Az rbaycan re s publ kas I t hs L naz rl y az rbaycan dövl t qt sad un vers tet
Yüklə 2,12 Mb.
|
1 Respublikanın ümumi _razisi: a) Dövl_t mülkiyy_tind_ saxlanılır: b) B_l_diyy_ mülkiyy_tin_ verilib: c) Öz_ll_sdiril_c_k torpaqlar: 8600 min ha 3800 min ha 2700 min ha 2100 min ha 100 44,2 31,4 24,4 2 Öz_ll_sdiril_c_k torpaqlardan: a) Mövcud h_y_tyanı sah_ + z_bt etm_k yolu il_ h_y_tyanı kimi istifad_ edil_n torpaqlar: b) K_nd t_s_rrüfatı v_ dig_r dövl_t _h_miyy_tli mü_ssis_l_rin istifad_sind_ saxlanacaq olanlar: c) _sgal altında olan sah_: 165514+57800 = 223314 ha 112400 ha 300000 ha 100 10,6 5,3 14,3 3 Öz_ll_sdirilm_si n_z_rd_ tutulan torpaqlardan xüsusi mülkiyy_t_ veril_c_k: 1464,3 min ha 69,8 4 Xüsusi mülkiyy_t_ verilm_si n_z_rd_ tutulan torpaqlardan “Torpaq islahatı haqqında” qanunun 11-ci madd_sin_ uygun olaraq 5%-_ q_d_ri 22M_nb_:“Az_rbaycanın Statistik Göst_ricil_ri 2004”, AzStat, Bakı 2004; 27
C*dv*l 2 6: 2004-cü il 1 yanvar tarixin( sovxoz v( kolxozların (mlakının bölüsdürülm(si v(ziyy(ti23 _ Göst_ricil_r Miqdarı v_ ölçü vahidi %-l_ ifad_si 1 C_mi t_s_rrüfatların sayı: a) Dövl_t mülkiyy_tind_ saxlanılanlar: b) Onlardan islahat aparılanlar: 1970 41 _d_d 1929 _d_d 100 2,1 97,9 2 _mlak payı alacaq v_t_ndasların sayı: Onlardan _mlakı tam alanlar: 833592 n_f_r 785970 n_f_r 100 94,3 3 _slahat aparılan t_s_rrüfatlara m_xsus _mlakın ümumi d_y_ri: a) Dövl_t mülkiyy_tind_ saxlanılanlar: b) B_l_diyy_ mülkiyy_tin_ veril_nl_r: c) Xüsusi mülkiyy_t_ verilm_si n_z_rd_ tutulan: 2662544 mln.manat 182931 mln.manat 609579 mln.manat 1870034 mln.manat 100 6,9 22,9 70,2 4 Faktiki olaraq xüsusi mülkiyy_t_ verilmis _mlak: 1801784 mln.manat 96,4 _slahatların aparılmaga baslanıldıgı 1996-cı ild(n bu vaxta q(d(r k(nd t(s(rrüfatı istehsalı orta hesabla h(r il 5%-( q(d(r artmıs, bu sektorun m(sgulluqdakı payı is( 1996-cı ild(ki 31,8%-d(n 2003-cü ild( 40%-( yüks(lmisdir. H(min ill(r (rzind( aqrar sektorun ÜDM-d(ki payı 33,1%-d(n 19,8%-( düs(r(k ciddi bir azalma göst(rmisdir ki, bu da dig(r sektorların, xüsusil( neft sektorunun iqtisadiyyatda daha yüks(k xüsusi ç(kiy( yüks(lm(si il( izah oluna bil(r. Bununla yanası h(min dövrd( aqrar sektorda t(s(rrüfat subyektl(rinin strukturuna n(z(r yetirdikd( görürük ki, fermer t(s(rrüfatları da daxil olmaqla hüquqi s(xs yaradaraq f(aliyy(t göst(r(n subyektl(rin sayında azalma, fiziki s(xs formasında f(aliyy(t göst(r(nl(rin sayında is( artım müsahid( edilir ki, bu da sektorda mü(ssis(l(sm(nin z(if olmasının göst(ricisidir. Hal-hazırda bu sektorda 12-i xarici investisiyalı olmaqla 8125 müssis(, 10305 (d(d is( hüquqi s(xs yaratmadan f(aliyy(t göst(r(n t(s(rrüfat subyekti (mt(( v( xidm(tl(rin istehsalı il( m(sgul olurlar(C*dv*l 26). _slahatların baslandıgı dövrd(n indiy(d(k (ks(r k(nd t(s(rrüfatı m(hsullarının istehsalında artım müsahid( edils( d(, pambıq, tütün, üzüm v( çay yarpagı kimi strateji (h(miyy(tli m(hsulların istehsalında ciddi azalma müsahid( edilmisdir ki, bunları sovet dövründ(ki r(q(ml(rl( ümumiyy(tl( müqayis( etm(k mümkün deyildir. Bununla yanası bu dövrl(r (rzind( m(hsuldar mal-qara sayında da donuzlar istisna olmaqla artım davam etmisdir. Hal-hazırda istehsal olunan (ks(r k(nd t(s(rrüfatı m(hsulları daxili bazarda reallasır, sad(c( meyv( v( t(r(v(z sah(sind( istehsalın mü(yy(n hiss(si, xüsusil( qonsu ölk(l(r( olmaqla ixrac edilir. Bel(likl(, yuxarda göst(ril(n(r (sasında qeyd ed( bil(rik ki, islahatlardan sonra aqrar sahibkarlıqda daxili t(l(batın öd(nilm(si yönünd( müsb(t meyll(r (m(l( g(ls( d(, ölk(nin ixrac potensialında ciddi gerilikl(r bas vermis, m(hsul istehsalının h(cmi v( 23M_nb_: “Az_rbaycanın Statistik Göst_ricil_ri 2004”, AzStat, Bakı 2004; 28 m(hsuldarlıq mövcud imkanlardan istifad( v( s(m(r(lilik baxımından asagı s(viyy(d( olmusdur ki, bu da öz növb(sind( aqrar t(s(rrüfatların inkisafının v( genisl(nm(sinin qarsısını alan faktordur. Bitkiçilik sah(sind( m(hsul h(cminin v( m(hsuldarlıgın bel( asagı s(viyy(d( olmasına s(b(b kimi yüks(k m(hsuldar toxum növl(rinin kifay(t q(d(r olmamasını, bitki mühafiz( vasit(l(rinin, kimy(vi madd(l(rin çatısmamasını, t(s(rrüfatdaxili suvarma s(b(k(l(rinin b(rbad v(ziyy(t( düsm(sini, suyun çatısmamasını, torpaqların soranlasaraq münbitliyinin asagı düsm(si v( erroziyaya ugramasını, emal s(nayesinin iqtisadi c(h(td(n z(ifliyini, m(hsulun t(darükü, saxlama, qablasdırma, dasıma, v( marketinq sisteml(rinin yeni t(s(rrüfatçilıq s(raitin( uygun qurulmamasını göst(r( bil(rik. Heyvandarlıqda is( bel( bir v(ziyy(tin yaranması yem bazasının z(ifliyi, o cüml(d(n yay v( qıs otlaqlarının sorlasması, erroziyaya ugraması, t(bii ot ehtiyatlarının azalması, x(st(likl(rin artması, d(rman preparatlarının çatısmaması, baytarlıq xidm(ti s(b(k(sinin, damazlıq v( seleksiya isl(rinin asagı s(viyy(d( olması v(.s baglıdır. C*dv*l 2 6: Aqrar sektor üzr( b(zi göst(ricil(rin dinamikası24 _ Göst_ricil_r 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
_stehsal struktru(%): a)Bitkiçilik b)Heyvandarlıq 58,7 41,3 59,0 41,0 60,9 39,1 57,2 42,8 57,6 42,4 60,0 40,0 60,1 39,9 58,2 41,8 5 Sahibkarlıq subyektl_ri: a)Hüquqi s_xs b)Fiziki s_xs qismind_ 10173 - 10376 - 10335 - 10521 - 8461 - 8994 3469 8439 5313 8125 10305 6 Fermer t_s_rrüfatları - - - - 3248 2604 2589 2607 7 Xarici invest-lı mü_ssi-r - - - - 2 4 11 12 8 B_zi m_hsulların istehsalı (min. t): a)Taxıl b)Pambıq c)Tütün d)Kartof e)T_r_v_z f)Bostan m_hsulları g)Üzüm h)Meyv_ v_ gil_meyv_ i)Çay yarpagı 921,4 274,1 11,7 155,5 424,1 41,9 308,7 324,4 9,4 1127,1 124,6 15,1 223,4 495,4 57,1 145,3 330,9 1,6 950,3 112,9 14,6 312,5 502,3 78,8 144,2 390,6 0,9 1098,3 96,8 8,6 394,1 670,8 206,3 112,5 436,5 2,7 1540,2 91,5 17,3 469 780,8 261 76,9 477 1,1 2016,1 83,6 12,7 605,8 916,4 290,9 68,1 497,5 1,4 2195,9 80,4 3,3 694,9 974,6 330,3 62,1 516,8 1,4 2057,8 99,6 4,7 769,0 1046,3 356,7 65,0 572,1 0,9 9 Taxıl ehtiyatı(min. t): a)_lin _vv_lin_ b)Ümumi yıgım c)_dxal d)_xrac 114,3 881,5 557,5 - - - - - 113,8 926,3 616,2 - 102,9 1075 731,6 - 155,3 1508,9 780,8 2,6 332,0 1970,4 667,1 2,5 478,4 2148,0 703,1 6,9 710,9 2010,6 876,8 4,5 10 _t ehtiyatı (min.t): a)_lin _vv_lin_ b)_stehsal c)_dxal d)_xrac 2,6 82 31,9 - - - - - 4,8 99,9 56,5 - 6,4 104,6 43,8 - 6,6 108,7 33,0 - 6,7 114,1 24,3 - 6,7 124,6 25,0 - 6,7 134,4 29,5 - 11 Süd ehtiyatı(min.t): a)_lin _vv_lin_ b)_stehsal c)_dxal d)_xrac 15,1 826,5 253,7 0,2 - - - - 16,6 946,5 213,1 1,6 18,6 993,4 197 - 19,5 1031,1 144,4 - 20,3 1073,7 169,6 - 21,1 1119,8 263,1 - 22,0 1167,8 222,7 0,1 24M_nb_: “Az_rbaycanın Statistik Göst_ricil_ri 2004”, AzStat, Bakı 2004; 29
