Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

Temel Haklar Ajansı

Avrupa Birliği bünyesinde oluşturulan ikinci kurum ise Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı’dır. 1997 yılında Avrupa Birliği Konseyi’nin 1035/97 sayılı Kararı ile ırkçılık ve yabancı düşmanlığı alanında Avrupa Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığını İzleme Merkezi¹⁰² kurulmuştur. Bu kurumun temel amacı, Birlik ve üye ülkelere Avrupa çapında ırkçılık ve yabancı düşmanlığı ile ilgili tarafsız, güvenilir ve karşılaştırılabilir bilgi sağlanması olarak belirlenmiştir. Bu kurum, yine Avrupa Birliği Konseyi’nin 168/2007 sayılı Kararı¹⁰³ ile 2007 yılında Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı’na¹⁰⁴ dönüşmüştür. Temel Haklar Ajansı bir Birlik organı olarak görevini bağımsız olarak yürütmektedir. Diğer ulusal, uluslararası kurumlar ve örgütlerle ve özellikle Avrupa Konseyi ile işbirliği halinde çalışmaktadır.¹⁰⁵ Temel Haklar Ajansı genel olarak Avrupa Birliği ve 27 üye ülkede temel hakların durumuna odaklanmaktadır. Ortaklık Konseyi’nin vereceği bir kararla üye ülkelerin de Ajans’ın çalışmalarına gözlemci statüsü ile katılımı mümkündür.

Temel Haklar Ajansı’nın görevleri, özellikle aşağıda sayılan konulardan oluşmaktadır:
a- Bilgi ve veri toplanması ve analiz edilmesi:

i- AB’de temel hakların geliştirilmesi üzerine tarafsız, güvenilir ve karşılaştırılabilir bilgi toplanması, analiz edilmesi ve yayınlanması;

ii- AB çapında verilerin kalitesi ve karşılaştırılabilirliğini geliştirmek üzere yöntemlerin ve standartların geliştirilmesi;

iii- Bilimsel araştırmaların ve incelemelerin gerçekleştirilmesi ve teşvik edilmesi.

b- Sivil toplumla işbirliği ve kamuoyunda farkındalığın artırılması:

i- Temel haklar konusunda kamuoyunda farkındalığın artırılması;

ii- Sivil toplumla diyalog geliştirilmesi ve Temel Haklar Platformu üzerinden bir ağ oluşturulması;

c- AB kurumlarına ve üye ülkelere tavsiyelerde bulunulması:

i- AB kurumlarına ve üye ülkelere, Birlik hukukunu uygularken görüşler oluşturulması ve bildirilmesi;

ii- AB’de temel haklar konulu yıllık rapor, araştırma ve incelemelere dayalı tematik raporların yayınlanması ve temel haklarla ilgili iyi örneklerin sunulması.

Temel Haklar Ajansı’nın temel görevi, ilgili Birlik kurumlarına ve üye devletlere, Birlik hukukunu uygularken temel haklar bağlamında yardım ve uzmanlık sunmak ve uygulamada onları desteklemektir. Temel Haklar Ajansı’nın yetkileri, Temel Haklar Şartı’nda yer alan haklara gönderme yapılarak belirlenmiştir. Çalışma konularında yer alacak tematik konular Avrupa Birliği Konseyi tarafından, Avrupa Komisyonu’nun ve Avrupa Par­la­men­to­su’nun görüşü alındıktan sonra hazırlanan teklifle belirlenmiştir. Tematik konuların özellikle ırkçılıkla mücadele, yabancı düşmanlığı ve bunlarla ilgili hoşgörüsüzlükten oluşacağı öngörülmüştür. Temel Haklar Ajansı’nın çalışma alanları beş yıllık bir Çerçeve ile belirlenmektedir. 28 Şubat 2008 tarihinde alınan kararla Temel Haklar Ajansı’nın mevcut çalışma alanları şunlardan oluşmaktadır:
– Irkçılık, yabancı düşmanlığı ve ilgili hoşgörüsüzlük;

– Cinsiyet, ırk veya etnik köken, din veya inanç, engellilik, yaş ve cinsel yönelim temelli ve azınlık mensuplarına yönelik ve bu temellerden birden fazlasını içeren çoklu ayrımcılık;

– Mağdurların mağduriyetinin tazmin edilmesi;

– Çocukların korunmasını da içerecek şekilde çocuk hakları;

– Sığınma, göç ve göçmenlerin entegrasyonu,

– Vize ve sınır kontrolü;

– Avrupa Birliği vatandaşlarının Birliğin demokratik işleyişine katılımı;

– Bilgi toplumu ve özellikle özel hayatın ve kişisel verilerin gizliliğinin korunması ve

– Bağımsız ve etkili yargıya erişim.
Temel Haklar Ajansı’nın bireysel şikâyetleri inceleme veya düzenleyici nitelikte karar alıcı işlemler tesis etme yetkisi bulunmamaktadır. Temel Haklar Ajansı’nın, üye devletlerin temel hakları ciddi şekilde ihlal ettiği durumlarda AB’yi harekete geçirmesi de mümkün değildir. Benzer şekilde, üye devletlerin Birlik hukukunu iç hukuklarına aktarma veya Birlik hukukunu uygulama konusunda gerekeni yapmaması durumunda da, Temel Haklar Ajansı’nın yapabileceği herhangi bir şey yoktur.

Temel Haklar Ajansı’nın her ne kadar bireysel şikâyetleri inceleme yetkisi bulunmasa da bu şekilde kendisine ulaşan başvuruları, üye devletlerin iç hukuklarında mağdurlara yardım, tavsiye ve destek için oluşturulmuş mekanizmalara yönlendirebilmektedir. Irk Eşitliği Direktifi gereğince her üye devletin bu şekilde mekanizmalar oluşturma yükümlülüğü söz konusudur. Temel Haklar Ajansı ayrıca özellikle ırk ayrımcılığı konusunda çalışan ve ayrımcılık mağdurlarının yerine başvuru yapan veya yargısal ya da idari usullerde onlara destek olan mağdur destek örgütlerinin bir listesini tutmaktadır.