Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasi föVQƏladə hallar naziRLİYİNİn akademiyasi
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
71 II BÖLMƏ Siyasi hakimiyy ət 1.Hakimiyy ətin məzmunu və təzahür xüsusiyyətləri Siyas əti cəmiyyət həyatının digər sferalarından (yəni iqtisadi, sosial, m ənəvi və s.) fərqləndirən cəhət onun hakimiyyət vasitəsilə h əyata keçirilməsidir.Siyasət qrupların, birliklərin, təşkilatların t əlabatlarının, səylərinin və qarşılıqlı fəaliyyətinin başlıca obyekti kimi çıxış edir.Lakin hakimiyyət siyasətdə daha gizli hadisə kimi s əciyyələnir və onun təbiətini üzə çıxarmaq asan məsələ deyildir.Hakimiyy ətin mahiyyətinin düzgün başa düşülməsi, onun reallaşmasının üsul və formalarının müəyyənləşdirilməsi siyasət al əminin mahiyyətinə daha dərindən nüfuz etməyə imkan yaradır.Hakimiyyət və hakimiyyət münasibətləri siyasətin məğzini t əşkil edir.Məşhur Amerika sosioloqu T. Parsonsun fikrincə, pul iqtisadiyyatda nec ə əhəmiyyət kəsb edirsə, hakimiyyətdə siyasətdə el ə əhəmiyyətə malikdir.Hakimiyyət cəmiyyətin və siyasətin fundamental başlanğıcıdır, siyasətin əsaslarına xidmət edir.O, sabit insan birlikl ərinin mövcud olduğu hər yerdə-ailədə, istehsal kollektivl ərində, müxtəlif təşlikat və müəssisələrdə, bütün dövlətdə mövcuddur.Dövl ətdə o, ali, siyasi hakimiyyət kimi təzahür edir.Siyasi t əlimlər tarixində siyasət və hakimiyyət həmişə ayrılmaz, qarşılıqlı əlaqədə olan hadisələr kimi nəzərdən keçirilmişdir.Siyasi hakimiyyət ictimai xarakter daşıyır, sosial strukturun f əaliyyəti vasitəsilə təzahür edir, məcburetmə gücündən, əxlaqi təsirdən istifadə etməyi, ənənəyə, nüfuza əsaslanmağı n əzərdə tutur. Hakimiyy ət anlayışı siyasi nəzəriyyənin başlıca anlayış- larından biri olmaqla siyasəti, siyasi münasibətləri, siyasi təsisatları, dövl əti başa düşməyə kömək edir. Hakimiyyət münasibətlərinə hələ antik dövrün müt əfəkkirləri-Platon, Aristotel və başqaları xüsusi diqq ət yetirmişlər, sonralar Makiavelli, Hobbs, Lokk, Kant və digər 72 orta əsr və yeni dövr filosofları böyük maraq göstərmişlər.Qeyd ed ək ki, hakimiyyət problemi müasir Qərb politoloqlarının diqqət m ərkəzindədir. Hazırda bu ictimai hadisənin müəyyənləşdirilməsində müxt əlif mövqelər nəzərə çarpır.Bəzi müəlliflər hakimiyyəti bir n əfərin və ya bir qrupun öz iradəsini həyata keçirmək imkanları kimi mü əyyənləşdirirlər.Digər müəlliflər hakimiyyəti idarəetmə m əsələlərinə münasibətdə subyektlər arasında əlaqə, fəaliyyət münasib ətləri kimi açıqlayırlar.Başqaları isə mövcud qaydaların özün əməxsus dəyişdirilməsinə imkan yaradan, yaradıcı başlanğıc kimi n əzərdən keçirirlər.Eyni zamanda hakimiyyəti mütəşəkkil sinfi zorakılıq kimi əsaslandırmağa səy göstərən mövqelərdə də mövcuddur. Hakimiyy ətin təbiəti və mahiyyəti haqqında çoxsaylı konsepsiyalar mövcuddur.Onlardan marksist, biheviorçu, struktur- funksional (sistemli) v ə s. xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Marksist konsepsiyalarda hakimiyy ət birinin digərləri üzərin- d ə hökmranlığı, mütəşəkkil qüvvəyə tabe olmaq kimi şərh edilir.H əmin konsepsiyalarda sinfi hökmranlıq-tabe etmək vurğulanır.Marks və Engelsə görə, hakimiyyətin başlıca cəhəti onun sinfi xarakter daşımasıdır.Burada əsas məsələ hökmranlıq və tabeçilik münasib ətləridir.Marksizmə görə,hakimiyyətin mühüm əlaməti zorakılıqdır.Bununla bərabər marksist konsepsiyalarda mühüm əhəmiyyət kəsb edən bir ideyada diqqəti cəlb edir: ictimai t ərəqqinin hərəkətverici qüvvəsi demokratiyanın inkişafıdır.