Göründüyü kimi bundan sonra dövl(tin qarsısında aqrar sektorla baglı yeni bir m(rh(l( - islahatlar n*tic*sind* yaranmıs yeni bazar münasib*tl*ri v* strukturlarının k*miyy*t v* keyfiyy*t baxımından daha da t*kmill*sdirilm*sin* imkan ver*n inkisaf strategiyalarının qurulması v* reallasdırılması m*rh*l*si dayanmısdır. Bu m(rh(l(nin ugurla aparılması is( aqrar siyas(t mexanizml(rinin daha da t*kmill*sdirilm*sini t(l(b edir. Ölk(d( (lverisli makroiqtisadi mühiti t(min etm(kl( ilk növb(d( aqrar siyas(ti h(yata keçir(c(k dövl(t orqanlarının f(aliyy(tinin t(kmill(sdirilm(sin( ehtiyac vardır. Basqa sözl( hüquqi-instutsional sistem aparılması n(z(rd( tutulan aqrar siyas(tin m(qs(dl(rini lazımı s(viyy(d( reallasdırmaga imkan ver(c(k s(viyy(d( olmalıdır. Bu baxımdan asagıdakı istiqam(tl(rd( isl(r görülm(lidir: 1. H(r seyd(n (vv(l idar(etm( orqanlarında mövcud korrupsioner-bürokratik sistem aradan qaldırılmalıdır. Bel( ki, dövl(t idar(etm( sistemind( bas alıb ged(n korrupsiya halları mövcud strukturun hansı formada qurulmasından asılı olmayaraq idar(etm( sistemini iflic v(ziyy(t( salır v( qanunların reallasdırılması qarsısında ciddi t(hlük(y( çevrilir; 2. Aqrar sah(d( idar(etm( strukturlarının mümkün olan q(d(r ixtisarı v( m*hsuldarlıqlarının artırılması z(ruridir. Hal-hazırda dövl(t idaretm( sistemi sah(sind( qlobal meyll(rd(n biri ondan ibar(tdir ki, dövl(t öz(l bölm(nin f(aliyy(t göst(r( bil(c(yi bütün sferaları bu sektora t(hvil verm(lidir v( ya h(min sferalara öz(l bölm(ni c(lb etm(lidir. Ölk( aqrar sektorunda keçmis sovet sistemind(n qalma elmi-t(dqiqat, bitki mühafiz(si, baytarlıq xidm(ti, meliorasiya v( su t(s(rrüfatı strukturları h(l( d( f(aliyy(t göst(rir v( onların (ks(ri (slind( praktiki olaraq öz funksiyalarını yerin( yetir( bilmirl(r. Mümkündür ki, bu strukturların (ks(ri öz(ll(sdirilsin v( ya onların funksiyalarını h(yata keçir( bil(c(k modern öz(l qurumların yaranması stimullasdırılsın v( n(tic(d( bu sah(l(rd( dövl(t idar(etm( orqanlarını h(m k(miyy(t baxımdan kiçiltm(k, h(m d( onların stimullasdırıcı v( n(zar(t funksiyalarını gücl(ndirm(k mümkün olsun. Basqa sözl(, idar(etm( orqanları öz büdc(l(rini yalnız pes(kar idar(etm( sisteminin qurulmasına yön(ldirl(r ki, bu da onların m(hsuldarlıgını yüks(ldir. Bura h(mçinin K(nd T(s(rrüfatı Nazirliyi il( Dövl(t Torpaq v( X(rit(ç(km( Komit(si arasında s(lahiyy(t bölgüsünün d(qiql(sdirilm(sini, basqa sözl( paralel idar*çilik “x(st(liyi” nin aradan qaldırılmasını da aid etm(k olar; 3. _dar(etm( orqanlarında s*ffaflıq v* demokratizm gücl(ndirilm(lidir. Bel( ki, bazar iqtisadiyyatı s(raitind( dövl(t idar(etm( orqanları bir növ v(t(ndasların v( ya bazar subyektl(rinin verdiyi vergil(r hesabına maliyy(l(s(r(k onlara xidm(t etm(li olan qurumlardır. Bu baxımdan onların f(aliyy(ti kifay(t q(d(r s(ffaf v( 30 demokratik idar(çilik prinsipl(ri (sasında qurulmalıdır. N(tic(d( h(min qurumların f(aliyy(tinin getdikc( daha da t(kmill(sdirilm(sin(, onların etibarının yüks(ldilm(sin( v( bazar subyektl(ri arasında saglam r(qab(tin t(min edilm(sin( nail olmaq olar; 4. _dar(etm( sistemind( desentralizasiya meyli gücl(ndirilm(lidir. Bunda m(qs(d bir t(r(fd(n m(hsuldarlıq v( s(m(r(liliyi t(min etm(kdirs(, dig(r t(r(fd(n ictimai xidm(tl(ri xalqa yaxınlasdırmaq v( demokratik idar(etm(ni gücl(ndirm(kdir. Bu m(qs(dl( aqrar sektorda dövl(t idar(etm( oraqanları funksiyalarının mühüm bir hiss(sinin onların yerli strukturlarına v( ya yeni yaranmıs b(l(diyy( orqanlarına ötürülm(si t(min edilm(lidir; 5. Son ill(r dünya ölk(l(ri arasında genis yayılmaga baslayan elektron hökum*t (e-government – e-hökum(t) layih(l(rinin ölk(mizd( d( t(tbiq edilm(si bütövlükd( dövl(t idar(etm( orqanlarını ist(r k(miyy(t, ist(rs( d( keyfiyy(t baxımından köklü d(yisiklikl(r( m(ruz qoya bil(r ki, bu da onların daha s(m(r(li f(aliyy(t göst(rm(l(rin( s(rait yaradacaqdır. _n ümumi formada dövl(t v( v(t(ndas münasib(tl(rinin internet vasit(sil( elektron s(kild( qurulmasını n(z(rd( tutan e-hökum(t sistemi ild(n il( çox genis sah(l(ri (hat( etm(kd(dir. Hal-hazırda ölk(mizd( d( bu sistem kort(bii olsa da yayılmaga baslamısdır. Artıq bir sıra nazirlik, dövl(t komit(si v( komissiyaları elektron dövl(t sisteminin b(zi üstünlükl(rind(n istifad( etm(y( çalısır, lakin aqrar sektorun dövl(t idar(etm( orqanları h(l( d( bu prossesd(n dem(k olar ki, k(nardadır. _g(r bu orqanlarda e-hökum(t sistemi dogru düzgün qurularsa _nternet texnologiyaları h(min orqanların xalqa açıq olan infromasiyalarını (ld( etm(yi, elektron s(sverm(, elektron vergil(ndirm( v( ya dig(r öd(m(l(ri köçürm(yi, v(t(ndasların dövl(t orqanlarının idar(edilm(sind( istirakını asanlasdırmagı, onlarla dövl(t m(murları arasında sıx (laq(nin qurulmasını t(min ed(c(kdir; Bu gün k(nd t(s(rrüfatı m(hsullarının qiym(tl(ri, basqa sözl( fermerl(rin g(lirl(ri bazar konyukturasından h(ddind(n artıq asılıdır v( dem(k olar ki, dövl(tin t(nziml(m( t(dbirl(rind(n k(narda qalmısdır. Ölk(d( qiym(tl(r liberallasdırılsa da, dövl(tin dolayı yollarla qiym(tl(rin formalasdırılmasına t(siri gücl(ndirilm(lidir. Bu zaman qiym(t s(viyy(sinin qorunması, t(klifi m(hdudlasdırmaqla qiym(t s(viyy(sinin qorunması, h(d(f qiym(ti v( ya aradakı f(rqin öd(nilm(si, ikili qiym(t sistemi v( birbasa g(lir öd(m(si kimi (vv(l göst(rdiyimiz qiym*t mexanizml*rind(n genis istifad( edilm(si mümkündür. Bütövlükd( ölk( iqtisadiyyatı il( yanası aqrar sektorun kreditl( t(minatı sah(sind( d( ciddi ç(tinlikl(r vardır. Bu gün ölk( sahibkarlıgının kreditl( t(min edilm(si m(qs(dil( Sahibkarlıga Köm(k Milli Fondu f(aliyy(t göst(rir. Lakin bu Fondun resurslarının m(hdud, dig(r kommersiya banklarının kredit d(r(c(l(rinin v( t(l(b etdikl(ri girov m(bl(ginin yüks(k, xüsusil( d( (ks(rininin qısamüdd(tli olması bütün sahibkarlıq subyektl(ri kimi aqrar sahibkarlıq subyektl(rin( d( kredit resurslarını (ld( etm(k baxımından ç(tinlikl(r yaratmaqdadır. Aqrar sektorun