Aranjues-analiz

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

MÜZİK EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

DOKTORA PROGRAMI


DERS: MÜZİK PSİKOLOJİSİ
KONU: J. RODRİGO'NUN GİTAR KONÇERTOSUNUN TOPLUM KATMANLARINDAKİ FARKLI YANSIMALARI VE ESERİN ARAŞTIRMACIDA BIRAKTIĞI İZLENİMLER

DERSİN ÖĞRETİM ÜYESİ: Prof.Dr. EDİP GÜNAY


HAZIRLAYAN: MELİH GÜZEL

İSTANBUL - 1995

Toplumun en büyük kesiminde "Aranjuez
Ülkemiz insanını "Aranjues" konçertodan daha fazla etkilemiş başka bir senfonik eser yoktur sanırız. Gözlemlerimize göre toplumumuzun büyük bir kısmı özellikle büyük kentlerde yaşayanların çoğu bu eseri duymuştur. Belki kendilerine "bildiğiniz başlıca klasik müzik bestecileri kimlerdir?" "diye soracak olursanız. <>gibi isimler duyabilirsiniz. Ancak sorunuza "bu bestecilerin eserlerinden herhangi birini tanıyormusunuz tanıyorsanız bir temasını mırıldanabilirmisiniz" diye devam edecek olursanız. Büyük bir olasalıkla yanıt alamayabilirsiniz.
Fakat Rodrigo öyle mi?
Yeterli müzik ve sanat eğitimi almamış, müzik dinleme geleneği olmayan, kaset yada CD gibi müzik gereçlerine vakit ve para ayırmayan, konsere dinletiye gitme alışkanlığı olmayıp ihtiyaç ta duymayan kişilerin de bu eserden büyük yoğunlukta haz aldıkları görülebilir. Bu gün az eğitimli sıradan vatandaşlar bile gitar çalgısıyla Rodrigo'yu, Rodrigo'yla gitarı hemen özdeştirebilirler. Gitar çalmaya merak saran herkesin - son zamanlarda 'ut' için de geçerli - önce bu parçayı öğrenmeye çalıştıkları gözlenmiştir. Bu eser, düğün salonlarından, beş yıldızlı otellerin balo salonlarına, üçüncü sınıf pavyonlardan jet sosyetenin eğlence ortamlarına kadar birbirinden çok değişik ortamlarda mutlaka icra edilmeye çalışılmıştır. Bu arada otel asansörlerini de unutmayalım. Eğer elinizde bir gitar varsa ve etrafınızda da sizi çevreleyip, dinlemeye çalışan birileri varsa bu parçanın bir süre sonra istek alacağına rahatlıkla güvenebilirsiniz. Benzen şekilde gitar çalarak geçinen bir profesyonelseniz bu parçayı bilmemeniz düşünülemez bile.
Aranjues bu eser içki masalarında, meyhane yada bar gibi alkol alınan mekanlarda, iki sevgilinin buluşma ortamları gibi yerlerde de 'huşu' ve biraz hüzünle bazen de göz yaşıyla dinlenir, etraf sessizleşir hatta sessizleştirilir dahası bazıları mırıldanmaya çalışır. "Arabesk" müzik dinleyip, "arabesk tarz" yaşayan, çok sesli sanat müziğini dinleyemiyen insanlarımızın bile bu eseri duygusallıkla dinlemektedirler. Eserin hafif müzik orkestraları tarafından yapılmış düzenlemeleri de yaygınlaşmasında önemli rol oynamıştır.
Şunu belirtmeliyiz ki yukarıdaki verilerde Rodrigo'nun gitar konçertosuyla anlatılmak istenen yalnızca ikinci bölüm yani "Adagio" bölümüdür. Anlatılan kesimlerdeki insanların büyük bir çoğunluğu bu eserin birinci ve üçüncü bölümlerini dinlememiş bile olabilirler, dinleyenler olmuşsa da diğer bölümlerin ikinci bölüm olan Adagio ile bağlantısını bilmiyorlardır, ya da düşünmemişlerdir. Müzik eğitimi ve genel eğitimi geniş olmayan kişilerin bulunduğu ortamlarda bu eserin birinci bölümünden temalar çalarsanız, gitar konçertosu çaldığınız büyük bir olasalıkla anlaşılmayacaktır.
Eserin, Halkın İçine İşleyişinin Nedenleri
Nedir Rodrigo'nun Gitar Konçertosunu bu kadar ünlü yapan; bu kadar yaygın olmasının, bu kadar beğenilmesi, sevilmesinin sebebi nedir?
Toplum psikolojisini iyi bilen uzmanlar müzik parçalarını da amaçları doğrultusunda etkili biçimde kullanmaktadırlar. Son yıllarda politikacıların ve siyasi partilerin de seçim propogandalarında müziği nasıl etkili biçimde kullandıkları görülebilir. Politikacılar, hafif müziğin en tanınmış, akıldı kalan, etkili ve en çok satan parçalarını, sözlerini değiştirerek kullanmaktadırlar ve bellirli bir kesimi de etkileyebilmektedirler.
Reklamcılar da müziği çok etkin biçimde kullanmaktadır. Herhangi bir tüketim maddesi, ya da reklamı yapılan nesne, müziğiyle tanınır olmuştur. Parçamız olan Rodrigo'nun gitar konçertosu da (adagio bölümü) reklamlardan payını uzun yıllardır almıştır. Bir çok insan özellikle orta yaş kesimi bu eseri banka reklamlarından tanımıştır diyebiliriz. İlgili banka da bu parçayı uzun yıllar kullanmış ve etkili olmuştur. Ayrıca tv programcıları, yayınlarda meydana gelen arızalarda, yayın kesilmelerinde güzel bir manzara görüntüsünün ardında bu tür müzik parçalarını kullanmaktadırlar. (belki de izleyicinin sinirlerini yatıştırmayı düşünerek) Bu tür durumlarda da bu meşhur adagio'muz gündeme gelmiş ve bir çok insanın zihninde yer etmiştir. (belki de sinirleri yatıştırmıştır) Ayrıca belgesel programların, şiir okuma programlarının arkasında kullanılan fon müziklerinden biri de mutlaka Rodrigo'nun gitar konçertosudur. Son zamanlarda özellikle muhafazakar televizyon ve radyo istasyonları da sanırız izleyici çekebilmek için sıklıkla bu parçayı kullanmaktadır. Bir keresinde din ve ahlakla ilgili bir radyo programında bu parçanın fonda çalındığına tanık olduk.
Görüldüğü gibi bu eser düğün salonlarından lüks otellere, reklamlardan dinsel programlara kadar bir çok ortamda çalınmış, insanları etkilemiş ve herkes tarafından bilinen tanınan bir eser durumuna gelmiştir.

Daha Kültürlü ve Müzik Geleneği Olan Kesimde "Aranjuz"
Ancak bu eser, müzik dinleme geleneği ve kültürü olan, sanatsal ihtiyaçlarının farkında olup konserlere giden, müzik kaseti CD alıp müzik dinlemeye para ve vakit ayıran, müzikle amatörce uğraşan, belli bir düzeyde müzik eğitimi almış olan kesim için daha farklı çağrışımlar yapabilir. Bu kesim yukarıda anılan gruba göre sayıca daha azdır. Bu kişiler için Rodrigo'nun gitar konçertosu üç bölümlüdür. Başlangıcı da ikinci bölüm olan yavaş bölüm değil, birinci bölüm olan hızlı bölümdür. Doğallıkla eser, dinlendiğinde herkeste farklı yoğunlukta duygular oluşturacaktır. Böyle olmakla birlikte müzik beğenisi nitelikli eğitilmiş olan dinleyicilerin duygusal beğenileri arabesk yaklaşımlı değildir. Bu kişiler eserin bütünü üzerinde durarak, şefin yönetimi, solistin yorumu tekniği, pasajlardaki ve kadanslardaki ustalığı, çalgının tını ve sonoritesine vb daha önemli nitelikler üzerine yoğunlaşırlar.
Müzik Kültürü, Öğrenimi ve Uğraşısı Müzik Olanlarda "Aranjuez"
Üçüncü bir dinleyici kesimi ise bizzat müzik eğitimi almış, bir enstrüman üzerinde çalışan, müzik okullarında öğrenim görmüş ve görmekte olan dinleyici kesimdir. Bunlar, konservatuar ve müzik okulu öğrencileri, müzik öğretmenleri, müzik eleştirmenleri, solistler, orkestra üyeleri ya da şefleri vb gibi müzikle tamamen iç içe olan daha elit bireylerden oluşmaktadır. Sayılarıysa yukarıda anılan kesimden de daha azdır. Ve bu grup için Rodrigo'nun Gitar Konçertosu Re Majör tonundadır. İkinci bölümüyse Si minör'dür. Eser dinlendiğinde bölüm başlıklarının ifadeleri düşünülerek dinlenir <> Bu grup konçertonun bütün nitelikleri üzerine yoğunlaşarak izlerler.Bu tür izleyiciler, orkestra ve solistin (gitaristin) uyumu, tempo ve entonasyon, orkestra şefinin verdiği "auftakt"ların zamanları, gitaristin eserin bölümlerinin dinamiklerine göre sonoritesi, tırnaklarının durumu, oturuşu, tutuşu teknikle ilgili herşeyi (artırılabilir) düşünüp, gözönünde bulundurarak dinleyen kişilerdir. "Hatta yurt dışındaki konser salonlarında isteyen (bu özellikleri taşıyan) dinleyiciler için eserin partisyonları da bulunmaktadır. Dinleyici eseri özel bölmelerden partisyondan da takip edebilir."¹
Müzik Yayınlarında "Aranjuez"
Joaquin RODRİGO 22Kasım 1902, Sagunto
İspanyol bestecisi ve piyanisti. Gözleri üç yaşından beri görmez. Valencia'da ANtioch'un, Paris'te, Dukas'nın öğrencisi. 1925 yılında orkestra için <> ile İspanya'da <> kazanmıştır. Türkiye'ye gelerek konserler vermiştir. Paşlıca yapıtları: <
> adlı senfonik şiir ve gitar ve orkestra için <>
GİTAR KONÇERTOSU <> - İlk yorumu: 1939 Madrid. Besteci ulusal İspanyol çalgısı gitar için bir konçertoyu uzun sürede planlamış, sonuçta her yönüyle tatlı ve duygulu bir verime ulaşmıştır. Yapıtta solo çalgı ve orkestra arasındaki dengeyi olağanüstü bir ustalıkla çözümleyen ve yurdunun folklorundan yararlanan Rodrigo bu pek bilinen konçertoya <> adını vermiştir. Aranjuez, eski İspanyol krallarının ünlü eğlence sarayıdır ve konçertonon genel yapısında bu eğlencelerin anlatımı düşünülmüştür.
Birinci bölüm (Allegro con spirito-çabuk ancak ince, anlamlı bir deyi ile) zengin ritmlerle dokunmuş, kıvılcımlı, çekici bir parçadır.

İkinci bölüm (Adagio-ağır başlı ve gösterişli bir deyi ile) tipik bir İspanyol halk ezgisinin ana tema olarak geniş rol oynadığı doku, arasına katılmış uzun bir kadans'la seçkinleşir.

Üçüncü bölüm (Allegro gentile-çabuk ve sevimli bir deyişle) zengin ritmlerle işlenmiş, İspanyol saray danslarıyla süslenmiştir.²
Cumhur Başkanlığı Senfoni Orkestrası 29 ocak 19994 Cumartesi olağan konseri programı.

Şef: Lutz Herbıc, Solist: Ernesto Bitetti, Konzertmeister: Oktay Dalaysel

Program: J. Rodrigo'nun (1902 1990) Gitor Konçertosu (Aranjuez)
Joaquin RODRİGO, 1902 yılında doğmuş olan İspanyol besteci Rodrigo'nun gözleri üç yaşındayken kör olmuştur. Buna rağmen Valencia'da müzik öğrenimini gören Rodrigo 1927 yılında beş çocuk parçası orkestra eseri ile bir ulusal ödül kazanıp Paris'e gitmiş ve orada Paul Dukas ile kompozisyon Maurice Emmanulla müzik tarihi çalışmıştır. 1936 yılında bestelediği gitar konçertosu büyük halk kitleleri tarafından sevilince ünü kısa zamanda bütün dünyaya yayılıverdi konçertonun özellikle ikinci bölümü o kadar popüler olmuştur ki bu parçanın hafif müzik düzenlemeleri bile yapılmıştır.
İlk bölümü 6/8'lik yazılmıştır ancak bu yapı zaman zaman 3/4'lük ölçülerle bozulur eserin girişinde gitar orkestranın tonik pedal sesleri üzerine iki akorla dans eder bu sade başlangıcın ardından armonik yapı giderek genişler. Bu canlı dans ikinci bölümde lirik bir şarkıya dönüşür burada solistin özenle işlenmiş uzun bir kadansı vardır. Son bölüm 2/4 lük ve 3/4 lük ölçülerin sürekli ve düzensiz olarak yer değiştirmesiyle oluşan canlı bir danstır. konçertonun bir de ismi vardır: Aranjues Aranjues, Madrit'in 50 kilometre güneyindeki küçük bir kasabanın adıdır. Bu kasaba da eski İspanya Krallarının yazlık sarayları vardır; 16.yydan sonra bahar aylarında bütün saray Aranjuez'e taşınır, burada eğlenceli bir hayat sürerlerdi. Konçertonun ilk ve son bölümleri dinleyicilere bu saraylarda düzenlenen eğlenceleri hatırlatır. ³
Araştırmacının "Aranjuz"den İzlenimleri
Gerçekten de eserin birinci ve üçüncü bölümlerindeki soylu hava hemen hissedilmektedir. orkestra ve gitarın karşılıklı pasajları bölüm bölüm küçük hareketler yapan çalgı gruplarıyla saray eğlenceleri ve o <> hava hemen sezinlenmektedir. Birinci bölüm sarayın bahçesinde yapılan eğlenceleri, karşılıklı gitar ve tahta nefeslilerin ve ardından gelen kemanların dizisel pasajları da: ormanda, hizmetçiler, atlar ve köpeklerle yapılan sürek avlarını hatırlatmakta. Çellolar fagot ve gitarın küçük temaları, ritmik stacatolarla karşılıklı çalmalarıysa, soytarıların ve saray dansçılarının küçük adımlarla ama çabuk çabuk yaptıkları gösterileri hissetiriyor.
