Buxgalteriya hisobi va audit

 
 
Pulga bo‘lgan talab va uni baholash. 
Pulga bo'lgan umumiy talab - bu bitimlar uchun pul talabi va aktiv tomondan pulga 
bo'lgan talab yig'indisidir. Pulga bo'lgan umumiy talab yalpi milliy mahsulot qiymati va 
foiz stavkasiga bog'liq. Pul massasini davlat tomonidan muayyan chora-tadbirlar 
yordamida o'zgartirish mumkin. Davlat pul taklifini, ya’ni naqd pul emissiyasini ham, 
kredit emissiyasini ham nazorat qilishi, ma’lum maqsadlarga erishish uchun pul 
massasini boshqarishi kerak. Keling, pul massasining o'zgarishi va foiz stavkasining 
o'zgarishi oqibatlarini batafsil ko'rib chiqaylik. Talab va taklif o'zaro to'qnash keladigan 
pul bozorida talab yalpi milliy mahsulotning nisbatan barqaror va oldindan belgilangan 
qiymati (operatsiyalar uchun pul talabi nuqtai nazaridan) va foiz stavkasi (aktivlardan 
pulga bo'lgan talab bo'yicha) miqdoridir). Pul massasini esa hukumat va Markaziy bank 
tomonidan ma’lum siyosat olib borish orqali o’zgartirish mumkin. O'zgarish pul 
massasi muayyan oqibatlarga olib keladi. Aytaylik, pul bozorida u o'rnashib oldi bu 
daqiqa Vaqtinchalik muvozanat, odamlar qo'lida yuqorida tavsiflangan omillar bilan 
oldindan belgilab qo'yilgan talabiga (istaklariga) mos keladigan miqdorda pulga ega. 
Aytishimiz mumkinki, pul qancha talabga to'g'ri kelsa, muomalaga chiqarildi. Endi 
tasavvur qiling-a, pul taklifi oshdi. "Agar odamlar o'zlarining pul zaxiralari hajmidan 
qoniqish hosil qilgan bo'lsalar va umumiy pul massasi ko'paygan bo'lsa, vaqt o'tishi 
bilan odamlar juda ko'p pul to'plaganliklarini bilib, haqiqiy pul zaxiralarini kerakli 
darajaga tushirishga harakat qilishadi". (Geyne). O'zgartirish naqd pul zaxiralari ular 
bo'ladi, o'z aktivlari tuzilishini o'zgartirish - masalan, korporatsiyalar aktsiyalari yoki 
davlat obligatsiyalarini sotib. Pul massasining ortishi boshqa barcha turdagi aktivlarga – 
moliyaviy aktivlar va tovarlarga talabni oshiradi. Bu tovar bahosining oshishiga, 
obligatsiyalar, aksiyalar bahosining oshishiga va puldan foydalanish uchun bozor foiz 
stavkasining pasayishiga olib keladi. Barcha turdagi marjinal rentabellik bir xil bo'lsa, 
aktivlarning tuzilishi o'zgaradi. Agar muomalaga unga bo'lgan talabdan kamroq pul 
chiqarilsa (aksiyada pul bo'lish istagi), u holda odamlar yana aktivlar tarkibini 
o'zgartirishga harakat qilishadi. Ular xaridlarini qisqartirishga harakat qiladilar, bu esa 
tovarlar narxining pasayishiga olib keladi. Shuningdek, ular ko'char bo'lmagan 
aktivlarni, aktsiyalarni, obligatsiyalarni sotadilar, bu esa ularning bozor narxlarining 
pasayishiga olib keladi. Bu jarayon barcha aktivlarning marjinal rentabelligi bir xil 
bo'lgunga qadar davom etadi. Bu holda puldan foydalanish uchun foiz stavkasi oshadi. 
Shunday qilib, pul massasi miqdoriga ta'sir qilish orqali ko'plab jarayonlarga ta'sir qilish 
mumkin, chunki pul massasi hajmining o'zgarishi butun iqtisodiyotning holatiga ta'sir 
qiladi.

---

32