İctimai inkişafda xalq kütlələrinin roluna aid marksist müddəa buna aydın sübutdur. Hakimiyy ətin müəyyənləşdirilməsinə biheviorçu yanaşma ç ərçi- vəsində rol oynamaq, davranış konsepsiyası, resursların mübadil əsi nəzəriyyəsi və başqaları fərqləndirilir. Biheviorçu konsepsiyada hakimiyy ət digər fərdlərin və fərdlər qrupunun davranışını dəyişməyə imkan yaradan fərdlər və fərdlər qrupunun 73 şəxsiyyətlərarası münasibətləri kimi çıxış edir.Problemin mahiyyəti birinin dig əri üzərində nəzarəti kimi açıqlanır. Hakimiyy ət münasibətləri nəzəriyyəsinə alman alimi Maks Veber böyük töhf ə bəxş etmişdir.Veber hakimiyyətin müəyyən- l əşdirilməsi üçün pozitiv-sosioloji yanaşmanı əsas götürmüşdür.Onun konsepsiyasına görə, hakimiyyətin müəyyənləş- dirilm əsinin əsasını subyektlər arasındakı münasibətlərin uyğun- suzluğu və bununla bağlı bir subyektin digərinə təsiri təşkil edir. Hakimiyy ət nəzəriyyəsinin daha da inkişafında böyük xidmət struktur-funksionalizm ə məxsusdur.Belə ki, T.Parsonsa görə, hakimiyy ət siyasi sistemin təhlilində əhəmiyyətli yer tutur, o, makro sosial sistemin xüsusiyy əti və ya atributudur. Sistemli yanaşma hakimiyy ətin ictimai strukturlarda və funksiyalarda sirrini axtar- mağa istiqamətlənir.Hakimiyyət münasibətlərinin əsasında funksiyaların ziddiyyəti və uyğunsuzluğu, vətəndaş cəmiyyətinin və dövl ətin imkanları dayanır.Fərdin rolu və statusundan asılı olaraq,hakimiyy ət subyektin bu statusundan əmələ gələn fəaliyyət qabiliyy əti kimi müəyyənləşdirilir. Hakimiyyətin müəyyənləşdiril- m əsinə müxtəlif yanaşmaların mövcudluğu nəinki hakimiyyətin, el əcə də siyasətin çoxölçülü olmasını ifadə edir. Hakimiyyətin bilavasit ə daşıyıcısı hakimiyyətin subyekti və obyektidir.Siyasi hakimiyy ətin subyektləri mürəkkəb, çoxsəviyyəli struktura malik- dir. Hakimiyy ət həmişə ikitərəfli səviyyədə mövcuddur, yəni qarşılıqlı fəaliyyətdə olan subyektə və obyektə malikdir.Hakimiyyət tabelikd ə olan obyektsiz mövcud ola bilməz. Hakimiyyət müəyyən t əşkilatda təbii-tarixi zərurətdən yaranır və bütövlükdə cəmiyyətin, ayrılıqda müxtəlif sosial birliklərin mənafelərinin reallaşmasını t əmin etməyə imkan yaradır.Məhz bu tələbat müəyyən təşkilatda hakimiyy ətin fəaliyyətinin təhrikedici qüvvəsi kimi çıxış edir.C əmiyyətdəhakimiyyət münasibətlərinin çoxcəhətli xarakter daşımasını (iqtisadi hakimiyyət, ailədə hakimiy- yət, elmi nüfuz hakimiyy əti, kilsə, məscid hakimiyyəti, ideologiya hakimiyyəti, dinihakimiyy ət, partiya hakimiyyəti və s.) nəzərə almaqla siyasi 74 hakimiyy ətin spesifikliyini müəyyənləşdirmək zəruridir.Siyasi hakimiyy ət o yerdə başlanır ki, orada təsiretmə qabiliyyəti təşəkkül tapır və eyni zamanda ictimai qruplarda, təbəqələrdə, siniflərdə, bütövlükd ə bütün cəmiyyətdə yayılır. Siyasi hakimiyyət mütəşəkkil m əcburetməyə (zorakılığa), hüquqa və nüfuza əsaslanan böyük sosial qruplar arasındakı iradi münasibətlərdir.Belə bir cəhəti nəzərə almaq z əruridir ki, siyasi hakimiyyət dövlət hakimiyyəti ilə eynilik t əşkil etmir, istər-istəməz hər cürsiyasi hakimiyyət dövlət hakimiyy əti deyildir.Məsələn, hakimiyyət münasibətləri siyasi Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|