Bekir sami paşa nakşbendî haliDÎ zaviyesiNİn konya islah-i medâRİS-İ İslamiye medresesine döNÜŞÜMÜ bağLAMINDa nakşbendîLİĞİN İLMİ hayata tesiRİ Yrd. Doç. Dr. İsmail BİLGİLİ

D) KONYA ISLAH-I MEDARİS-İ İSLAMİYE MEDRESESİ VE İLMİ HAYATA TESİRİ

İstanbul’da medreselerle ilgili tartışmaların sürüp gittiği, merkezi yönetimin, özellikle ulemâ ve talebelerden gelen medreseleri ıslah taleplerini henüz karşılıksız bıraktığı bir sırada, Konya’da, yeni kurulan Islah-ı Medâris-i İslâmiyye Cemiyeti Hayriyesi, ilk önemli modern medrese projesini gerçekleştirir. Cemiyetin cazibesi, dönemin önde gelen ulemâ, tüccar ve siyasetçilerinin büyük teveccüh ve desteğini kazanacak kadar yüksektir. Cemiyete üye olanlar arasında büyük müfessir Muhammed Hamdi Yazır (ö. 1942), Konya mebusu Salim Efendi ve 1920’de Şeyhülislam olan Mustafa Sabri Efendi (ö. 1954) gibi şahsiyetler de bulunmaktadır.⁵⁷ Zira Konya Islah-ı Medâris’in nizamnamesi 1909 yılında, “Medâris-i İlmiye Nizamnâmesi” ise 1910 yılında yayımlanmıştır. Konya’daki model medrese eğitimine 1909 yılında başladığı halde merkezi yönetim bir benzerini Konya’dakinden etkilenerek “Daru’l-Hilafeti’l-Âliye Medresesi” ismiyle İstanbul’da ancak 1914 yılında açabilmiştir. Hükümet aynı yıl “Islah-ı Medâris Nizamnamesi” yayınlayarak İstanbul’daki bütün medreseleri “Daru’l-Hilafeti’l-Âliye Medresesi” çatısı altında toplamıştır.

Konya’da orta okul, lise ve üniversite dönemini kapsayan Islah-ı Medâris-i İslamiye, kapsamlı ve kaliteli bir eğitim-öğretim projesinin uygulandığı bir medresedir. Medrese, İslamî ilimlerin ana kaynaklardan en iyi şekilde öğrenilmesi için Arapçayı en güzel bir şekilde kavratmayı, Batı’da gelişen bilim ve tekniğin takip ve tercümesi amacıyla da en az bir yabancı dil öğretmeyi temel ilke olarak benimsemiş,⁵⁸ müspet ilimleri de programına almıştır. Islah-ı Medâris öğrencileri mezun olduklarında Türkçeden başka en az üç dil daha öğrenmiş olacaklardı.⁵⁹

Islah-ı Medâris, klasik eğitim ile modern eğitimi bünyesinde birleştirerek mezunlarına devlet kademelerinde istihdam alanı oluşturmayı amaçlayan bir medrese olması yanında asıl hedefi din ilimleri, fen ilimleri, sosyal bilimler ve yabancı dil bilgisiyle donanımlı, ‘nitelikli din adamı’ yetiştirme projesidir. Medrese yetiştirdiği hocalarla İslam’ın öğrenilmesine ihtiyaç duyulan İngiltere, Çin, Japonya, Avustralya gibi dünyanın farklı ülkelerinde İslam medeniyetini tesis etmeyi de hedeflemektedir.

Islah-ı Medâris’in ilk dönem öğrencilerinden, sonraki dönemde de yardımcı hocalarından olan İbrahim Hakkı Konyalı (ö. 1984), medresenin kuruluş amacını şu şekilde ifade eder:

“İslam esaslarına göre ders okunan Islah-ı Medâris-i İslamiye medresesi, madde ve manayı birleştiren kültürlü İslam âlimleri yetiştirmek üzere kuruldu.”⁶⁰

“Medreselere İslam’ın en kuvvetli çağındaki ruhu vermek, dört başı mamur, madde ve mana ilimleriyle mücehhez insanlar yetiştirecek bir hale getirmek için, hayırsever müslümanlar tarafından Konya’da “Islah-ı Medâris-i İslamiye” adlı dejenere medreselerin düşmanı bir medrese kurulmuştur.”⁶¹

“Birinci Cihan Harbinden yedi sene evvel başta Konya mebusu ve sonra ayan üyesi Şeyhzade Zeynelabidin Efendi, kardeşi milletler arası bir ilim otoritesi olan Ahmed Ziya Efendi olmak üzere Konya'da bir İslam Üniversitesi’nin temelini atmak üzere faaliyete geçtiler. İslam’ı kemal zirvesinin üstüne çıkaran medreseleri ıslah etmeye karar verdiler. Hayırseverlerin maddi yardımlarıyla Konya’da ‘Islah-ı Medaris-i İslamiyye” adlı bir öğretim müessesi kuruldu. Bu üniversite namzedi adından da anlaşılacağı gibi medreseleri ıslah edecekti. Yetiştireceği talebesini madde ve mana ilimleriyle cihazlandıracak iki kanatlı yapacaktı. Burada aynı zamanda Japonya ve Çin gibi kendilerine hakiki bir din arayan ülkelerde İslam’ı yayacak kudrette elemanlar yetiştirecekti. On iki senelik bir tahsilden sonra burada İslam’ın istediği çapta âlimler yetiştirecekti.”⁶²

“Medresenin kuruluş gayesi madde ve mana ilimlerini beraber yürütmek, İslam’ın istediği çapta talebe yetiştirmekti. Bu üniversiteyi tamamlayan talebe İngiltere’ye gönderilecek İngiltere’de Cambridge (Kembriç) üniversitesini de bitirdikten sonra Çince veya Japonca öğrenenler Çin’de ve Japonya’da İslam’ı yaymak için hizmet alacaklardı.

Papalıkta, patrikhanelerde, hahamhanelerde, Hıristiyan ve Musevi din adamlarıyla münasebetler kurarak onlarla münakaşalar yapacaklardır. İslam’ın hakikatlerini söylemek suretiyle kendilerini aydınlatacaklar, bu suretle İslam’ın gelişmesine hizmet edecekti. Bu medreseden çıkan ve hizmet alan Türkçeden başka en az üç dil daha öğrenecekti.”⁶³

İbrahim Hakkı Konyalı’nın medresenin hedefiyle ilgili kanaatleri özetle şunlardır: