Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi 1 nömrəli Tibb Kolleci

Adlandırılması.

Arenlərin bərk nümayəndələri benzol sözü əlavə etməklə oxunur.Məs. Xlorbenzol, Brombenzol, Etilbenzol, Nitrobenzol və s. Bəzi törəmələrin əvəzləyicinin adı ilə əlaqəsi olmayan xüsusi adlan vardır.Məs. Toluol, Anilin, Fenol, Bluzosulfoturşu və s. Əgər benzol halqasında bir neçə əvəzləyici olarsa, belə törəmələri adlandırmaq üçün əvəzləyicilərin adlarından başqa, onların yerləşmələrini də göstərmək lazımdır.Məs. Orto dixlor benzol, Meta dixlor benzol, Para dixlor benzol və s.
İki əvəzləyici xüsusiyyətlərinə görə fərqli olduqda və onların adlarının “benzol” sözü ilə birləşməsi xüsusi ada uyğun gəlmədikdə, belə birləşmənin adında əvəzləyicilərin adları “benzol” sözündən əvvəl yazılır, məsələn, xlorbrombenzol, bromnitrobenzol və s. Əgər əvəzləyicinin birinin adı “benzol” sözü ilə xüsusi adların birinə uyğundursa, onda birləşmə həmin xüsusi adlı birləşmənin törəməsi kimi adlanır.Məs. Orto- nitrotoluol, Para – bromfenol, Meta – nitrobenzoy turşusu, Para – yodanilin və s. Benzol halqasında ikidən çox əvəzləyici olduqda onların molekuldakı vəziyyəti rəqəmlərlə göstərilir.Məs. 1,2,4 –tribrombenzol, 2 xlor 4 nitro fenol, 2 dinitrotoluol, 2,6 dibrompropan və s.

4. 
   Təsnifat.
   

Aromatik karbohidrogenlərin təsnifatını aşağıdakı kimi vermək olar:
6 p-elektronlar Sistemi

1. 
   Benzol və onun homoloqları.
   
2. 
   Tsiklopentadienil-anionu.
   
3. 
   Tsikloheptatrienil-kationu.
   
4. 
   Tsiklobutadienin anionu.
   
5. 
   Pirrol, Furan, Tiofen, Pirridin.
   

10 p-elektronlar Sistemi

1. 
   Naftalin.
   
2. 
   Naftalinin izomeri Anulen.
   
3. 
   Tsiklooktatetraen Dianionu.
   

İndol, Xinolin, İzoxinolin, Xinazolin, Xinooksalin, və başqa sistemlər, Benzol üzüyü əsasında formalaşanlar.
Xinolizidin, Pirrolizidin, Purin, Pteridin (və onların homoloqları).
14 p-elektronlar sistemi

1. 
   Antratsen, Fenantren, Fenalen.
   
2. 
   14-Annulen.
   

14 p-elektronlardan çox Sistemlər
18-Annulen, Kekulen.
Koronen.
Homoaromatik birləşmələr
Eynicinsli birləşmələrdir. Xarici orbitalında sp³ hibridləşməsi saxlanılır.
Sidnonlar
Mezoion birləşmələr.
Spiroaromatik sistemlər
4,2-Spiraren. Hükkel qaydasına tabe olur.
A
renlər müxtəlif struktur formullara malikdirlər. Onlardan bəzilərini nəzərdən keçirək. Aromatik karbohidrogenlərin ən sadə nümayəndəsi benzoldur. Benzolun struktur formulu aşağıdakı kimidir:
Kekule benzolun formulunu aşağıdakı kimi göstərmişdir:

Naftalinin struktur formulu aşağıdakı kimidir:

Toluolun struktur formulu aşağıdakı kimidir:

T
simolun struktur formulu aşağıdakı kimidir:

Alınma üsulları
Arenlərin alınma üsulları aşağıdakı üsullardan asılıdır:
Daş kömürün quru distilləsindən. Bu proses 10000 – 13000 S –də koks peçlərində aparılır. Bu zaman aşağıdakı fraksiyalar alınır:
Koks
Daş kömür qətranı
Ammoniyaklı su
Koks qazı
Daş kömür qətranı fraksiyasından aromatik birləşmələr və fenol alınır → benzol, toluol, naftalin, fenol və s. Alınır;
Neftdən alırlar (ural neftində 60% aromatik k/h-lər var). Neft məhsullarını 7000 S temperaturda → 15-18% aromatik k/h-lər alınır;
Heksandan alınır;
Tsikloheksandan katalizator iştirakı ilə qızdırmaqla;
N. Zelinski və V. Kazanski üsulu ilə;
Benzol və onun homoloqları Fridel – Krafts üsulu ilə alkilhallogenlərə AlCl3, SnCl4, BF3 benzol q/t alınır. Reaksiyanı həm sənayedə həm də laboratoriyada həyata keçirmək olar.
Benzolun hallogenli törəmələrindən Vürs-Fittiq reaksiyası vasitəsilə alkilbenzollar alınır.
Katalitik reaksiya
A
romatik karbohidrogenlərin katalitik reaksiyası:

Vürs-Fittiq reaksiyası

V
ürs-Fittiq reaksiyası vasitəsilə alkilbenzollar alınır:
Fridel-Krafts reaksiyası
B
enzol və onun homoloqları Fridel – Krafts üsulu ilə alkilhallogenlərə AlCl3, SnCl4, BF3 (Lyuis turşuları)benzol q/t alınır: