B. A. Nazarbayeva

t
p
t
p
t
p
t
p
c
b
a
=
(6.23) 
Bunda 
p
a
(t) — 
halokatli buzilish ro‘y berganda buzilmasdan ishlash ehtimoli; 
p
b
(t)
— parametrik buzilishda buzilmasdan ishlash ehtimoli;
r
s
(t)
— vaqt-vaqti 
bilan buzilishda buzilmasdan ishlash ehtimoli. 
Vaqti-vaqti bilan buzilishlarda buzilmasdan ishlash ehtimoli birga teng deb 
olinadi, tayyor qurilmalar uchun u tajriba yo‘li bilan topiladi. 

---

362 
O‘lchash qurilmasining buzilmasdan ishlash ehtimolini hisoblash uchun 
funksional sxemasi tuziladi, bu sxema uning asosiy berilgan funksiyasining 
bajarilishi belgilaydigan barcha elementlarni (tugunlar, bloklar va h.k ni) o‘z ichiga 
oladi. YOrdamchi funksiyalarni bajaruvchi elementlar (masalan, o‘lchash 
asboblaridagi signal beruvchi yoki nazorat qiluvchi qurilmalar) funksional 
sxemalarda e’tiborga olinmaydi. So‘ngra funksional sxemaga kiritilgan barcha 
asosiy elementlarning ish rejimi aniqlanadi. Buning uchun, odatda, qurilmadan 
foydalanishning birssikli (smena, sutka, oy, yil) uchun yoki butun ishlash davri 
uchun uning ish grafigi tuziladi. Qurilma va alohida elementlar ishining har bir 
vaqti oralig‘i uchun ish rejimi va sharoitlari (temperatura, namlik, tebranish, 
zarbalar, atrof-muhitdagi agressiv aralashmalarning tarkibi va miqdori va h.k) 
aniqlanadi. 
Qurilma asosiy elementlaridan har birining ishonchliligining to‘liq buzilishlar 
paydo bo‘lishiga bog‘liqligi ushbu formula bilan aniqlanadi:
T
f
a
e
p
)
(



+
−
=
(6.24) 
bunda 
λ
— uzluksiz ish rejimida buzilishlar jadalligi; 
λ’
— ulash va uzib 
qo‘yishda o‘tish jarayoni bilan aniqlashadigan buzilishlar jadalligi;
f
—vaqt 
birligidassikllar chastotasi; 
T
— buzilmasdan ishlash vaqti. 
Bunda λ va λ’ miqdorlar elementlardan har birining real ish rejimini hisobga 
olgan holda olinishi lozim. 
Parametrik buzilishning paydo bo‘lishida elementlarning ishonchliligi 
quyidagi formula bo‘yicha topiladi: 
T
b
экв
e
p

−
=
(6.25) 
bunda 
b
b
экв
p
t
p
1



=

(6.26) 
λ
ekv
— qiymat ushbu shartdan topiladi: 

---

363 
t
b
b
b
b
b
b
b
экв
e
p
t
p
t
p
p
p
p
p

−













+
=

+
=
0
0
0
0
1
1
(6.27) 
bunda
0
b
p
— boshlang‘ich paytdagi parametrik ishonchlilik; ∆
p
b
— 
vaqtning berilgan paytdagi parametrik ishonchlilik orttirmasi; ∆
t
— vaqtning 
100—1000 soat chegaralarda tanlanadigan oralig‘i. 
So‘ngra ushbu funksional sxemaga kiradigan har bir alohida elementning 
ishonchliligi topiladi.
bj
aj
j
p
p
p
+
=
(6.28) 
Qurilma ishining ishonchliligi, umuman, unga kiradigan elementlar 
ishonchliliklari bilan aniqlanadi, ya’ni 

=
=

=
n
i
j
p
p
t
p
1
)
(
(6.29) 
bunda 
n
— asosiy funksional sxemaga kiradigan elementlar soni. (6.29) 
munosabat quyidagi ko‘rinishda yozilishi mumkin: 



=

=


=
=
b
a
n
i
bj
n
i
aj
p
p
p
p
t
p
1
1
)
(
(6.30) 
Uzoq vaqt mobaynida foydalaniladigan o‘lchash qurilmalari ishonchliligining 
(tizimning boshlang‘ich holatini, uning buzilmasligini va qayta tiklana olishini 
e’tiborga oladigan) to‘liq tavsifsini uning normal ishlash ehtimolidan iborat yoki 
quyidagi formula bilan topiladigan to‘liq ishonchliligidan iborat, 
)
(
)
(
)
1
(
)
(
)
(
0
0


−
−
+

=

t
p
V
p
t
p
p
t
p
(6.31) 
bunda 
p
0
— boshlang‘ich paytda tizimning tuzuk holatdaligi ehtimolining 
qiymati;
m
T
t
e
t
p
−
=
)
(
— berilgan vaqtga kelib buzilmay ishlash ehtimoli; (1
— r
0
) — 
boshlang‘ich paytda tizimning buzuq holatdaligi ehtimoli; 
t
e
V
b
T

−
−
=
−



1
)
(
vaqtda tizimning qayta tiklanish ehtimoli;
r
(
t-
τ)—qolgan vaqt (
t-
τ) davomida 
buzilmasdan ishlash ehtimoli, bu qo‘yilgan masalani yechish uchun yetarli. 

---

364 
Amalda qayta tiklash vaqti 
T
b
, odatda, buzilmasdan ishlash vaqti 
T
m
dan 
kichik, ya’ni 
T
b
<
T
m
. Demak, (6.31) formula soddalashtirilishi mumkin: 
m
T
t
b
m
m
e
T
T
T
t
p
−
+
=

)
(
(6.32) 
Qurilmaning ishonchliligini yuqorida bayon etilganidek hisoblash texnik 
loyiha va chizmalarni yaratish davrida amalga oshiriladi. Yakuniy hisoblarga zarur 
tuzatishlar tayyor o‘lchash asboblari nusxalarini laboratoriyada (stendda) va 
naturada (ishlatish sharoitlarida) sinash asosida kiritiladi. 
O‘lchash qurilmalarini ishlatish jarayonida paydo bo‘ladigan buzilishlar, turli 
kamchiliklar haqidagi, shuningdek, shu kamchiliklarning paydo bo‘lish sharoitlari 
va sabablari haqidagi statistik axborotni qayta ishlash o‘lchash asboblarining 
ishonchliligi haqidagi ma’lumotlar olish usullaridan biridir. Olingan axborot 
maxsus qayta ishlanadi, natijada o‘lchash qurilmalarining ishonchliligini 
xarakterlovchi kattaliklar topiladi. 
Asboblarning ishlatishdagi ishonchliligi ko‘p jihatdan ularning konstruktiv 
ishonchliligi va tayyorlash sifatiga bog‘liq. Ammo eng ishonchli asbob ham 
noto‘g‘ri ishlatilganda ishonchsiz holatga keltirib qo‘yilishi mumkin. Shuning 
uchun asboblarning ishonchliligini oshirishda ulardan to‘g‘ri foydalanish asosiy 
shartlardan biridir.