Azerbaijan Archeology Vol

yaşaB dıqları türk-monqol milliyyətinə mənsub olması müəyyən edilmişdir (17).

Insan kəllələrindən başqa burada iki itin kəllə sümükləri də dəfn olunfl muşdur. Albanların təsərrüfat həyatmda itlər əhəmiyyətli rol oynayırdı. EtnodB rafık materiallar göstərir ki, xırdabuynuzlu heyvan sürülərini yırtıcılardan qo-И rumaq üçün Qafqaz çoban itlərindən istifadə olunurdu. Yuli Solin məlumat ve-И rir ki, bu itlər «öküzləri gücdən salır, aslanlara qalib gəlir, qarşısına çıxan hərl şeyi dişləri ilə saxlayır» (18). Valeri Flakın (I əsr) məlumatına görə öləndənB sonra da itlərə eyni ehtiram göstərir və onları əcdadlarının arasında kurqandaB və kişilərin yanında qəbirdə basdırırdılar (19). R.B.Göyüşov isə qəbirlərdəB itlərin dəfn olunması adətini, bu heyvanlara totem kimi sitayiş edilməsindəB görürdü (20).

10 saylı qəbir 9 saylı qəbirdən şərqdə aşkar olunmuşdur. Qəbrin eni 120 sfn, uzunluğu 135 sm, dərinliyi isə 48 sm olub, Təpəbaşında aşkar olunmuş ənfl dayaz qəbirdir. Qəbirdə insanm sümüklərinin bir hissəsi dəfn olunmuşdur ki, 1 onlarm da əksəriyyəti çürümüşdür.

Odur ki, skeletin vəziyyətini müəyyən etmək mümkün olmamışdır. 1 Güman etmək olar ki, qəbirdə atəşpərəst dəfn olunmuşdur. Həmçinin qəbirdə davar sümükləri də aşkar edilmişdir.

Qəbir avadanlığı ayaqsız, ağız hissəsi qopmuş, qulpsuz, ağzının gövdəyə birləşdiyi yerdə dalğavarı xətlə bəzək vurulmuş, bu hissədə qarşı-qarşıya as- I maq üçün kiçik deşikli 4 məməciyi olan şamdandan (IV şəkil, 6), üzəri parıltılı I
* Bu kəllələrdən başqa Yoncalı yaşayış yerindən tapıtmış iki kəllə də tədqiq olunmaq üçün prof. V.B.Şadlinski tərəfındən götürmüşdür.

boz bardaqdan (IV şəkil, 8), nizə ucluğu, mizraq və təyinatı məlum olmayan alətdən ibarətdir. Nizə ucluğu dəfnə yarpağına oxşayır və ucunun istiqaməti cənuba idi. (III şəkil, 6, 6a) Mizraq çox pis qalmışdır və forma etibarilə kiçik nizə tiyəsini xatırladır (III şəkil, 7, 7a).

Təpəbaşı nekropolu Azərbaycanın olduqca zəngin tarixi dövrünün yadigarı olmaqla ilk antik dövründən (skif dövrü) ilk orta əsrlərə qədər təqribən min ilə yaxm bir dövrü əhatə edir. Azərbaycan xalqmın etnik, iqtisadi, mənəvi və siyasi tarixinin öyrənilməsi baxımından olduqca maraqlı olan abidə eyni zamanda cəmiyyətin həyatmda baş verən köklü prosesləri də ardıcıllıqla izləməyə imkan verir. Bu baxımdan da Azərbaycan tarixinin bu dövrə aid zəif öyrənilmiş problem məsələlərinin hər tərəfli elmi şəkildə araşdırılması baxımından Təpəbaşı abidəsində arxeoloji tədqiqatların davam etdirilməsi çox vacibdir.
ƏDƏBİYYAT:

1. 
   СМ. Казиев Археологические раскопки в Мингечауре. - В книге: Общее собрание АН СССР, посвящ. 30-летию Великой Октябрьской Социалисти­ческой Революции. Москва-Ленинград, 1948. с. 28.
   
2. 
   О.Ш.Исмизаде. Ялойлутепинская культура. Баку, 1956, с. 17-45
   
3. 
   Дж.А.Халилов. Материальная культура Кавказской Албании (IV в. до н.э. -III в. н.э.) Баку, 1984, с. 53
   
4. 
   S.M.Qazıyev. Qəbələ ərazisində qədim dəfn mərasimləri haqqında. AMM, VI cild.Bakı, 1965, səh. 238
   
5. 
   Т.И.Ахундов. Северо-Западный Азербайджан в эпоху энеолита и бронзы. Баку, 2001, с. 89-170
   
6. 
   O.Ş.lsmizadə. Göstərilən əsəri, səh. 17-45
   
7. 
   N.Ə.Ciddi. Iran Azərbaycanında apanlan arxeoloji qazıntılann icmalı (1947-60-cı illər). - AMM, VI cild. Bakı, 1965, səh. 285
   
8. 
   C.A.Xəlilov. Göstərilən əsəri, səh. 56
   

9. 
   М.Гусейнова. Предметы культа и символы власти в памятниках материальной культуры Азербайджана эпохи поздней бронзы и раннего железа. Azərbaycan arxeologiyası. Baki, 2000, № 3-4, s. 17
   
10. 
    Т.И.Ахундов. Некоторые результаты исследования Шекинских курганов. Тезисы докладов конференции «Великий Октябрь и развитие археологиче­ской и этнографической науки в Азербайджане». Баку, 1988, с. 27
    
11. 
    Т.И.Ахундов, Т.Достиев. К изучению эпохи средней, бронзы в Северо-Восточном Азербайджане. «Tarix və onun problemləri», II buraxılış. Bakı,1997 səh. 47
    

12. Т.И.Ахундов, Т. Достиев, А.Мустафаев. Связи Азербайджана с Северным
Кавказом в эпоху бронзы, (по материалам кургана у селения Сеидли).

Azərbaycan Arxeologiyası 2006

Azerbaijan ArcheologJ Vol.: 8 Num.: II

Azərbaycan beynəlxalq çoxtərəfli qarşılıqlı əlaqələrdə. İkinci Bakı BeynəlxaB Simpoziumunun materiallan. səh. 113-114

12. 
    C.A.Xəlilov, Göstərilən əsəri. səh. 60
    
13. 
    Muxtarov N.M., Bədəlova I.H. AMEA-nın Arxeologiya və etnoqrafıya İnstitııl tunun Şəki arxeologiya və folklor qrupunun 1997-ci il hesabatı. səh. 48
    
14. 
    В.Б.Шадлинский, С.М.Рустамова. О взаимоотношениях между анатоми! ческим изучением и историческими данными человеческих черепЯ A.S.Həsənovun anadan olmasının 100 illiyinə həsr olunmuş elnıi konfransl materialları. Bakı, 1999, səh. 144-145
    
15. 
    V.B.Şadlinski, S.M.Rüstəmova. Şəkidən tapılan kəllələrin antropoloji tədqiql N.Nərimanov adına Azərb. Tibb Institutunun 1997-ci ilin yekun elmi koni ransının materialları. Bakı, 1998, səh. 178
    

17. В.Б.Шадлинский, С.М.Рустамова. Сравнительный анализ краниометричя
ских данных черепов, найденных в Азербайджане. Актуальш питания мои
фологп. Фахове видання наукових праць II Национального конгресу анато]
мов, Ыстолопв i топографоанатогшв Укра1ни. Луганськ, 1998 с. 253-254

16. 
    Кемал Алиев. Кавказская Албания. Баку 1974, səh. 227-228
    
17. 
    Azərbaycan tarixi. Baki, 1994, səh.164
    
18. 
    R.B.Göyüşov. Arxeologiya və din. AMM, VI cild, Baki, 1965 səh. 275
    

Khagani Almammadov The necropol of Tepebashi Summary
The article is about the modem archaeological research in monuments on Tepebashi, located in the region of Sheki. This necropol is very reach in botj historical and chronological aspect. The construction of graves, burial rites, and grava inventers were studied and described in comparative way.