§ 1. Xaos – övladsızlıq 50
§ 2. Etnokosmik könflikt: strukturu və həlli modeli..........53
§ 3. Doğuluş formulunun strukturu: qarğış və alqış 57
§ 4. “Butavermə – göbəkkəsmə nişanlanma” formulu 64
§ 5. Addəyişmə ritualı kosmoqonik yaradılış
formulu kimi 72
§ 6. Etnokosmik identifikasiya: arxetip, formul,
ritual, struktur 84
§ 7. “Eşq xəstəliyi” formulu “şaman xəstəliyi” arxetipinin
epik paradiqması kimi 95
§ 8. Toyda oğurluq xaosyaradıcı ritual mexanizmi kimi 113
§ 9. Xaosa keçidin “qəhrəman” və “şaman” modelləri 129
§ 10. Kərəm xaoslaşdırılmış kosmik məkanda 135
§ 10.01. Dağla xəbərləşmə – alqış 136
§ 10.02. Bağ Xaosa keçid məkanı kimi 139
§ 10.03. Bağ Əslinin ritual öldürülmə məkanı kimi 141
§ 10.04. Yurdla xəbərləşmə 144
§ 10.05. Ağacla (sərvlə) xəbərləşmə – qarğış 144
§ 10.06. Evlə (Bağla) xəbərləşmə 145
§ 10.07. Qızla/İnsanla xəbərləşmə: etnokosmik
Identifikasiya 146
§ 10.08. Ata, Ana və Dostlarla xəbərləşmə 148
§ 10.09. Qızlarla xəbərləşmə: etnokosmik identifikasiya
və keçid 148
§ 11. Kərəm Kosmosla Xaos arasındakı məkanda 151
§ 11.01. Karvanla xəbərləşmə 151
§ 11.02. Oba ilə xəbərləşmə 152
§ 11.03. Durnalarla xəbərləşmə 153
§ 11.04. Xaosa keçid: etnokosmik identifikasiya
və çevrilmə 155
§ 12. Kərəm Xaos məkanında 158
§ 12.01. Xaosda təkrar identifikasiya və yalan formulu 161
§ 12.02. Qızlarla xəbərləşmə: alqış 168
§ 12.03. Gürcüstanla xəbərləşmə: alqış 169
§ 12.04. Yol, İz, Qaya və Qurdla xəbərləşmə 170
§ 12.05. Dağla xəbərləşmə: alqışla keçid alma 172
§ 12.06. Çobanla xəbərləşmə: Kərəm və Salur Qazan 174
§ 12.07. Çay üstündə qızlarla xəbərləşmə:
etnokosmik identifikasiya 179
§ 12.08. Şaman çevrilməsi və ölüm “halı” 180
§ 12.09. Meh/Badi-səba/Küləklə xəbərləşmə 182
§ 12.10. Xarabalıqla xəbərləşmə 182
§ 12.11. Bağda qızlarla xəbərləşmə: etnokosmik
Identifikasiya 184
§ 12.12. Toyda xəbərləşmə: etnokosmik identifikasiya 185
§ 12.13. Durnalarla xəbərləşmə 187
§ 12.14. Qarı ilə xəbərləşmə 187
§ 12.15. Quşlarla xəbərləşmə 187
§ 12.16. Qızlarla xəbərləşmə: etnokosmik identifikasiya 188
§ 12.17. Yolla xəbərləşmə: qürbət məkanın epik və
xaotik strukturu 189
§ 12.18. Şəhərlə (Ərdəhanla) xəbərləşmə 190
§ 12.19. Qırx quldurla xəbərləşmə-keçid 190
§ 12.20. Şəhər kənarında hal-xəbərləşmə 190
§ 12.21. Yolla hal-xəbərləşmə 192
§ 12.22. Sufi halı – şaman çevrilməsi 193
§ 12.23. Çay kənarında Qaya, Meşə və Çayla
xəbərləşmə-alqış 195
§ 12.24. Körpü ilə xəbərləşmə 198
§ 12.25. Ceyranla xəbərləşmə 198
§ 12.26. Xaoslu insanlarla xəbərləşmə 200
§ 12.27. Tənha durna ilə xəbərləşmə 201
§ 12.28. Bulaq başında qızlarla xəbərləşmə:
etnokosmik identifikasiya 202
