Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CİBA1İ

428

429

CİĞERCİLER

lu Alfred B. Churcill tarafından devam ettirildi. Churcill'in torunları içinde 1945'e kadar istanbul'da yaşamış olanı vardır.

Bibi. O. Koloğlu, Miyop Çörçil Olayı, Ankara. 1986.

ORHAN KOLOĞLU

CİBAIİ

Unkapanı'ndan Eyüp'e doğru Halic'in batı kıyısındaki semt. Karşı yakasında Halic'in Kasımpaşa semti yer alır.

Haraççı Kara Mehmed ile Küçük Mustafa Paşa mahallelerinin eteklerinde Haliç kıyısında kurulmuş bir semttir. Kuzeyinden Halic'e paralel Abdülezel Paşa Caddesi geçmektedir.

Bizans döneminde, İstanbul'un Halic'i de çevreleyen surlarının bugünkü Ci-bali semtinde bulunan kapısına "Porta Puteae" veya "Porta del Pozzo" dendiği söylenir. P. Gilles, aynı kapıya "Porta Jubalica" dendiğini söyler. Bu adlar 18. yy'a kadar semtte oturmuş olan ispanya kökenli Yahudilerden kalmış olmalıdır.

Söylentiye göre İstanbul'un, II. Mehmed (Fatih) tarafından 29 Mayıs 1453'te fethedildiği gün, Bursa Subaşısı Cebe Ali Bey(-») bu semtteki sur kapısını kırıp şehre girmiş, bu kapı ve çevresindeki semt, daha sonra bu kişinin adı ile anıla-gelmiş, sonradan halk arasında Cibali şeklinde değişmiştir.

Cibali, batısında Küçükmustafapaşa, güneyinde Zeyrek ve doğusunda Unka-panı semtleri ile çevrelenmekte, kuzeyinde Haliç uzanmaktadır. Fetihten sonra tüm Haliç çevresi gibi Cibali de gelişmeye başlamıştır. Kaptan-ı deryaların gözde semtlerinden biri olan Cibali'de Pirî Reis, daha sonra Murad Reis, Lala Mustafa Paşa, Kemal Reis konaklar yaptırıp oturmuşlardı. Yine de fetihten 18. yy'a kadar Rum ve Yahudi nüfus çoğunluktaydı. 18. yy ortalarından itibaren semte Müslüman halk yerleşmeye başlayınca camiler, tekkeler ve yeni binalar yapıldı. II. Mahmud zamanında (1808-1839) Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasından önce düzenlenmiş bir Bostancıbaşı Defte-n'hin gösterdiği gibi, 19. yy'da kıyıdaki çoğu Yahudi mülkü evler arasında Türklerin mülkiyetinde olan birkaç yahudha-ne(->) de vardı.

Reşat Ekrem Koçu, Cibali'nin bekârların yoğunlukta bulunduğu bir avam yatağı olduğunu belirtir. Belki de bu yüzden semtin meyhaneleri de ünlüydü. Bu meyhanelerin müşterileri arasında tulumbacılar, beygir ve araba sürücüleri, fırın hamurkâr ve tablakârları, kayıkçılar ve gemiciler yanında efendiden kişiler de bulunmaktaydı.

Osmanlı döneminde dar sokakların, ahşap evlerin çoğunlukta bulunduğu yoğun nüfuslu bir kent olan İstanbul'da yangın çok sık görülen, birçok ekonomik ve toplumsal sorunu beraberinde getiren bir olaydı. Cibali de bir ticaret merkezi ve tekneleri kalafatlamakta kullanılan yanıcı maddelerin depolandığı bir yer olduğundan, kentin merkezini etkileyen ve Yenikapı yönüne doğru uzanan

büyük yangınlar genellikle burada başlardı. Bu büyük yangınlardan biri 2 Eylül 1033 tarihinde, Cibali Kapısı dışında, bir kalafatçının yaktığı fundanın rüzgâr şiddeti ile yakındaki ahşap kayıkhaneleri tutuşturması ile başlayıp Aya Kapısı, Cibali Kapısı ve Küçükmustafapaşa Çar-şı'sını kül etmiş, Haydarpaşa ve Üsküp-lücami semtleri ile Unkapanı ve Zeyrek Yokuşu'na kadar olan yerlere de yayılmıştır. Bu yangından başka 7 Haziran 1693, 17 Temmuz 1718, 9 Mayıs 1724, 6 Temmuz 1756, 22 Ağustos 1782 ve l Temmuz 1833 tarihlerinde büyük yangınlar çıkmış, semtte birçok binanın yanıp kaybolmasına neden olmuştur. Semtte ayakta kalabilmiş önemli yapılar ve e-serler şunlardır: Karasarıklı Sokağı'nda berber dükkânının duvarında Karasanklı Elyan Dede Türbesi'nden kalma bir kitabe bulunmaktadır. Türbe istimlakler sırasında kaldırılmıştır. Nalıncı Mehmed Mimi Dede'nin türbesi Nalıncı Cemal Sokağı'nda aynen durmaktadır. Türbenin kapısı-

Cibali

İstanbul Ansiklopedisi

nın üstünde kitabesi, binanın altında şimdi işlevsiz duran bir çeşme vardır. Cibali Kapısı'na girişte, sağ tarafta eski Cibali Karakolu'nun yıkıntısı ve bu yıkıntının içinde iyi korunan Cebe Ali Türbesi vardır. Karakol yıkılmadan önce karakolun içinden geçilerek türbeye girildiği anlatılmaktadır. Türbede fetihten kaldığı söylenen toplar görülür. Yine Cibali Kapısı'na girişte sol tarafta cadde üzerinde bulunan çeşmenin bir kısmı yol altında kalmıştır.

Gül Cami Sokağı, Şair Nevi Sokağı, Vakıf Mektebi Sokağı ile Şerefiye Sokağı ortasında, tepe üzerinde Gül Cami bulunur. Bu cami Ayia Teodosia adlı bir kiliseye III. Selim döneminde minare eklenerek yapılmıştır. Orta büyüklükte bir bina olan caminin büyük bir kubbesi, bunun yanında da ufak kubbeler bulunmaktadır. Zeminin altında avlunun altına kadar uzanan bir yeraltı dehlizi vardır. Caminin karşısında 1307/1889'dan kalma bir çeşme bulunmaktadır. Cami-

nin şadırvanı, büyük çınar ile etrafındaki oturma yerleri ve Âdile Sultan Halk Kütüphanesi semtteki bu küçük bölgeyi şirin bir hale dönüştürmeye yetmiştir. 1825'te yapılan kütüphanenin kitabesi durmaktadır.

Semtin diğer camileri Sivrikoz Sokağı köşesinde Sivrikoz Mescidi ile Tekel Genel Müdürlüğü levazım ambarları arkasında bulunan Haraççı Kara Mehmed Ca-mii'dir. Sivrikoz Mehmed Efendi Camii' nin önünde 1317/1889'dan kalma bir çeşmenin üst parçası sergilenmektedir. Haraççı Kara Mehmed Camii'nin arka tarafında mezarlar, bunun yanında da şimdi kullanılmayan bir çeşme bulunmaktadır. Semtin tek kilisesi olan Ayios Niko-laos Rum Ortodoks Kilisesi, Abdülezel Paşa Caddesi'nde(-») Ayakapı otobüs durağının ilerisindedir.

Cibali semtine 20. yy başlarından bu yana kimliğini veren, Cibali Tekel Tü-tün-Sigara Fabrikası'dır (bak. Cibali Tütün Fabrikası). Fabrika binası yanında Tekelin Alkollü İçkiler Sanayii Müessesesi ile Pazarlama ve Dağıtım Müessesesi vardır. Yine Tekel Genel Müdürlüğü levazım ambarları da buradadır. Bütün bu binalar Abdülezel Paşa Caddesi boyunca sıralanmıştır. Cadde boyunca ve eski evlerde yerleştiği görülen keresteciler, semtin iç taraflarına da yayılmışlardır. On yıl öncesine kadar kerestecilerin merkezi olan Cibali'de bugün keresteci işlikleri azalmış, dükkânların birçoğu Ko-casinan'a taşınmıştır.

Günümüzde Cibali orta-alt katmanların, küçük esnaf, işçi ve asıl iç göçle gelenlerin yerleştiği bir semttir. Göçle gelenlerin çoğu Rizelidir. Gelenekçi, dinci ve muhafazakâr bir toplumsal yapıya sahiptir. Semtin Haliç kıyısı tarafındaki mezbelelikler ve tersane 1985-1989 döneminde kaldırılmış, yerlerine çocuk parkı ve park yapılmıştır.

FİGEN TAŞKIN