Азярбайъан милли елмляр академийасы

Dalımca yeridi pristav, kazak,

Yoxdu bir kimsəmiz ərizə yazaq,

Qohumdan, qardaşdan biz düşdük uzaq,

Ağla Tellim, ayrılırsan elindən.

Tasma kəmər asılıbdır belindən.
Vermədi haqqımı İbrahim ağa,

Divanda üz gördü Aleksan dığa,

--------------------

* Həmin zamanda İranda polis vəzifəsi.


Çəkdilər sinəmi düyünlü dağa,

Ağla Tellim, ayrılırsan elindən.

Tasma kəmər asılıbdır belindən.
Qorxmazam, mən oldum elimdən qaçaq,

Gəlməyib dünyaya mən təki qoçaq,

Yan yerdə yatıram düşmüşəm naçaq,

Ağla Tellim, ayrılırsan elindən.

Tasma kəmər asılıbdır belindən.
Şerdən aydın görünür ki, Qorxmazın narazılığına səbəb İbrahim ağanın ona qarşı haqsızlığı və divanda Aleksan dığanın üzgörənlik etməsidir.

«Qorxmazın qaçaq düşməsinin səbəbini, bəlkə, qız götürüb qaçmada deyil, ictimai məzmunlu bir məsələdə arayaq», -dedim.

Bildirdilər ki, şerin tam mətni əllərində olmadığından görüşdükləri qocalara bu mövzuda sual verməyiblər. Onlardan nə eşidiblər onu da yazıblar.

Mən yenidən axtarışa başlayanda artıq məqalədə adları çəkilənlər həyatda yox idilər, dünyalarını dəyişmişdilər. Mən də ardıcıl axtarış apara bilmirdim. İşimlə bağlı yolum Şərura düşəndən-düşənə görüşdüyüm adamlardan Qaçaq Qorxmazı xəbər alır, topladığım informasiyaları dəftərimə köçürürdüm.

1977-84-cü illərdə Qorxmazın nəvəsi Tərlan Paşa qızı Quliyeva ilə görüşdüm. Mahmudkənddə doğulan Tərlan Çomaxdurlu Heydərə ərə gəlib. Anası Əfruz da ömrünün son günlərini qızının yanında keçirib. Yaşı 40-ı keçmiş Tərlan Paşa qızı ali təhsil almasa da, geniş biliyə malik idi. Babası ilə bağlı məqalənin hazırlanmasından söz düşəndə dedi:

– Qəzetçilər gəlib anamı tapanda yazıq arvad bərk qorxdu. Bilmədi necə cavab versin. Qorxması da səbəbsiz deyildi. Gözü qarşısında nə qədər yaxın adamını öldürmüşdülər. Qardaşı Vəlini 12-13 yaşı olanda Arazda çimərkən güllə ilə vurub öldürüblər. Qan davası uzun illər nəsli qırıb tükədib.

Babamgil Kəsəmənli tayfasınnandı. Arazın qırağında Kəsəmən adlı kəndləri də varmış. Çay daşıb kəndi su basdığına görə onları köçürdürlər. Kərimbəyliyə bitişik bir məhəllə saldılar. Oraya indi də Kəsəmənnilər deyillər. Çətin qaynayıb-qarışan tayfaydı. Çoxu da 20-30-cu illərdə Arazı o taya keçib İranda, Türkiyədə yaşayır.

– Tərlan xanım, babanızın qaçaq düşməsinə, sizcə, səbəb nə olub?

– Mən bilən, babam bir neçə dəfə qaçaqlıq edib. Əvvəl adam öldürdüyünə, qız qaçırdığına görə. Ağsaqqal, qarasaqqal yığışıb bu işə əncam çəkir, araya barışıq qoyurlar. Sonralar da kürd İbrahim ağanın sürüsünü otarırmış. Muzd üstündə sözləri çəpləşir. Divana düşürlər. Divan ağanın tərəfini saxlayır. Belədə qalır məsələni ölüb-öldürməklə həll etməyə. Babam yenidən qaçaq düşür.

Babamın bir qardaşı, iki bacısı varmış. Bacılarının birinin adı Telli, o birinin adı Ballı imiş. Ballının iki qızı – Sona, Şamama, səhv etmirəmsə, sağdılar. Qan düşmənçiliyinin oyanacağından qorxmasalar, bəlkə də bir şey deyələr.

Tərlan xanımın məsləhətindən sonra Kərimbəylidə Kəsəmənlilər məhəlləsinə yollandıq. Çox təəssüf ki, heç bir şey öyrənə bilmədik. İllər keçsə də, qorxu hissi insanları tərk etməmişdi.

Aşağı Daşarx kəndində müəllim işləyən Vaqif Məmmədov kəndlisi Qəhrəman Qəhramanovdan eşidib qələmə aldığı bir deyişməni də mənə verdi. Vaqif müəllim güman edirdi ki, bu deyişmə Qorxmazla Telli arasında olub:

Oğlan: