Bakı şəhər Mədəniyyət və Turizm Baş idarəsi Səbail rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin 3 saylı filialı
Yüklə 494,48 Kb.
|
| Siyasi-hüquqi qiymətləndirmə
Azərbaycan Demokratik respublikası yarandıqdan dərhal sonra 1918 ilin mart hadisələrinə , azərbaycanlıların erməni tərəfindən məhv edilməsi məsələsinə diqqət yetirdi. 1918ci il iyul ayının 15-də Nazirlər Soveti mart faciəsinin İrəvan quberniyasında baş verən ağır cinayətlərin tədqiqi və öyrənilməsi üzrə komissiya yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. Mart faciəsi və digər erməni cinayətləri ilə bağlı beynəlxalq ictimaiyyəti məlumatlandırmaq məqsədi ilə ADR Xarici İşlər Nazirliyində xüsusi struktur yaradıldı . ADR 1919-1920 ci illərin 31 mart gününü ümumxalq hüzn günü kimi qeyd etdi. Lakin ADR torpaqlarımızın işgal edilməsi vəö azərbaycanlıların soyrımına məruz qalması məsələsinə hüquqi-siyasi qiymət veriloməsi işini başa çatdırmadan süquta uğradı. Erməni terrorçulardan təşkil olunmuş Bakı kommunası bütövlükdə bakı quberniyasını azərbaycanlılardan təmizləmək məqsədi ilə 1918-ci ilin mart ayının 31-də bu mənfur planlarını bolşevik bayrağı altında reallaşdırraraq Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində kütləvi qətillər həyata keçirdilər . həmin günlərdə erməni millətçiləri tərəfindən törədilmiş vəhşiliklər Azərbaycan xalqının yaddaşına əbədi həkk olunub. Bakı , Şamaxı Quba qəzalarında, Qarabağ , Zəngəzur , Naxçıvan və Lənkəranda törədilmiş kütləvi terror aktları nəticəsində minlərlə azərbaycanlı məhz milli mənsubiyyətinə görə öldürüldü, onlarla kənd yandırıldı. . bir sıra milli –mədəni abidələr dağıdılaraq məhv edildi. Beləliklə hadisələr zamanı bakı , Şamaxı , Muğan , Quba və lənkəranda 50 min azərbaycanlı xüsusi amansızlıqla qətlə yetirilmiş , 10 minlərlə insan öz torpaqlarından qovulmuşdur. Təkcə Bakıda erməni terrorçuları tərəfindən öldürülənlərin sayı 30 minə çatmışdır. Şamaxı qəzasında58, Qubada 122, Qarabağın dağlıq hissəsində 150 , zəngəzurda 115 irəvan quberniyasında 211 Qars əyalətində isə 92 kənd tamamilə yerlə yefsan edilmişdi. Şamaxı qəzasında 7 min nəfər öldürülmüşdür ki onlardan 1653 nəfəri qadın 965 – i uşaq olmuşdur. Azərbaycanın tarixi ərazisi olan İrəvan quberniyasında 1920 ev yandırılmış , 131 min nəfər 900 nəfər isə gətlə yetirilib.1917-22 ci illər ərzində təkcə İrəvan Quberniyasının azərbaycanlı əhalisinin sayının 375 min nəfərdən 1922ci illər 70 min nəfərə qədər azalması , 1948-ci ildə yüz min nəfərdən çox azərbaycanlının Ermənistandan deportasiya edilməsi dünyanın bütöv bir xalqa qarşı həyata keçirilən zorakılıq siyasətinə biganəliyinin nəticəsidir.1918 ilin mart hadisələrinin 80 ildönümündə Azərbaycan Prezdenti Heydər Əliyev imzaladığı sərəncam erməni millətçilərinin hərəkətlərinə verilən ilk siyasi qiymətoldu. 1998 ci –il 26 mart tarixli bu sərəncam Aszərbaycanın indiki və gələcək nəsillərin milli yaddaşının formalaşdırılması üçün bir proqram sənədidir.31 mart yenə Azərbaycanlıların soyqırımı günü kimi qeyd edilir və dünya ictimayyətinin diqqətini xalqımızın başına gətirilən qanlı faciələrə cəlb edir. Bolşeviklər “sizə muxtariyyət deyil xarabalar verəciyiz” deyirlərdi, mütəfiqləri daşnaklar da indi izah ediyorlar ki, Bakını sahiblərinin əlindən çıxarmaları ilə onlar erməniliyini mühafizə ediyormuşlar. Həqiqətdir ki , martın 18 dən 21-nə qədər (köhnə təqvimlə) bakı türk demokratiyasının qafasında partladılan toplar müsəlmanların haqqında rəva görülən məzalim Azərbaycan fikrini daşıyan müxalifət və istiqlal əqidəsi ilə pərvərdə olan vücudları məhv etmək üçün idi. Martda tökülən qanlar türklərdəki milliyət və hürriyyət fikrini Azərbaycan atəşi müqəddəsini söndürə bilmədi. Qanlar içində boğulan Bakı bir qan və bir fitnə ocağı deyil , paytaxtımız oldu. 28 May 1918 ci ildə Azərbaycan Demokratik Respublikasının yaradılması da qurbansız ötüşməyib. ADR-in Nazirlər Sovetinin sədri F,X. Xoyskinin xarici işlər naziri M,Q Gəncinskiyə yazdığı məktubunda deyilir: “Ermənilərlə biz bütün mübahisələrə son qoymuşuq. Onlar ultimatumu qəbul edib müharibə ilə qurtaracaqlar. Biz ermənilərə İrəvanı güzəştə getdik. Zaqafqaziyada 3 suveren respublikanın yaranması və müttəfiqlərin köməyi iləErmənistan ərazisi 1 milyon 510 min nəfər əhali ilə (795 min erməni , 575 min müsəlman, 140min digər 17 min 500 ingilis həcmində olur. Bununla kifayətlənməyən ermənilər heç bir şeyə məhəl qoymadan “Böyük Ermənistan “ ideyası ətrafinda Gürcüstanın tərkibində olan Axalkalaki . Borçalı , Azərbaycanın Qarabağ , Naxçıvan . Gəncə , quberniyasının cənub hissəsinə iddia irəli sürürlər. Guc hesabına bu əraziləri özlərinə birləşdirmək cəhdi Gürcustanla müharibəyə 9dekabr1918) . Azərbaycanla isə uzun müddətli qanlı müharibəyə gətirib çıxarır. Hansı ki, nəticədə mübahisəli ərazilərdə əhalinin sayı 10-30%aşağı düşür. 1918-1920-ci illər kütləvi represiyalar nəticəsində indiki Ermənistan ərazisində yaşayan 575 min azərbaycanlıdan 567 vin öldürülmüş və yurddışı edilmişdir. 1920 ci il aprelin əvvəlində tislisdə Zaqafqaziya respublikasının nümayəndələrinin iştirakı ilə “ Sovetləşmə təhlükəsindən birgə müdafiə” mövzusunda keçirilən konfransda ermənilər bəyan edirlər ki, onlar heç zaman mövcud ərazi ilə kifayətlənməyəcəklər və əməkdaş lıqdan imtina edirlər . Bundan belə nəticə çıxır ki , 1920 ci ilin yazında ermənilər Qarabağda Zəngəzurda . Qazaxda martın 22-də Novruz bayramı günü Şuşada sonradan isə Əsgəran , Xankəndi aktiv çıxışları onların Moskva ilə əlaqəyə girərək Azərbaycanın milli hökumətini devirmək və burada sovet hakimiyyətini qurmaq istəyindən irəli gəlirmiş . Ermənilərin bolşeviklər qarşısında etdikləri xidmətlər çox keçmir ki. Öz qiymətini alır. Sovet Azərbaycanının o zaman ki, rəhbəri rəhbəri Nəriman Nərimanov Moskvanın təziqlərinə tab gətirməyərək 1920 ci il dekabrın1-də “Zəngəzur “ və “Naxçıvan” nın ümumi sahəsi 9 min kvadrat metr olan bir sıra ərazilərinin “Sovet Ermənistan”nın tərkibinə verilməsi haqqında deklorasiyaya imza atdı. 1948-53 cü –illərin deportasiya Sovet hakimiyyəti illərində ermənilər adət etdikləri metodlarla azərbaycanlıların daimi yaşadıqları Ermənistan SSR-dən çıxarılmasını . eləcədə qonşu respublikaların torpaqları hesabına öz ərazilərini böyütməkdə davam ediblər . 1943 cü ildə tehranda keçirilən konfransda ermənilər İranda yaşayan ermənilərin Sovetlər Birliyinə köçürülməsinə icazə verilməsi xahişi ilə SSRİ Xarici İşlər Naziri V.molotova müraciət edirlər. Bu məsələdə İosif Stalinin razılıq verməsi faktiki olaraq azərbaycanlıların 1948-1953 cü illərdə kütləvi şəkildə Ermənistandan deportasiya olunmasının əsasını qoyur. 1941-45 ci-il müharibəsi sona çatan kimi xaricdə yaşayan ermənilərin ermənistana köçürülməsinə başlanılır. Belə ki, 1946 cı ildə Suriya , Fransa , ABŞ , Yunanıstan , İran , bolqarıstan və Ruminuyadan 59 min 900, 1947 ci ildə isə Fələstin , Suriya Misir, Livandan 35 min 400 erməni köçürülüb. 1947 ci-ildə Ermənistan SSR Komunist Partiyasının Mərkəzi komitəsinin katibi Q. Arutyunov köçürülmüş ermənilərin yerləşdirilməsindəki çətinliklərdən şikayət edir və təklif edir ki, ermənistanda yaşayan azərbaycanlılar Azərbaycanın pambıqçılıq rayonlarına köçürülsün . Guya bu köçürülmə həmin rayonlarda pambıq istehsalının artımına təsir göstərəcəkdi. Stalin tərəfindən dəstəklənən bu ideya SSRİ Nazirlər Sovetinin iki qərarı ilə həyata vəsiqə qazandı. Həmin qərarlarda (1947ci il) 1948-50 ci illərdə Ermənistan SSr-dən 100 min azərbaycanlının Kür-araz düzənliyində könüllü köçürülməsi nəzərsə tutulur. Satistik göstəricilərə əsasən 1948 ci ildə Azərbaycana 2min 357 ailə (11046 nəfər) 1949 cu ildə 2 min 368 ailə (10min 595 nəfər) , 1950 ci ildə isə 14 min 361 nəfər köçürülür. 1948-1950 ci illərdə köçürülən 8 min 110 ailədən yalnız 4 min 878-i yaşayış yeri ilə təmin olunur. Ümumiyyətlə 1948-1952 ci illər ərzində respublikamıza 100 mindən çox azərbaycanlı köçürülüb. əsasən dağlıq ərazilərdə yaşamağa adət etmiş azərbaycanlılar düzənlik ərazisinin iqliminə uyğunlaşa bilmirdilər. Yaşayış yeri ilə təmin olunmamaq da təsirini göstərir. Köçürülənlər arasında yüzlərlə adam həyatla vidalaşır. Hətta belə şəraitdə “məngənə “də sıxılan azərbaycanlıların dağlıq ərazilərə , Qarabağa köçürülməsi barədə Azərbaycan rəhbərliyinə və Moskvaya dəfələrlə etdiyi müraciətlər mərkəzi orqanlar tərəfindən rədd edilir. Bununla yanaşı 1948 ci ildə Suriya xarici ölkələrdən 10min erməni köçürülür. 1975 ci ilin yanvarında Ermənistan KP MK-nın plenumunda səslənən faktlardan biri o olur ki, 476 dan çox kənd istifadə edilməmiş qalır , 1990mildə erməni millətçiləri özləri açıqca bəyan edirdilər ki, azərbaycanlıların köçürülməsi nə xaricdə yaşayan ermənilərin yerləşdirilməsi üçün istifadə olunmayıb. Yuxarıda göstərilən yeganə nəticəyə gəlmək olar.: ermənistzndan azərbaycanlıların köçürülməsi nə xaricdə yaşayan ermənilərin yerləşdirulməsi nə də Azərbaycanda pambıqçılığın inkişafı məqsədini daşımayıb .. Bu hadisələr sadəcədə daşnakların köhnə ideyaları və arzuları monomillətçi dövlətin yaradılması siyasətinin elementi idi. 1988 ci ildən sonra Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsi nəticəsində 7 rayon talan olundu , 1 milyona qədər adam doğma yurdundan didərgin düşdü. 1992 ci il fevralın 25-26 na keçən gecə erməni silahlı birləşmələrinin rus ordu hissələrinin yardımı ilə həyata keçirdikləri “Xocalı” soyqırımı bəşəriyyət tarixində ən ağır cinayətlərdən biri idi. Azərbaycan hökuməti hazırda Xocalı soyqirimina görə beynəlxalq məhkəməyə müraciət edilməsi üzrə iş aparır. Ermənilərin separatçılığı Azərbaycana ərazi iddiaları hələ də bitməyib Onların növbəti hədəfi naxçıvandır. Erməni şovinizmi öz ambisiyalarını sivilizasiyalı dünyanın gözü qarşısında açıq bəyan etməkdən şəkinmir. Xristian təssübkeşliyini əsas göstərən Qərb dövlətləri ermənilərin terrorçu –işğalçı niyyətini hələdə pisləməkdə qərarlı görünmürlər. Nə qədər ki, vandalizmə . separatçılığa , millətçiliyə , terrorçuluğa siyasi-hüquqi qiymət verilməyib .bəşəriyyətin gələcəyi daim təhlükə altındadır. Qəzet məqalələri Abdulla, Hacı Erməni xisləti 31 mart Azərbaycanlıların soyqırımı günüdür. / h. Abdulla // zərbaycan.-2012.-31 mart.-S7 Alim
31 mart-azərbaycanlılara qarşı törədilən soyqırım aktı ; Bu soyqırımına beynəlxalq miqyasda hələdə hüquqi qiymət verilməyib // Olaylar .-2015.-31 mart .-S 12 Əliyeva, Məryəm Mərhələli soyqırım siyasəti ; / M.Əliyeva // Mədəniyyət .-2009.-1 aprel.-S4 Əziz Boran “Rəsulzadə Mart soyqırımı ərəfəsində Şaumyanla görüşmüşdü”// həftə işi .- 2015.-31 mart .-S 3 Füzuli
31 mart qırğınları ərəfəsində erməni hiyləgərliyi /Füzuli // Olaylar .- 2015.-31 mart .-S11. Xəlilzadə Flora Uşaq qatilləri : 31 mart Azərbaycanlıların Soyqırımı günüdür/F. Xəlilzadə //Azərbaycan .-2011.-30mart.-S6 İki əsr davam edən soyqırım “ // mədəniyyət .-2014.-21 fevral .-S 15 İki əsrin ağrısı ... 31 mart soyqırımı günüdür/\ ekspress.-2012.-31mart.-2aprel .-S 17 İsmayıl, Eldar Zavallı ermənilər , yoxsa zalım ermənilər “// qəzeti .-2013.-14 aprel.- S8 Kamalqızı, Rəfiqə Bəşəriyyətə qarşı erməni vəhşiliyi .- 31mart soyqırımı /\ Səs.-2012.-28mart.-S4 Kamalqızı, Rəfiqə XX əsr tarixinin ən faciəli və dəhşətli səhifəsi : 31mart Azərbaycanlıların Soyqırımı günüdür./R. Kamalqızı //Səs .-2010.-30mart .-S110 Kitablar
Abdullayev Əsgər İbrahim oğlu Azərbaycana qarşı erməni təcavüzü və xarici havadarlıq : Monoqrafiya /Ə.Abdullayev , Elmi red : M.F. Cəlilov .- Bakı : İqtisad Unversiteti , 2004 .- 216s Abdullayev Əsgər İbrahim oğlu Azərbaycanlıların mart soyqırımı unudulmamalıdır: əsər 1918 ci-ildə torədilmiş mart faciəsinin 90 illiyinə həsr edilmişdir: / Ə. Abdullayev , elimi red və ön sözmüəl M. Cəlilov .- bakı , 2008 .-107, Abdullayev Əsgər İbrahim oğlu
Abdullayev Əsgər İbrahim oğlu Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzkarliq siyasəti : XİX əsrin axırı-Xxəsr /Ə,İ Abdullayev , elmi red; M,F. Cəlilov ; .- B.: elm , 1998.-324s Abışov Vaqif Şirin oğlu Azərbaycanlıların soyqırımı(1917-1918 ci illər)/ v.Abışov ; elmi red : H.S.Əzimov , İ, S. Məmmədov .- B.: Nurlan . 2007.-176 s Arzumanlı Vaqif və b 1918 ci il qırğınları : Tarixi araşdırmalar .-B.; öyrətmən , 1995.-89(3).S Aşırlı, Akif 31mart soyqırımı : 1918-1920ci illər mətbuatında /A.Aşırlı; elmi red; C. Məmmədli . Abkı : Elmvə təhsil , 2011.-97, (3)s Cəbiyeva, Təranə Komuna qızı Bakı kəndlərinə səyahətim / T. K. Cəbiyeva ; red . İ.Əliyev (ön söz ). Bakı ; Şəms, 2013.-447, (1)s; cədv , port, fotoşəkil . ill, xəritə , 29sm 31 mart Azərbaycanlıların soyqırımı günüdür; metodik tövsiyyələr \ Azərb. Resp. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi , M.F. Axundov ad Milli K\X ; tərt. B.Ələsgərov ; red . K. Tahirov , bakı , 2006.-16s .:21sm 31 mart Azərbaycanlıların soyqırımı günüdür: məqalələr toplusu : /Azərb. Resp Nazirlər Kabineti yan.” İçərişəhər” Dövlət Tarixi-Memarlıq Qoruğu İdarəsi ELMİ-Mədəni Mərkəz ; elmi red . V. Quliyeva . Bakı : : elm və təhsil , 2015.-231. Gerb, 20sm Sədiyev İdris, Mirsədi Ağa Azərabycan tarixindən məqamlar və Heydər Əliyev / İ.M A.Sədiyev ; red Y.mahmudov , N. Q.Cəfərov , ön söz Y. Mahmudov . Abkı ; Mars –Printi , 2008.-449s. : port, foto, 20sm Yüklə 494,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|