Biokimyo va molekulyar

 
 
 
 
 
8-rasm. Oqsillarning birlamchi strukturasining ko‘rinishi. 
2.7.§. Oqsillarning ikkilamchi strukturasi 
Vodorod bog`lari tufayli hosil bo‘ladigan polipeptid zanjirning spiral 
konfiguratsiyasi oqsillarning ikkilamchi strukturasi deyiladi. Ikkilamchi 
strukturani uchta xili mavjud: -spiral,  -qavatli va kollagenli spiral. 
Vodorod bog`lar bir polipeptid zanjir ichidagi har xil guruh lar o‘rtasida 
hosil bo‘ladi. Bunday bog`lar tufayli polipeptid zanjir spiral shaklda b o‘ladi. 
Polipeptid spiralning muhim xillaridan biri - spiraldir. 
-spiralni aylanma zina bilan taqqoslasa bo‘ladi. Bu holda aminokislota 
qoliqlari pog`onalar vazifasini bajaradi. 

---

28 
-spiral juda ko‘p oqsillarda uchraydi. Masalan: -keratin to‘liq -spiral 
oqsildan iborat; mioglobin, gemoglobin 75%, zardob albumini 50%, 
ribonukleazani 17%. -spiralni tashkil qiladi, ma`lum omil ta`sirida (ishqor, 
harorat) α-spiral cho‘zilib, zanjir ichidagi vodorod bog`lar uzilib ketadi va -
strukturaga o‘tadi. Fibrillyar (ipsimon) oqsillarning tabiiy shakli -  
strukturadir. Vodorod bog`lar molekulalarning orasida, polipeptid zanjirining 
har xil uchastkalari orasida bo‘ladi. 
 
9-rasm.
 
Oqsillarning ikkilamchi strukturasi. 
 
2.8.§. Oqsillarning uchlamchi strukturasi 
Spiral tuzilgan polipeptid zanjirlar har xil kuch ta`sirida fazoda ma`lum 
shaklni olishga harakat qiladi. Polipeptid spiralining fazodagi orientatsiyasi 
yoki uning taxlanishi uchlamchi struktura deyiladi, ya`ni molekulaning shakli, 
hajmi haqida ma`lumot beradi. 
Oqsillarning biologik faolligi, ularning uchlamchi strukturasiga bog`liq. 
Uchlamchi strukturani rentgenostrukturatahliliy usul yordamida o‘rganiladi. 
Ribonukleaza, lizotsim, mioglobin, ximotripsin va boshqa k o‘pgina 
oqsillarning uchlamchi strukturasi aniqlangan. 

---

29 
Oqsil molekulasi uchlamchi strukturasining hosil b o‘lishida bir qancha 
kimyoviy bog`lar ishtirok etadi. Bulardan eng muhimi disulfid bog`dir. K o‘p 
oqsillar polipeptid zanjirining ma`lum qismlaridagi sistein qoldiqlar bir -biri 
bilan mustahkam bog` hosil qiladi. 
Oqsillarni uchlamchi strukturasini hosil bo‘lishda gidrofob va gidrofil 
guruhlarning o‘zaro ta`siri ham ishtirok etadi. Oqsillarning uchlamchi 
strukturasi yuqori labillikka ega: pH, muhitning ionli tarkibiga, temperatura va 
boshqa omillarga oqsil molekulasidagi vodorod bog`lari juda ham 
ta`sirchandir. 
Disulfide aloqa kovolent aloqa hisoblanadi. Ularning har biri ikki asosiy 
sestidan tashkil topgan. Ikki sistein bir-biridan ko‘plab aminokislotalari bilan 
bir biri bilan farqlanadi.