strateji (h(miyy(tini n(z(r( alaraq bu problemi h(ll etm(k üçün ilk növb(d( (ks(r ölk(l(rd( genis t(tbiq olunan v( t(sis kapitalında dövl(tin istirak etdiyi Aqrar Kreditl*sdirm* Bankı yaradılmalıdır. Bununla yanası dig(r bir istiqam(t kimi aqrar istehsalçılar arasında Kredit =ttifaqlarının yaradılmasına dövl(t d(st(yinin gücl(ndirilm(sini göst(rm(k olar. Hal-hazırda aqrar istehsalçılarımız sıgorta sistemind(n dem(k olar ki, k(nardadadır. Aqrar sektorun sıgortalanmaya (n çox ehtiyacı olan sektorlardan oldugunu n(z(r( alsaq mövcud v(ziyy(tin n( q(d(r acınacaqlı oldugu ortaya çıxır. _lk növb(d( dövl(t qüvv(d( olan “K*nd t*s*rrüfatında sıgortanın stimullasdırılması haqqında” qanunundan ir(li g(l(n v(zif(l(rini h(yata keçirm(k istiqam(tind( ciddi t(dbirl(r görm(lidir. Bununla 31 yanası bütövlükd( ölk( üzr( sıgorta kompaniyalarının inkisafına köm(k göst(rm(kl( b(rab(r, onların aqrar sektora yön(lm(l(rini t(min ed(c(k t*sviq mexanizml*ri hazırlamalıdır. N(hay(t, sonradan miqyasını daha da genisl(ndirm(k s(rti il( b(zi ekstermal (razil(rd( f(aliyy(t göst(r(n aqrar istehsalçılar üçün m*cburi sıgorta sistemi d( t(tbiq edilm(lidir. Aqrar istehsalçılara t(tbiq olunan vergi güz*stl*rinin davam etdirilm(si il( yanası, hesab edirik ki, onlara yanacaq, gübr(, toxum v( dig(r növ m(hsullar üzr( xammal subvensiyası da verilm(lidir. Xüsusil( d( ölk(mizd( aqrar istehsalda m(hsuldarlıgın asagı oldugunu n(z(r( alsaq, bu sektorda m(hsuldarlıgı kifay(t q(d(r yüks(ld( bil(c(k xarici toxum növl(rinin idxalında v( (ld( edilm(sind( dövl(tin aqrar istehsalçılar üçün (lverisli s(rait yaratması mühüm (h(miyy(t k(sb edir. Bu zaman K(nd T(s(rrüfatı Nazirliyi v( onun ayrı-ayrı qurumları t(r(find(n müxt(lif toxum banklarının yaradılması da z(ruridir. Hal-hazırda ölk(mizd( istehsal olunan k(nd t(s(rrüfatı m(hsulları Az(rbaycan Respublikası t(r(find(n heç bir gömrük rüsum v( kvotasına m(ruz qalmadan ixrac edilir, idxalda is( müxt(lif tarif v( qeyri-tarif m(hdudiyy(tl(ri vardır. Aparılan bu proteksionist siyas(t (sas(n dogru hesab oluna bil(r. Lakin hesab edirik ki, tarif v( qeyri-tarif m(hdudiyy(tl(rin( m(ruz qalan m*hsulların siyahısı da daim t(kmill(sdirilm(lidir. Çünki onların arasında el( m(hsullar ola bil(r ki, idxal m(hsul olmasına baxmayaraq aqrar istehsalın bu v( ya dig(r m(rh(l(sind( istifad( olunan z(ruri m(hsullar olsunlar. Bununla yanası artıq yerli istehsalçılar t(r(find(n rahatlıqla istehsal oluna bil(n, lakin asagı m(hsuldarlıqla xarakteriz( olunan bir sıra m(hsulları t(dric(n idxal m*hsulların r*qab*tin* açmaq lazımdır ki, h(min m(hsulların yerli istehsalçıları idxal m(hsulların t(siri il( daha ucuz v( keyfiyy(tli m(hsul (ld( edilm(sin( imkan ver(n istehsal texnologiyalarını t(tbiq etm(kd( maraqlı olsunlar. Bu zaman idxal olunacaq m(hsullara yüks(k keyfiyy(t standartlarının t(tbiq edilm(si d( n(z(rd(n qaçmamalıdır. _ks halda t(tbiq edil(n mexanizm lazımı s(m(r(ni ver( bilm(z. Fermerl(rin masın v( avadanlıqlarla, bütövlükd( k(nd t(s(rrüfatı texnikası il( t(min edilm(si m(qs(dil( aqrar lizinqin inkisafına yardım göst(rilm(lidir. Hal-hazırda bu m(qs(dl( “Aqrolizinq” s(hmdar c(miyy(ti f(aliyy(t göst(rir. Hesab edirik ki, bu c(miyy(tin f(aliyy(tini t(min etm(k m(qs(dil( dövl(t büdc(sind(n ayrılan v(sait ild(n il( artırılmalı v( s(hmdar c(miyy(tin texnikasından istifad( ed(n fermerl(r( istifad( haqqlarını istehsal etdikl(ri m(hsulun bir qismini natural formada dövl(t ehtiyat fondlarına t(hvil verm(kl( öd(m(l(ri üçün d( s(rait yaradılmalıdır. Bununla yanası aqrar sektora (lverisli lizinq xidm(ti göst(r(n dig(r bazar subyektl(rini t(sviq xarakterli mü(yy(n isl(r d( görülm(lidir. Ölk( aqrar sektorunun böyük investisiya potensialı olmasına baxmayaraq bu potensialdan dem(k olar ki, istifad( edilmir. 1996-cı ild(n b(ri iqtisadiyyata qoyulan investisiyaların t(xmin(n 15-20%-i qeyri-neft sektoruna yön(ldilmisdir ki, bunun da cüzi bir hiss(si aqrar sektorun payına düsür. Bu sektorda xarici investisiya qoyulusları da h(ddind(n artıq azdır. Bu gün aqrar sektorda 8 mind(n artıq hüquqi s(xs f(aliyy(t göst(rdiyi halda onların yalnız 12-i xarici investisiyalı mü(ssis(l(rd(n ibar(tdir. N(tic(d( bu sektorda m(hsuldarlıgın yüks(ldilm(sin( xidm(t ed(c(k xarici texnika v( texnologiyanın, marketinq-satıs t(crüb(sinin (ld( edilm(si imkanları asagı düsür. Bunun üçün dövl(tin investisiya siyas(tinin qarsısında duran (sas v(zif(l(rd(n biri aqrar sektora xarici investisiyaları c*lb etm*k olmalıdır. Xüsusil( bu istiqam(td( görül(c(k t(dbirl(r arasında ölk(nin müxt(lif (razil(rind( azad iqtisadi zonaların yaradılmasını z(ruri hesab edirik. Dövl(t investisiyaları is( (sas(n aqrar infrastruktura, baytarsanitar, texniki n(zar(t, fitosanitar, toxumçulugun v( damazlıq isl(rinin h(yata keçirilm(sin(, aqrotexservis xidm(tl(ri s(b(k(sinin yaradılmasına, mövcüd meliorasiya32 irriqasiya sisteml(rinin b(rpası v( yenid(n qurulmasına, yeni sisteml(rin tikilm(si hesabına suvarılan torpaqların su t(minatının yaxsılasdırılmasına, torpaqların soranlasmasının qarsısının alınmasına, magistral kollektorlar vasit(sil( sor suların mane(siz X(z(r d(nizin( axıdılmasına, su çatısmazlıgının aradan qaldırılması, bu m(qs(dl( yeni su anbarlarının, magistral kanalların v( dig(r su t(s(rrüfatı obyektl(rinin tikilm(sin(, torpaqların eroziyasına qarsı müvafiq t(dbirl(rin h(yata keçirilm(sin(, torpaqların rekultivasiyası layih(l(rinin hazırlanmasına, torpaq kadastrının v( torpaq bazarının yaradılmasına yön(ldilm(lidir. Bunlarla yanası dövl(t t(r(find(n fermerl(r( yardım m(qs(dil(, onların ist(r daxili, ist(rs( d( xarici bazarlarda öz m(hsullarını reallasdırmalarına imkan ver(n birjaların, auksionların yaradılması, s*rgil(rin t(skili, topdansatıs anbarlarının qurulması t(min edilm(lidir. Bu zaman yerli fermer m(hsullarının tanıdılmasında müxt(lif reklam vasit(l(rind(n d( istifad( edilm(lidir. Aydın m(s(l(dir ki, bir sıra k(nd t(s(rrüfatı m(hsullarının ümumi reklamından onun istehsalı il( m(sgul olan bütün istehsalçılar faydalana bilirl(r. Bu m(qs(dl( K(nd T(s(rrüfatı Nazirliyinin televiziya v( dig(r kütl(vi informasiya vasit(l(rind( ölk(mizin ayrı-ayrı k(nd t(s(rrüfatı m(hsulları il( baglı vaxtasırı reklam m*hsulları yerl(sdirm(si s(m(r(li ola bil(r.
