Bibliyografya: 5 BİKÂİ 5

BİKÂİ

Ebü'l-Hasen Burhânüddîn îbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbevî el-Bikâî {ö. 885/1480)

Müfessir, muhaddis, Şafiî fakihi, tarihçi ve edip.

809'da (1406) Lübnan'ın Bika bölge­sindeki Hırba köyünde doğdu ve hıfzını burada tamamladı. Çerkez Memlükleri'-nin hüküm sürdüğü bir muhitte yaşadı. Babasını ve amcalarını kaybettiği bir ha­diseden sonra Şam'a yerleşti (1417). Şam. Kudüs ve Kahire'de İbnü'l-Cezerî, İbn Hacer el-Askalânî, İbn Kâdî Şühbe, İbn Nübâte, İbn Raslân gibi âlimlerden ders okudu. 1433'te Kahire'ye yerleşti. Yirmi sekiz yaşında iken fetva ve tedris ica­zeti aldı. 1440 ve 1443'te Sultan Zahir Çakmak'la birlikte iki defa Rodos sefe­rine katıldı. Bu seferler sırasında bile telif işinden geri kalmadı. 1445'te hac­ca gitti. Mücadeleci bir mizacı olan Bi-kâî, İbnü'l-Arabî ve İbnu'l-Fârız'ı hulul" ve ittihad* isnadıyla tekfir etmesi, hat­ta bu hususta eserler yazması ve Gazzâ-lî'ye tenkitler yöneltmesi sebebiyle şim­şekleri üzerine çekti. Nitekim Süyûtî, reddiye mahiyetinde kaleme aldığı bir­kaç eseriyle bu âlimleri savunma gere­ğini duydu. Vefatından dört beş yıl ön­ce çevresinin kendisini fazlaca rahatsız etmesi sebebiyle Şam'a hicret etti. Şam valisi tarafından büyük itibar gördü ve Gazzâliyye Medresesi müderrisliğine ta­yin edildi. Daha sonra bu şehirde vefat etti.

Eserleri. Bikâî kıraat, fıkıh, hadis, ta­rih, kelâm ve nahiv dallarında, özellikle de tefsir sahasında eserler yazdı. Tesbit edilebilen altmış üç eserinden kırk tane­sinin nüshaları günümüze kadar gelmiş­tir. Önemli eserleri şunlardır:

1- Nazmü'd-dürer fî(min) tenâsübi'1-ây ve's-süver. Âyetler ve sûreler arasındaki münasebet ve insicam ile sûrelerin ana fikirlerine dair bir tefsirdir. Haydarâbâd Nizamiye Üniversitesi'nden Muhammed Abdülha-mîd ve arkadaşları tarafından 1969'da Dâiretü'l-maârifi'l-Osmâniyye yayınları arasında neşrine başlanan eserin yirmi iki cildi yayımlanmıştır.

2- Delâletül-bm-hânil-kavîm caîâ tenâsübi âyil-Kur'â-ni'l-'azîm. Nazmü'd-dürer'in muhta­sarı olup Süleymaniye¹⁴ ve İstanbul Üniversitesi kütüphane­lerinde¹⁵ birer nüshası vardır.

3- Meşâ cidü'n-nazar li'1-işrâfi calâ maköşıdi's-süver. 114 sûrenin tek tek ele alındığı bu eserde her sûrenin esas ko­nusu, temel hedefleri ve sûre ile ismi arasındaki münasebet açıklanmış, sûre ve âyetlerin faziletlerine dair hadisler zikredilmiştir. Eserin Nuruosmaniye¹⁶ ve Süİeymaniye¹⁷ kütüp­hanelerinde nüshaları bulunmaktadır.

4- Lacibü'l-cArah bi'1-meysir fi'1-cûhiliy-yeti'1-ûlâ. Bakara sûresinin 219. âyeti­nin Nazmü'd-dürer'den naklen tefsiri olup Araplar'ın Câhiliye devrinde oyna­dıkları kumar hakkındadır. C. Landberg tarafından Turafun Arabiyye {Primeurs arabes) adlı dergi içinde neşredilmiş­tir.¹⁸

5- Sırrü'r-rûh. İbn Kayyim el-Cevziyye'nin Kitâbü'r-Rûh ad­lı eserinin özetidir. Ruhun mahiyetin­den ve bedenle birlikte ölüp ölmeyece­ğinden bahseden eser Kahire'de basıl­mıştır (1326/ 1907).

6- 'Unvânü'z-zaman fî terâcimi'Ş'Şüyûhi ve'1-akrân. BikâT-nin çağdaşı olan âlimlerin ve mektep ar­kadaşlarının biyografilerine dair alfabe­tik bir eserdir. 386 varak halindeki bir nüshası Köprülü Kütüphanesi'nde¹⁹ bulunan eseri ve cUnvânü'l-cun-vân adlı muhtasarını Câmiatü Ayni'ş-şems hocalarından Hasan Habeşî yayı­ma hazırlamıştır.

7- en-Nüketü'1-vefiy-ye. Zeynüddin el-Irâkî'nin usûl-i hadise dair Eîfiyyeiü'l-^lrâkîadlı eserinin şer­hi olup Millet Kütüphanesi'nde bir nüs­hası vardır.²⁰

8- Ahbûrü'l-cilâd fî fütûhi'1-bi-lâd. Tarihe dair bir eserdir. Süleymani­ye Kütüphanesi'nde nüshaları bulunmak­tadır.²¹

9- el-Akvâlül-kadîme fî hük-mi'n-nakl mine'l-kütübil-kadîme. Kâ-tib Çelebi'nin el-Akvâlü'l-kavîme adıyla zikrettiği eser Muhammed Mürsîel-Hû-İT tarafından Mecelîetü'l-ma "hedi'l-mahtûtâül- cArabiyye'de neşredilmiştir (1401/1980, XXVI/2, s. 37-96).

10- Esvâ-ku'1-eşvâk min Meşâri'i'l-'uşşâk. Mı­sırlı şair Serrâc el-Verrâk'ın Meşâricu'i-cuşşâk adlı eserinin muhtasarı olan ki­tabın Süleymaniye Kütüphanesi'nde nüs­haları bulunmaktadır.²²

11- Tenbîhül-ğahîQalâ (ilâ) tekiî-ri İbni'l- "Ambî. Bu eserin de Süleyma­niye Kütüphanesi'nde nüshaları vardır.²³

12- Haşi­ye calâ Şerhi'l-!Lakâ:'id. Teftâzânî'nin Şerhu'l-'akö'id'l üzerine yapılmış bir haşiye olup Süleymaniye Kütüphanesi'n-de bir nüshası bulunmaktadır.²⁴

Edebî yönü de bulunan Bikâî şiirlerini îş'ârü'1-vâ^î bi-eş'âri'1-Bikö'î'de²⁵, Hz. Peygamber'in methine dair şiirlerini de Ce-vâhirül-bihâr fî nazmı sîreti'l-muhtar²⁶ adlı eserinde toplamıştır.

Bibliyografya:

Sehâvî, ed-Qa.uü'l-lâmic, i, 101-111; Süyû-tî, Nazmü'l-'ıkyân²⁷, Beyrut 1927, s. 24-25; Dâvûdî, Tabakitû'l-mÖfesslrTn, II, 242-243; Keşfü'z-zunün, I, 81, 86, 104, 105, 117, 140, 156, 170, 210, 216, 267, 355, 382, 513, 596,602,612, 759,828,910, 911, 1174-1175; II, 1018, 1090, 1142, 1148, 1174, 1175, 1215, 1233, 1365, 1393, 1421, 1500, 1579, 1704, 1961-1962; Sevkânî. el-Bedrü't-tâlf, I, 19-22; Serkîs, Mu'cem, I. 573-574; II, 1599; Brockelmann, GAL, 11, 179-180; Suppl., II, 177-178; Izâhu'S-meknûn, I, 475; Hediyyetü'l-'ari­fin, I, 21-22; Kehhâle, Mu'cemÜ'l-mü'elllfin, 1, 71; Müneccid, Mı/cem, IV, 61-62; V, 58; Bil­men, Tefsir Tarihi, II, 594-595; Necati Kara. Bur-hânüddin İbrahim b. Ömer el-Bikât ve Tefsi-rindeki Metodu (doktora tezi. 1981). EAÜİF; Ömer b. Fehd el-Hâşimî, Mu'cemü'ş-şüyûh²⁸, Riyad 1402/1982, s. 336-339; Nüveyhiz. Mu'cemü'l-müfessirfn,

BÎKENDÎ, AHMED B. ALİ

Ebü'I-Fazl Ahmed b. Alîb. Amr el-Bîkendî (ö. 404/1014) Muhaddis.

Buhara yakınlarında âlimlerinin çoklu­ğuyla meşhur bir yerleşim merkezi olan Bîkend'e nisbetle anılan ve anne tarafın­dan dedesi Ahmed b. Süleyman'a nisbet­le Süleymânî diye de tanınan Bîkendî 31 i'de (923) doğdu. İlim tahsili için İrak, Şam ve Mısır'a seyahatler yaptı. Muham­med b. Hamdûye el-Mervezî, Ali b. İs-hak el-Mâderâî, Muhammed b. Ya'küb el-Esam, Abdullah b. Ca'fer b. Fâris el-İsbehânî gibi âlimlerin derslerini dinle­di. Kendisinden de Ca'fer b. Muhammed el-Müstağfirî, oğlu Ebû Zer Muhammed b. Ca'fer, Muhammed b. Ahmed el-Bî­kendî ve bu yöre âlimlerinden birçoğu rivayette bulundu.

Çok yazan bir âlim olan Bîkendî her hafta bir risale telif eder, Bîkend'den Bu-hara'ya giderek yazdıklarını rivayet eder­di. Güçlü bir hafızaya sahip titiz bir mu­haddis olarak tanınır. İrili ufaklı 400'e yakın eser telif etmişse de Zehebî'nin bazı notlar aldığını ve İçinde büyük âlim­lere yönelik tenkitler bulunduğunu söy­lediği "esmâü'r-ricâl" ile ilgili bir tanesi dışında eserleri hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Bîkendî, Zilka­de 404'te²⁹ Bîkend'de vefat etmiştir. Vefat tarihini 412 (1021) ola­rak zikreden kaynaklar da vardır.

Bibliyografya:

SerrTânî, el-Ensâb (Bârûdî), I, 434; Yâküt, Mu'cemü'i-büldân, I, 533; İbnü'l-Esîr, el-Lü-bâb, I, 199; Zehebî, Tezkiretü'l-huffâz, III, 1036-1037; a.mlf., A'iâmü'n-nübelâ', XVII, 200; Süb-kî, Tabakât, IV, 41-42; İsnevî. Tabakâtü'ş-Şâ-ft'iyye, II, 40; İbnü'1-İmâd, Şezerât, III, 172; Hediyyetü'l-'ârifin, I, 71; Zİriklf. e!-Aclân% I, 165.