Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ VE AYRIMCILIK YASAĞI
Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmelerindeki
Ayrımcılık Yasağı ile İlgili Düzenlemeler

Uluslararası Çalışma Örgütü¹⁰⁶ (ILO), Birleşmiş Milletler’in bir uzmanlık örgütüdür. Ekonomik ve sosyal haklar alanında ortaya çıkan ilk uluslararası kuruluştur. Üçlü bir yapısı vardır ve hükümetler, işçi örgütleri ve işveren örgütlerinden oluşur. Sendika kurma hakkı, çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılması, güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları, sosyal güvenlikle ilgili haklar, zorla çalıştırma yasağı, ayrımcılık yasağı, mesleki eğitim ve rehberlik hakkı, çocukların çalışmasında asgari yaş, kadınların çalışması, göçmen işçiler gibi birçok konuda sözleşme, karar veya tavsiye niteliğinde belge ortaya çıkarmıştır.

ILO tarafından kabul edilen sözleşmelerin, üye ülkeler tarafından onaylanması gerekmektedir. Üye ülkeler, kendi iç hukuklarını söz konusu sözleşmelere göre yeniden düzenlemekle yükümlüdürler. Bugüne kadar ILO tarafından çeşitli konular çerçevesinde 189 uluslararası sözleşme kabul edilmiştir.¹⁰⁷ Türkiye, 1932 yılından bu yana ILO üyesidir ve sözleşmelerden 52 tanesine taraf olmuş durumdadır.¹⁰⁸

Uluslararası asgari çalışma standartları ve ILO’nun genişletilmiş politikaları, her yıl toplanan Uluslararası Çalışma Konferansı’nda belirlenmektedir. ILO üyesi ülkeler tarafından finanse edilen çalışma programı ve bütçesi ise, her iki yılda bir aynı Konferans tarafından benimsenmektedir. Konferansta ayrıca, dünyada çalışanların durumu ve sosyal konulardaki sorunlar ile ilgili tartışmaların yapıldığı uluslararası forumlar gerçekleştirilmektedir. Konferansın yıllık oturumları arasındaki ILO çalışmaları ise 28 hükümet temsilcisi, 14 işçi ve 14 işveren temsilcisinden oluşan Yönetim Kurulu tarafından sürdürülür.

ILO sekretaryası, merkez büroları, araştırma merkezi ve basımevi Cenevre’de faaliyet göstermektedir. ILO üç organdan oluşmaktadır. Bunlar, üye devlet temsilcilerinden oluşan Genel Konferans, Yönetici Organ ve Uluslararası Çalışma Bürosu’dur. Yukarıda da belirtildiği gibi, ILO’nun ana organı Uluslararası Çalışma Konferansı yılda bir kez toplanır. Her bir üye ülke konferansa dört temsilcisini göndermekte, bu temsilcilerden ikisi hükümet temsilcisi, biri işçi, biri ise işveren temsilcisi olmaktadır. ILO’nun denetim mekanizmaları ise raporlama, şikâyet ve bağımsız uzmanlar komisyonları araştırmalarıdır. ILO, “Sözleşme”, “Karar” ve “Tavsiye” adı altında ortaya koyduğu çok sayıda belge ile uluslararası alanda çalışma standartlarının oluşturulması ve dolayısıyla bazı sosyal hakların korunması yönünde çalışmalar yapmaktadır.

Ayrımcılık yasağı ile ilgili olarak kabul edilen temel ILO sözleşmesi, 1958 tarihli, 111 No’lu Ayrımcılık (İstihdam ve Meslek) Sözleşmesi’dir. Sözleşme, iş verme, eğitim ve çalışma koşullarının düzenlenmesinde ırk, renk, cinsiyet, din, siyasal görüş, ulusal kimlik ve sosyal köken temelinde ayrımcılık yapılmasının ulusal politikalarla önlenmesi, fırsat ve uygulama alanında eşitliğin geliştirilmesi çağrısında bulunmaktadır. Türkiye 111 No’lu Söz­leş­me’yi 1967 yılında onaylamıştır.¹⁰⁹

Çeşitli alanlarda ayrımcılığı yasaklayan, Türkiye’nin de taraf olduğu ILO sözleşmelerine bazı örnekler şunlardır:
– Kadın ile erkek arasında eşit işe eşit ücret hakkını düzenleyen Eşit Değerde İş İçin Erkek ve Kadın İşçiler Arasında Ücret Eşitliği Hakkında 100 No’lu ILO Sözleşmesi;¹¹⁰

– Din, kültür, sosyal köken veya ırk ayrımcılığına dayalı zorla çalıştırmayı yasaklayan Cebri Çalıştırmanın İlgası Hakkında 105 No’lu ILO Sözleşmesi;¹¹¹

– Vatandaş olan ile olmayan kişiler arasında, sosyal güvenlik hakkından yararlanmada eşitliği öngören Vatandaşlarla Vatandaş Olmayan Kimselere Sosyal Güvenlik Konusunda Eşit Muamele Yapılması Hakkındaki 118 No’lu ILO Sözleşmesi;¹¹²

– İstihdam politikalarında ayrımcılığı yasaklayan 122 No’lu İstihdam Politikası Sözleşmesi;¹¹³

– Mesleki eğitimde ayrımcılığı yasaklayan 142 No’lu İnsan Kaynaklarının Değerlendirilmesinde Mesleki Eğitim ve Yönlendirmenin Yeri Hakkında Sözleşme.¹¹⁴