Aqrar siyas(t mexanizml(rinin t(kmill(dirilm(sinin dig(r bir istiqam(ti aqrar sektorun elmi t(minatı il( baglıdır. Bu gün Az(rbaycan elminin ümumi t(n(zzülü ç(rçiv(sind( aqrar elmin s(viyy(si d( acınacaqlı v(ziyy(td(dir. N(tic(d( elml( (laq(si qırılmıs aqrar sektor m(hsuldarlıq, keyfiyy(t v( m(hsul çesidliyi kimi göst(ricil(r baxımından gerid( qalır. Mövcud v(ziyy(ti aradan qaldırmaq üçün dövl(t bütövlükd( elmin inkisafına v( xüsusi olaraq da aqrar elmin inkisafına böyük h(cmd( maliyy( resursları ayırmalıdır. Bununla yanası K(nd T(s(rrüfatı Nazirliyind( struktur islahatları apararaq orada aqrar elmin inkisafı v( aqrar sektorun informasiya t(minatına xidm(t ed(n qurumlar yaradılmalıdır. Bu m(s(l(d( ABS t(crüb(sind(n yararlanmq olar. Bel( ki, ABS-da aqrar sektorun idar(edilm(si m(s(l(l(ri il( m(sgul olan ABS K(nd T(s(rrüfatı Departamentind( aqrar sektorun strateji probleml(rinin h(lli il( baglı arasdırmalar aparan Aqrar Arasdırma Xidm*ti(Agricultural Research Service),elmi t(dqiqatçılardan tutmus genis xalq kütl(l(rin( q(d(r bütün istifad(çil(ri informasiya il( t(min ed(n Milli Aqrar Kitabxana(National Agricultural Library) v( ixraca xidm(t v( onun t(sviq edilm(si agentliyi kimi f(aliyy(t göst(rm(kl( ABS-ın biznes maraqları v( fermerl(ri üçün xarici ölk(l(r( aqrar arasdırmalarla baglı müt(xx(sisl(r gönd(r(n Xarici Aqrar Xidm*ti (Foreign Agricultural Service – FAS) f(aliyy(t göst(rir. Bununla yanası qısa müdd(td( K(nd T(s(rrüfatı Nazirliyinin z(ngin informasiya resurslarına daxil olmaq imkanı ver(n web ünvanı, biri aqrar sektorun cari m(s(l(l(rin(, dig(ri is( aqrar elmin müxt(lif istiqam(tl(ri il( baglı arasdırmalara h(sr olunmus iki dövrü n*sri f(aliyy(t( baslamalıdır. Ölk(mizd( aqrar sektorun (sas probleml(rind(n biri d( aqrar sektor subyektl(rinin t(skilatlanma s(viyy(sinin asagı s(viyy(d( olmasıdır. Bunun (sas s(b(bl(rind(n biri h(min subyektl(rin daha çox fiziki s(xs statusunda f(aliyy(t göst(rm(l(ri il( baglıdırsa, dig(ri dövl(tin bu sah(d(ki siyas(tinin z(ifliyi il( baglıdır. Aqrar t(s(rrüfat subyektl(rinin yüks(k s(kild( t(skilatlanması h(m onların öz hüquq v( v(zif(l(rini daha s(m(r(li s(kild( reallasdırmalarına, h(m d( aqrar siyas(tin formalasmasında yaxından istirak etm(l(rin( s(rait yaradar ki, bu da dövl(tin yürütdüyü aqrar siyas(tin effektliyinin artırılmasına xıdm(t etmis olar. Bu baxımdan hesab edirik ki, ölk(nin bütün aqrar t(s(rrüfat subeyktl(rini özünd( birl(sdir(n, onların m*nafel*rinin ifad*çisi olan qurumların yaradılması v( onların t(sviq edilm(si aqrar siyas(tin (sas istiqam(tl(rind(n biri olmalıdır. 33 Bu gün ölk(mizd( aqrar siyas(tin h(yata keçirilm(sind( d( proqramlı yanasmadan genis istifad( olunur. Lakin h(yata keçiril(n proqramların qarsısına qoydugu v(zif(l(ri daha s(m(r(li s(kild( yerin( yetirm(si üçün bir sıra istiqam(tl(rd( t(kmill(sdirm( t(dbirl(rinin görülm(si d( vacibdir: _ Proqramların hazırlanma pressesinin s*m*r*liliyi yüks*ldilm*lidir: Bu m(qs(dl( ilk növb(d( dövl(t t(r(find(n etibarlı bir s(kild( isl(nib hazırlanan milli v( regional s(viyy(li informasiya sistemin( ehtiyac vardır. Bel( ki, hazırlanan h(r bir proqram mü(yy(n statistik v( ya analitik informasiyalar (sasında hazırlanır v( bu