Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti beynalxalq magistatura və doktorantura məRKƏZİ

I FƏSİL. İNVESTİSİYA LAYİHƏLƏRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEYARLARININ ELMİ-NƏZƏRİ ASPEKTLƏRİ

1.1. İnvestisiya layihələrinin qiymətləndirilməsi meyarlarının elmi-nəzəri mahiyyəti müasir dünya ölkələrinin iqtisadiyyatlarının iqtisadi artımını investisiyalar olmadan təsəvvür etmək mümkün deyildir. Ölkələr və transmilli şirkətlər daha yüksək gəlir əldə etmək üçün vəsaitlərini digər ölkələrin iqtisadiyyatlarina investisiya şəklində yatırırlar. Bununla da cəmləşdirilmiş sərbəst kapitalın səmərəli istifadəsi ilə eyni zamanda ölkələrin iqtisadi inkişafina da təkan verirlər. Müasir dövrdə dünya ölkələri rəqabətqabiliyyətli təsərrüfat sisteminin yaradılması, mövcud olan strukturun təkmilləşdirilməsi, güclü infrastrukturn yaradılması, kapitalın diversifikasiyasi və səmərəli istifadəsi üçün xarici investisiyalardan geniş istifadə edirlər.

Müxtəlif ədəbiyyatlarda investisiyalara fərqli təriflər verilir. Kəlimə mənası ilə yanaşsaq “İnvestisiya” Latin sözü “investire” dən əmələ gəlib mənası “geyindirmək”, “örtmək”, ingilis dilindən tərcümədə isə “kapital qoymaq” mənasını verir. İqtisadi ədəbiyyatlarda “İnvestisiya” bir termin kimi XVIII əsrin ikinci yarısından etibarən istifadə olunmağa başlanılmışdır. İnvestisiya mənbələri əsasən istehsal ehtiyyatlarının artırılmasının və sonda nəticə

Eyni sözlərin sayı : 6Ad : BEU/ulya dissertasya yenı.docx

Müəllif : BEU

etibarı ilə iqtisadi inkişafın sürətini təmin edir.

Eyni sözlərin sayı : 5

Ad : BEU/ulya dissertasya yenı.docx

Müəllif : BEU

İqtisadi ədəbiyyatlarda investisiya layihələrinin qiymətləndirilməsi meyarlarının müxtəlif şəkildə təriflər verildiyi müşahidə olunmaqdadır. İş sahəsində investisiya isə maliyyə vəsaitlərinin genislətmə, yeniləmə və müasirləşdirilməsi üçün istifadəsi, eyni zamanda hər hansı bir dövrdə iqtisadiyyatda istehsal edilən məhsulun yeni quruluşlar, yeni dayanıqlı təchizatlar inventarındakı dəyişmələr qisminin dəyəri investisiya şəklindədə izah olunur.

İnvestisiya mövcud kapital dəyərinin artırılması əlverişli mənfətin təmin edilməsi məqsədilə müəyyən olunmuş sahələrə qoyulmasıdır.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadiyyata qoyulan hər bir sərbəst maliyyə vəsaitləri investisiya deyildir. Belə ki, həmin vəsaitlər infilyasiyanın təsiri nəticəsində dəyərsizləşə bilər və nəticədə həmin vəsaitlərdən heç bir mənfəət əldə olunmaz. Bundan əlavə şəxsi xərclərin qarşılanması üçün sərf olunan kapital da investisiya sayıla bilməz. [14.s.192].

İnvestisiyaları eyni zamanda makro və mikro baxımdan dəyərləndirmək mümkündür. Mikro baxımdan investisiya əsasən gəlir (mənfəət) və ya sosial gəlir götürmək üçün sahibkarlığın və digər iqtisadi fəaliyyət hisslərinə qoyulan maliyyələr

http://unec.edu.az/application/uploads/2015/07/Investisiya-f_aliyy_tini-huquqi-t_nziml_nm_si.pdf

vəsaitlərindən habelə maddi və intelektual sərvətlərdən ibarətdir.

İnvestisiya mahiyyət etibarı ilə gələcək naminə indikini qurban verməkdir. Lakin indiki məlumdur, gələcəkdəki isə həmişə qeyri-müəyyən olur. İnvestisiya gələcəkdə müəyyən olmayan bir faydanın əldə edilməsi üçün bugün müəyyən xərclərin çəkilməsidir. İnvestisiya anlayışı zaman ilə sıx əlaqəlidir, bu mənada investisiya anlayışı gələcəkdə əlavə gəlir götürmək üçün maliyyə ehtiyyatlarının müəyyən vaxt ərzində və müəyyən risk altında cari dövrdə xə rclənməsidir. Belə ki, pul indi yatırılır və gəlir əldə edilərsə sonralar əldə edilir və onun kəmiyyəti də qeyri müəyyən olur. İnvestisiya bəzən zaman amili, bəzən risk amili, bəzən isə həm zaman, həm də risk amilindən asılı olur. [1.s.53].

İnvestisiyaya makro baxımdan yanaşıldığında məlum olur ki, investisiyaya əsas kapitala investisiya, mənzil tikintisinə investisiya və ehtiyyatların artırılmasına investisiya qoyuluşları aid edilir. Makro iqtisadi baxımdan investisiya yeni kapitalın yaradılmasını nəzərdə tutur. Bu investisiya aktivlərin yenidən bölgüsünün və ya əsas vəsaitlərin yaradılmasının maliyyələşdirilməsinə cəlb olunan vəsaitləri nəzərdə tutur.

Bir çox iqtisadçı alimlər də investisiyalar haqqında müxtəlif tədqiqatlar aparmış və öz görüşlərini bildirərərk müxtəlif təriflər vermişlər. Le Courte və Schmallenbach kimi məşhur iqtisasçılar investisiya haqqında fikir bildirərək qeyd etmişlər ki, investisiya müəssisə balansının aktivində olan əsəs fondların cəmidir. XX əsrin 30-cu illərində məşhurlaşmış ingilis iqtisasçısı C.M.Keyns və onun tərəfdarları Lohman, Schneider, Richti kimi iqtisadçılar investisiya haqda bildirmişlər ki, o maliyyə resurslarının müxtəlif istehsal vasitələrinə