Azərbaycan döVLƏT İQTİsad

Göstəricilər	Dəmir yolu	Su	Avtomobil
Hava
Yükdaşımaların dəyəri (tariflər)	2-3	1-2	4	5
Nəqletmə müddəti	3	4	2	1
Yükgöndərmə qrafikinə riayət olunması eti-barlılığı	3	4	2	1
Müxtəlif yüklərin daşınması imkanları	2	1	3	4
Yükləri istənilən yerə çatdırma qabiliyyəti	2	4	1	3
Yüklərin göndərilməsi tezliyi	4	5	2	3
Məhsullar üzrə differensasiya	1	4	2	1

Logistik menecmentin konkret xüsusiyyətləri baxımından hər bir nəqliyyat növü logistik sistem daxilində onun istifadə imkanlarını müəyyənləşdirə bilən üstünlüklərə və çatışmazlıqlara malikdir (əlavə). Bu baxımdan ölkənin əmtəə bazarında material axınlarını formalaşdırmaq məqsədi ilə səmərəli nəqliyyat növünün seçilməsi və müqayisəli qiymətləndirilməsinin aparılması üçün onların faktiki texniki-istismar və iqtisadi göstəriciləri mütləq nəzərə alınmalıdır (cədvəl 2.2).

Cədvəl 2.2

2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasının nəqliyyat sisteminin texniki-istismar və iqtisadi göstəriciləri

Nəqliyyat növü	Daşınan yüklər, min/ton	Bir ton yükün orta da-şınma məsafəsi, km	Yük dövriy- yəsi, mlyn. t/km	Yükdaşı- malara çəkilən xərclər, min/ma-nat	Yükdaşı-malardan əldə olu-nan gəlir-lər, min/ manat		Nəqliyyata yönəldilmiş investisiyalar, mlyn/manat		Ümumi yük döv-riyyəsin-də xüsu-si çəkisi, %-lə
Dəmir yolu	21.795	338.2	7.371	1.990.343	236.303		416.2		7.9
Avtomobil	128.603	112.9	14.516	415.678		1.020.030		358.2		15.51
Dəniz	9.934	415.1	4.124	119.029		102.339		142.6		4.4
Hava	125.0	3.848	481.0	770.221		837.820		82.2		0.5
Cəmi	244.837	398.6	93.531	1.990.343		3.678.120		2.432.4

Mənbə: DSK-nin məlumatları əsasında müəllifin hesablamaları

Nəqliyyat növlərini xarakterizə edən hər bir göstəricinin dəyər formasında ifadə olunmamasına baxmayaraq cədvəl 2.2-də göstərilən göstəricilər üzrə təhlilin aparılması idarəetmə qərarlarının qəbulu zamanı bütün müsbət və mənfi aspektlə-rin nəzərə alınmasını tələb edir. Belə ki, cədvəl məlumatlarının müqayisə edilməsi material axınlarının idarəedilməsi funksiyasını yerinə yetirən logistik menecerlərə imkan verir ki, bazar rəqabətinin formalaşdığı bir şəraitdə texniki-istismar və iqtisadi xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla bu və ya digər nəqliyyat növü üçün əvvəl-cədən məhsulyeridilişi kanallarının seçilməsi problemini operativ həll edə bilsin. Təbii ki, bu tipli problemin həlli təsərrüfat suybektlərinə imkan verir ki, onlar ayrı-ayrı maddələr üzrə logistik xərclərə qənaət imkanı əldə etsinlər.

Hər bir nəqliyyat növü üzrə daşınan yüklərin iqtisadi təhlilini aparsaq, cədvəl 2.2-dən göründüyü kimi ayrı-ayrı nəqliyyat növləri içərisində ümumi yük-dövriyyəsində xüsusi çəkisinə görə ən yüksək avtomobil nəqliyyatı təşkil etsədə, 2013-cü ilə nisbətən cəmi 2.8% artmışdır. Ötən il ilə müqayisədə yalnız hava nəqliyyatı üzrə yük dövriyyəsində 8.6% artım müşahidə olunmuşdur. Aparılan təhlil göstərir ki, 2012-ci ildə dəmir yolu nəqliyyatında avtomobil nəqliyyatına nisbətən 16.2 dəfə (5095 milyon ton) az yük daşınsada, bu 2000-ci illə müqa-yisədə 1.4 dəfə çox, 2005-ci ilə nisbətən isə 1.2 dəfə azdır. Bütövlükdə 2012-ci ildə yükdövriyyəsinin ümumi həcmində əvvəlki ilə nisbətən 1.5% azalma müşahidə olunmuş, ayrı-ayrı nəqliyyat vasitələri ilə daşınan yüklərin həcmində (dəniz nəqliyyatı istisna olmaqla) artımlar baş vermişdir (cədvəl 2.3).

Cədvəl 2.3

Ayrı-ayrı nəqliyyat növləri ilə daşınan yüklərin dövriyyəsi (milyon ton/ km)