Birinci bölümün saray bahçesinde geçiyormuş izlenimi veren atmosferine karşın üçüncü bölüm sanki sarayın içinde büyük balo salonlarında geçiyormuş hissi uyandırmaktadır. Orkestra ve gitarın 3/4'lük ardından 2/4'lük ölçülerle bezeli zengin ritmik motifleri soyluların aristokratların sarayın balo salonunda orkestra eşliğinde belirli bir koreografi içinde topluca oynanan danslarını hatırlatmakta. Çiftlerin dans esnasında karşılıklı selamlaşmaları, eş değiştirip tekrar aynı partnerle birleşmeleri gitar ve tahta nefeslilerin soru ve yanıtlarında kolayca hissedilir. Farklı yapılardaki çalgıların bu zengin ritmsel ögelerle dolu pasafları, birbirlerinin tınısın örtmeden çalması, bize bu seçkin aristokrasinin kıyafetlerinden yüz ifadelerine kadar ayrıntılarını hissettirmekte. Lordların kontların, şovalyelerin sarı peruklu uzun soket çoraplı apoletli süslü kıylafetleri, leydilerin, konteslerin, düşeslerin, lüle lüle güzel saçları, göğüsü ortaya çıkaran açık dekolte kıyafetleri vücudu bele kadar iyice saran ve korseden sonra genişçe açılan şahaşağlı giyisileri ve yapmacık tebessümlerini görür gibi olabilirsiniz.
Ancak ikinci bölüm sanki bambaşka bir toplumun müziğidir. Bu bölüm sanki soylu rejimin baskısı altında ezilmiş, (İspanya iç savaşını hatırlatmak isteriz) içine kapanmış, ezilmiş köylülerin müziğidir. Yine de onlar bütün bu gösterişten uzak olarak kendi renkli yaşamlarını sürdürürler. Temalarda ki burukluk ve hüzün hemen hissedilir. Uzun kadans bölümünde gitar, halkın çalgısı olarak sanki isyan eder gibi çalınmaktadır buradaki <> etki gitarın bağlamada ki gibi <> sesleriyle çalınmasında hemen hissedilir ve <> lu keskin akorlar orkestrayla beraber en yoğun en yüksek ve en başkaldırıcı volüme ulaşır ve temayı orkestra alır ve bu noktada tüyleriniz büyük bir ihtimalle diken diken olmuş ve duyguyla yüklenmiş durumdasınızdır. Fakat bu kadar buruk deyişlerden sonra, bölümün <> tonda bitmesi, insanların herşeye rağmen umutla dolu gülümseyen yüzlerini çağrıştırır.
Daha önce de belirttiğimiz gibi eserlerin hissetirdikleri kişiden kişiye değişiklik gösterir. Aynı eğitim ve kültür ortamına sahipte olsalar insanlar arasında çok farklı kişilik özellikleri ve davranışları vardır. Olaylar karşısında kişiler farklı tepkiler gösterebilirler. Fakat yaşamda karşılaştığımız öyle uyarıcı etkiler vardırki savunma mekanizmamızı nekadar kullansakta tepki vermeden yapamayız. Bu kimi zaman müzikte de böyledir. Bazı melodilerde, duygulandırma, ve etkileme gücü öylesine güçlüdür ki kişi nekadar kendini tutarsa da, duygularına gem vurmaya çalışırsa da etkilenmekten kendini alamaz. İşte insan psikolojisinde J. Rodrigo'nun Re Majör Gitar Konçertosu <> da böylesine güçlü bir uyarıcıdır.
HAZİRAN 1995

1

2 Faruk YENER, "Müzik Kılavuzu", Bilgi Yayınevi, Ankara 1983, S. 299,300

3 Cumhur Başkanlığı Senfoni Orkestrası 29 Ocak 1994 olağan konser programı