareketin canlanmasını sağ- layan ilk kanun aİağıdakilerden hangisidir?
   
   1. 
      1925 Takrir-i Sükun Kanunu
      
   2. 
      1909 Tatil-i Eİgal Kanunu
      
   3. 
      1936 İİ Kanunu
      
   4. 
      1947 Sendikalar Kanunu
      
   5. 
      1963 Sendikalar Kanunu
      

3. 
   Aİağıdakilerden hangisi sendikaların çalıİma hayatı- na yönelik faaliyetlerinden biridir?
   
   1. 
      Üyelerine adli yardımda bulunma
      
   2. 
      Kurs ve konferanslar düzenleme
      
   3. 
      Grev ve lokavta karar verme ve bunları yürütme
      
   4. 
      Koopetatif kurulmasına yardımcı olma
      
   5. 
      İİ yeri sendika temsilcisi tayin etme
      

4. 
   650 kiİinin çalıİtığı bir iİletmede sendika en fazla kaç iİ yeri sendika temsilcisi tayin edebilir?
   
   1. 
      1
      
   2. 
      2
      
   3. 
      3
      
   4. 
      4
      
   5. 
      6
      

5. 
   Türkiye’de grevin yasak olduğu bir iİ yerinde toplu pazarlıklarda görüİme ve ara buluculuk süreçlerinde an- laİma sağlanamadığında uyuİmazlık nerede çözümlenir?
   
   1. 
      Yüksek Hakem Kurulu
      
   2. 
      Bakanlar Kurulu
      
   3. 
      Gönüllü Hakem
      
   4. 
      Noter
      
   5. 
      Çalıİma Bakanlığı
      

6. 
   Aİağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarının sos- yo-psikolojik nedenlerinden biridir?
   
   1. 
      Kimyasal dumanlar
      
   2. 
      Çalıİma saatlerinin düzensizliği
      
   3. 
      Virüsler
      
   4. 
      Gürültü
      
   5. 
      Bakteriler
      

7. 
   Aİağıdakilerden hangisi iİ kazalarında rol oynayan insani faktörlerden biridir?
   
   1. 
      Eğitim yetersizliği
      
   2. 
      Gürültü
      
   3. 
      Makinaların bakımsızlığı
      
   4. 
      Yetersiz ısı ve ıİık
      
   5. 
      Güvenlik kurallarına uyulmaması
      

8. 
   Aİağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarının un- surlarından biri değildir?
   
   1. 
      İİgörenin iİ yerinde çalıİtığı sırada ortaya çıkması
      
   2. 
      İİgörenin çalıİtığı iİin niteliğine göre tekrarla- nan bir sebeple ortaya çıkması
      
   3. 
      Geçici ya da kalıcı sağlık sorunlarına yol açması
      
   4. 
      İİgörenin çalıİtığı iİin yürütüm İartları nedeniy- le ortaya çıkması
      
   5. 
      Sağlık sorunlarının İziksel ya da ruhsal olması
      

9. 
   Aİağıdaki stres kaynaklarından hangisi üzerinde İnsan Kaynakları Bölümlerinin kontrol gücü bulunmaktadır?
   
   1. 
      Kiİilik
      
   2. 
      Aile problemleri
      
   3. 
      Ekonomik problemler
      
   4. 
      Örgütsel yapı
      
   5. 
      Sağlık problemleri
      

10. 
    Aİağıdakilerden hangisi iİgören sağlığı ve güvenli-
    

ğinin direkt maliyetlerinden biridir?

1. 
   İdari para cezaları
   
2. 
   Verimliliğin azalması
   
3. 
   İİ kazası ve meslek hastalıkları primleri
   
4. 
   Araç-gereçlerin bakım ve onarım masraİarı
   
5. 
   Çalıİanları yeniden eğitme maliyeti
   

Yaİamın İçinden

“

1. 
   İİverenler iİ yerinde meydana gelen iİ kazasını ve tespit edilecek meslek hastalığını en geç iki iİ günü içinde yazı ile ilgili Bölge Müdürlüğüne bildirmek zo- rundadır. (4857 sayılı İİ Kanunu md. 77) Bu bildirimi zamanında yapmayan iİverenlere aynı kanunun 105 inci Maddesi uyarınca idari para cezası uygulanır.
   

2. 
   1, 3, 5 ve 7. inci bölümler hem kaza, hem de mes- lek hastalığı bildirimi durumunda,
   

2 ve 6. ıncı bölümler sadece kaza bildirimi durumunda,

4. üncü bölüm ise sadece meslek hastalığı bildirimi durumunda doldurulacaktır.