§ 12.29. Dağlarla xəbərləşmə: identifikasiya
və keçid alma 204
§ 12.30. Ceyranla xəbərləşmə 207
§ 12.31. Ovçularla xəbərləşmə: identifikasiya
və yalan formulu 208
§ 12.32. Durnalarla xəbərləşmə 209
§ 12.33. Qəbristanla xəbərləşmə 210
§ 12.34. Qəbristanda Quru Kəllə ilə xəbərləşmə 211
§ 12.35. Qəbristanda Qızla xəbərləşmə 213
§ 12.36. Dağla xəbərləşmə: alqışla keçid alma 214
§ 12.37. Bulaq başında qızlarla xəbərləşmə:
etnokosmik identifikasiya 216
§ 12.38. Dağla xəbərləşmə: qarğışla keçid alma 218
§ 12.39. Üç yolla xəbərləşmə 223
§ 12.40. Bağda Əsli ilə xəbərləşmə: etnokosmik
Identifikasiya 225
§ 12.41. Əslinin özünü tanıtması: etnokosmik
Identifikasiya 237
§ 12.42. Otuz iki diş qurbanı (32/33 formulu) ilə
Adlama 241
§ 12.43. Ulduzla xəbərləşmə, bacadan adlama və
Kosmosa dönüş 249
§ 12.44. Kosmosa qayıdışın “qəhrəman” və “şaman”
modelləri 255
§ 12.45. Paşanın yanında sınaq/identifikasiya 258
§ 12.46. Bağda eyni paltarlı qızlarla birinci
Identifikasiya 262
§ 12.47. Bağda altı üzü bükülü qızla ikinci
Identifikasiya 264
§ 12.48. Qız modeli əsasında üçüncü identifikasiya 267
§ 12.49. Son identifikasiya: Yer Ananın yanında
ölüb-dirilmə 270
§ 13. Kərəmin Kosmosa dönüşü 274
§ 13.01. Səhər yeli ilə xəbərləşmə 275
§ 13.02. Bağla xəbərləşmə 275
§ 13.03. Qarının Əslini identifikasiyadan keçirməsi 276
§ 13.04. Bağda cilddəyişmə və identifikasiya 278
§ 13.05. Bağda sonuncu identifikasiya 279
§ 13.06. Yalançı bəyin Həqiqi bəylə əvəzlənməsi 280
§ 13.07. Toy – ölüb-dirilmə ilə Kosmosa
dönüş mexanizmi 283
§ 14. Şaman/Qəhrəman/Kərəmin yolu: xaosoloji
ritmlər, ritmqurucu elementlər və alqoritmlər 290
III FƏSİL
“SALUR QAZANIN EVİNİN YAĞMALANMASI”
BOYUNUN KOSMOLOJİ STRUKTUR MODELİ 305
§ 1. Kosmos 309
§ 2. Kosmosdan Xaosa keçid: vasitə və rejim 310
§ 3. Epik konflikt və onun ritual-mifoloji strukturu 312
§ 4. Aralıq dünyaya keçid və onun vasitələri 319
§ 5. Ala dağ – kosmoloji qatları qovuşduran
obraz/model 324
§ 6. Yağmalamanın strukturu 325
§ 6.1. Xaosa xəbər yağmalamanın başlanğıcı kimi 325
§ 6.2. Yağmalamanın icraçıları və onların kosmoloji
mənsubiyyəti 327
§ 6.3. Yağmalanan obyektin kosmoloji strukturu 329
§ 7. Çobanın yuxusu: mediativ xəbərləşmə 330
§ 8. Kosmosla Xaosun sərhədində qarşılaşma və
Çoban Oğuz kosmosun qoruyucusu kimi 332
§ 9. Çoban mediator kimi:
Qazanla mediativ xəbərləşmə 335
§ 10. Qazanın yuxusu: evlə və Çobanla
mediativ xəbərləşmə 336
§ 11. Xəbərləşmə şaman qamlama aktı kimi 340
§ 11.1. Şaman/Qəhrəmanın Yurdla xəbərləşməsi:
alqış və iz “oxuma” 341
§ 11.2. Şaman/Qəhrəmanın Su ilə xəbərləşməsi:
alqış və iz “oxuma” 342
§ 11.3. Şaman/Qəhrəmanın Qurdla xəbərləşməsi:
alqış və yolalma 344
§ 11.4. Şaman/Qəhrəmanın Köpəklə xəbərləşməsi:
alqış və yolalma 346
§ 11.5. Şaman/Qəhrəmanın Çobanla xəbərləşməsi:
alqış və qarğış 348
§ 12. Çobanla xəbərləşmə statusdəyişmə ritualı
və kosmoloji qarşıdurma kimi 351
§ 13. Xaosa keçid: statusdəyişmə ritualı şaman
çevrilməsi kimi 353
§ 13.1. Quzu Xaosa keçid ritualında kəsilən
Qurban kimi 354
§ 13.2. Dünya Ağacı Xaosa şaquli keçid
mexanizmi kimi 356
§ 13.3. Dünya Ağacı ölüb-dirilmə mexanizmi kimi:
Çobanın ağacda ritual dəfni 359
§ 14. Şaman/Qəhrəman/Qazanın yolu: kosmoloji
mərhələ/ ritmlər və ritmqurucu elementlər 361
§ 15. Xaos Kosmosun tərsinə proyeksiyası kimi 379
§ 16. “Namussındırma” ritualı 381
§ 16.1. Burla xatunun tanınma ritualı:
etnokosmik identifikasiya 381
§ 16.2. Uruzun ətinin yeyilməsi tanıma formulu kimi:
etnokosmik identifikasiya 382
§ 16.3. Uruzun ətinin yeyilməsi kosmosyaradıcı
formul kimi 383
§ 16.4. “Qazanın namusu” Oğuz kosmosunun semantik
nüvəsi kimi 384
§ 16.5. “Qazanın namusu” onun “canı” kimi 385
§ 16.6. Namusun daşınma və qorunma funksiyaları:
Burla xatun “daşıyıcısı” kimi 386
§ 16.7. Namusun daşınma və qorunma funksiyaları:
Uruz “qoruyucu” kimi 387
§ 17. Qurbanvermə: Kosmosun ölüb-dirilməsi 389
§ 17.1.Uruz qurban kimi 389
§ 17.2. Qurbanvermə ölüb-dirilmə kimi 390
§ 17.3. Dünya ağacı ilə xəbərləşmə:alqış-qarğış 391
§ 17.4. Dünya ağacında ölüb-dirilmə 393
§ 17.5. Dünya ağacında dəfnetmə ölüb-dirilmə
formulu kimi 394
§ 17.6. Ermelçinək və Uruzun Dünya Ağacında dəfni
inisiasiya ritualı kimi 396
§ 18. Yer Ananın Qəhrəman/Şamanı yeməsi
və yenidən doğması 403
§ 18.1. Yer Ananın Uruzu yeməsi və yenidən doğması 404
§ 18.2. Yer Ananın Qazanı yeməsi və yenidən doğması 405
§ 19. Kosmosun xilası: bütün kosmik ünsürlərin
ölüb-dirilməsi 408
§ 20. Kosmosun ölüb-dirilməsi
canqurtarma/candəyişmə kimi 410
§ 21. Qazanın evinin Kosmosa bərpa ritualı:
Dədə Qorqud 412
§ 22. Statusartırma statusdəyişmə ritualının tərkib
hissəsi kimi 414
NƏTİCƏ ƏVƏZİ 416
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT 418
Həsrətin sonu vüsal... (R.Qafarlı) 423
Seyfəddin Rzasoy.
Azərbaycan dastanlarında
şaman-qəhrəman arxetipi
Bakı, Elm və təhsil, 2015.
Nəşriyyat direktoru:
Prof. Nadir Məmmədli
Kompyuterdə yığan:
Ruhəngiz Əlihüseynova
Korrektor:
Aynurə Səfərova
Kompyuter tərtibçisi və
texniki redaktoru:
Aygün Balayeva
Kağız formatı: 60/84 1/32
Mətbəə kağızı: №1
Həcmi: 436 səh.
Tirajı: 300
Kitab Azərbaycan MEA Folklor İnstitutunun
Kompyuter Mərkəzində yığılmış, səhifələnmiş,
“Elm və təhsil” NPM-də ofset üsulu ilə
Hazır deopozitivlərdən çap olunmuşdur.
Dostları ilə paylaş: |