informasiyaların etibarlılıq s(viyy(si n( q(d(r yüks(k olarsa, hazırlanan proqramların ugur qazanmaq sansı da bir o q(d(r yüks(k olacaqdır. Ölk(mizd( hazırlanan proqramlarla _EÖ-d( hazırlanan bir sıra proqramlar arasında müqayis( apardıqda bu sah(d( n( q(d(r ciddi probleml(rin oldugunu görm(kd(yik. M(s(l(n, regional inkisafla baglı proqrama diqq(t yetir(k. Proqramda ayrı-ayrı regionlar v( rayonlar üzr( genis t(dbirl(r sistemi n(z(rd( tutulsa da bunların hansı sosialiqtisadi informasiyalar (sasında t(yin edildiyini açıq bir s(kild( görm(k mümkün deyil. Regionlar yalnız bir sıra tarixi-cografi v( makroiqtisadi informasiyalar (sasında xarakteriz( edilmisdir ki, fikrimizc( bu tipli informasiyalara dayanaraq külli miqdarda maliyy(-investisiya ehtiyatlarını s(m(r(li bir s(kild(, regionların h(qiqi ehtiyacları istiqam(tind( bölüsdürm(k mümkün deyil. Proqramların hazırlanması m(rh(l(sind( diqq(t yetirilm(si z(ruri olan dig(r bir m(s(l( onun aid oldugu sah( v( ümumilikd( c(miyy(t miqyasında müxt(lif hökum(t, qeyri-hökum(t t(skilatlarının, ictimai birlikl(rin v( müst(qil ekspertl(rin fikirl(rinin öyr(nilm(sini, proqramın hazırlanması prossesind( onların istirakını t(min etm(kdir. Bu, proqramda c(miyy(tin (n müxt(lif t(b(q(l(rinin maraqlarını birl(sdirm(yi t(min etm(kl( onun h(yata keçiril( bilm(k imkanlarını yüks(ldir. Bundan basqa dig(r z(ruri m(s(l( d( xarici ölk(l(rin t(crüb(l(rind(n yararlanmaqdır. Bu m(qs(dl( beyn(lxalq t(skilatlarla (m(kdaslıq artırılmalı, xarici ölk(l(rl( müt(xx(sis mübadil(si genisl(ndirilm(lidir. Göst(rdiyimiz h(r üç m(s(l( üzr( ölk(mizd(ki v(ziyy(t o q(d(r d( ür(k açan deyil; _ Proqramların daha genis ictimaiyy*t t*r*find*n d*st*kl*nm*si t*min edilm*lidir: Proqramın hazırlanmasında v( icrasında c(miyy(tin daha böyük hiss(sinin istirakının t(min olunmasını n(z(rd( tutan bu prosses onun genis t(bligi yolu il( qoyulmus h(d(fl(rinin (hali t(r(find(n düzgün d(rk edilib m(nims(nilm(si, QHT-l(r, siyasi partiyalar v( ictimai birlikl(rin proqramın icrasında hökum(t( mümkün q(d(r güclü d(st(k verm(si il( mümkündür. Bu h(m d( iqtisadi demokratiyanın (sas prinsipidir. Artıq sübut olunmusdur ki, iqtisadi idar(çilikd( insanların istirakı n( q(d(r genis ç(rçiv(d( t(min olunarsa, o zaman iqtisadi inkisafın s(viyy(si d( bir o q(d(r yüks(k olacaqdır. Basqa sözl( iqtisadi idar(etm(d( f(rdl(rin istirak s(viyy(sil( iqtisadi inkisaf düz müt(nasibdir25. Bunu n(z(r( alaraq qeyd ed( bil(rik ki, Az(rbaycanda iqtisadi siyas(tin, h(mçinin aqrar siyas(tin h(yata keçirilm(sind( (halinin istirak s(viyy(si çox asagıdır. Daha çox demokratik t(sisatların z(if inkisaf etm(si n(tic(sind( ortaya çıxan bu meyl dövl(t proqramlarının s(m(r(liliyini d( xeyli asagı salır; _ Proqramların h*yata keçirilm*si mexanizmind* desentralizasiya meyli gücl*ndirilm*lidir: Az(rbaycan hökum(tinin h(yata keçirdiyi iqtisadi siyas(t daha çox m(rk(zl(sdirilmis xarakterlidir v( bu özünü dövl(t proqramlarının icrası zamanı da göst(rir. Lakin müasir dünyada iqtisadi siyas(tin h(yata keçirilm(sind( tamamil( (ks bir meyil, desentralizasiya meyli gücl(nmisdir. Bel( ki, bu mexanizm 25 Prof. Dr. Saleh M_mm_dov, “ Yüklə 2,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|