Biologiya oqitiw metodikasi” bakalavr ta’lim bag’dari 2-kurs talabasi Berdimuratova Miyhannin’ Zoologiya pa’ninnen kurs jumisi mazmuni Kirisiw

Taraqlılar (Ctenophora) tipi 
Taraqlilar yakka yashovchidengiz hayvonlari. Kópshilik turlari suv qa'rida, boshqalari suv tubida o'rmalab hayot kechiradi. Denesi bo'shliqichlilarga o'xshash ektoderma va endodermadan iborat. Bu qavatlar o'rtasida mezogleya bo'ladi. Kópshilik taroqlilarning jabıwuvchi hujayralari bo'ladi; Formaan o'zgargan Kipriklar yordamida harakatlanadi. 90 ga yaqin túrleri bir sinfni sırtqıl etadi.
Taraqlilar (Ctenophora) sinfi.
Denesi odatda xaltaga o'xshash, bir uchida og'iz teshigi (oral qutb), yekinshi uchida chiqaruv teshigi (aboral qutb) joylashgan. Dene asosiy o'qi shu ikki 
qutb orqali o'tadi. Tiykarǵı o'q orqali ikki simmetriya yuzani o'tkazish mumkin. Shu sababdan ularni ikki nurli simmetriyali hayvonlar deyish mumkin. Ammo ko'pchilik organlar (taraq plastinkalar, radial naylar, jinsiy bezlar) asosiy tana o'qi boylab 8 tadan joylashgan bo'lib, ularda ikki va sakkiz nurli simmetriya belgilari mujassamlashgan. Taraqlilarda ilk bor embrion varaqlar, muskul to'qimasi va harakat organlari - taroqsimon plastinkalar paydo bo'lgan. Teń salmaqlılıq wazıypasın maxsus aboral organ atqaradı (43-súwret).
Taraqlilar tanasi ikki yonida ikkita uzun shoxlangan paypaslagichlar joylashgan. Paypaslagichlar cho'zilishi yoki maxsus xalta ichiga joylashib olib, qisqarishi mumkin. Paypaslagichlarda joylashgan juda ko'p yopishqoq hujayralar o'ljasini ushlab turishga xizmat qiladi. Ayırım taroqlilarda paypaslagichlar bo'lmaydiTaraqlilar tanasi sirti boylab oral va aboral qutbi oralig'ida 8 qator taroqsimon plastinkalar joylashgan. Har bir plastinka asoslari orqali o'zaro yopishgan qatorkipriklardan iborat. Tarochalarni bir meyorda silkinishi tufayli hayvon háreketqiladi. Mezogley tiniq moddadan iborat. Odagi taroq plastinkalari va paypaslagichlari ostida muskul kletkalari to'p bolıp joylashgan

Juwmaq
Olardıń ápiwayılıǵına qaramay, poliplar ózleriniń gózzallıǵı menen tańlanıwda qaldıradilar, bul bolsa kóplegen mercanlarni ózine tartadı. Teńiz, ásirese shor bolsa, mudamı sizge bul haywanlardıń eń qızıqlı turar -jayların kórsetiwi múmkin. Búgingi kúnde pútkil koloniyalarni kózaba qolǵa kirgiziw hám olardan bezew soǵıw júdá keń tarqalǵan. hám olar júdá aste ósedi, jılına shama menen 1-3 santımetr. Aytqansha, ósiw procesi kóp tárepten suwdiń kislorod menen sáwlelendirilmektesi hám to'yinganligiga baylanıslı. Naǵız ózi ápiwayı sebepke kóre, bul másele izertlewshilerdiń hám tábiyaattı qáwipsizlik etiwshilerdiń jıynalıslarında tez-tez ushraydı. On mińlaǵan jıllar dawamında pútkil rif atawları payda bolıp, olar bir kúnde adam tárepinen joq etiledi. Al, marjanlar ne ekenligin búydew múmkin. Haywanma yamasa ósimlikpe? Álbette, haywan, sebebi bul organizmler ósiwi hám pútkil koloniyalarga qosılıwı hám oxir-aqıbet rif atawların qurıwı múmkin.
Marjanlar Jáhán okeanınıń tropik zonasında jaylasqan sayız teńiz organizmleriniń bir túri bolıp, marjanlar hám bir kletkalı suw ósimliginiń simbiozini ańlatadı. Fotosintez processinde bir kletkalı suw ósimligi erkin kislorodtı shıǵaradı, bul marjan poliplari dem alıw ushın zárúr boladı hám marjanlar bunıń ornına karbonat angidridti shıǵaradı. suv oti ushın kerek fotosintez ushın. Bul marjanlar bir kletkalı suw ósimligin hár qıylı azıq elementlar menen támiyinleydi.
Marjan riflari - bul turaqlı fotosintetik sistemanı plankton hám toqtatilgan bóleksheler bolǵan okean suvidan azıq elementların alıw, saqlaw hám aylanıw qábiletine iye sistema menen birlestirgen joqarı jemisdor jámáátler. Anemonlar germit teńiz shayanılar, mozaik teńiz shayanılar, tereń múyeshtegi teńiz shayanılar menen simbiozda. Qichishish ózgeshelikine iye anemonlar kerevitlarni dushpanlardan qorǵaw etedi. Hermit teńiz shayanı háreket ushın anemonlarga xızmet etedi. Anemonlar qabıq maydanına jaylastırılıp, teńiz shayanılardıń háreketine tosqınlıq etpeytuǵın qaqpaq formasında qorǵaw jaratadı. Teńiz anemonining awız tesigi saraton awızınıń tepasida jaylasqan bolıp, ol azıq-túliktiń bir bólegin erkin uslaydı. Biraq, teńiz shayanılar emes yagona wákilleri dengiz anemonlari baylanısqan teńiz shayanımonlar. Tap sonday hádiyseler basqa túrlerde de gúzetiledi. Chili arqalında tutılǵan alpısta aktinolota reticulata hám gepatus chilidan tek tórtewinde anemon joq edi. Mozaik saratonning hár bir kletkasında teńiz anemonlari bar. Teńiz anemonlari hám amfiprion balıqlari menen dos sıpatında munasábetler.


Paydalang’an a’deniyatlar

1. 
   Dadaev S.D. Parazitologiya. -Toshkent. 2006.
   
2. 
   Eshova X.S., Mavlonov O.M. Umurtqasizlar zoologiyasi. -Toshkent, 2006.
   
3. 
   Qulmamatov A. Umurtqasiz parazit hayvonlar. -T.; «O’qituvchi», 1988.
   
4. 
   B.A.Mo’minov., X.S.Eshova., M.SH.Raximov. Umurtqasizlar zoologiyasidan amaliy mashg’ulotlar. -Toshkent, 2005.
   
5. 
   Internet ma’lumotlari
   
   1. 
      www.ziyonet.uz.