Buxgalteriya hisobi va audit

Raqamli 
valyuta-
2018-yilda 
AKT vazirligining maʼlumotlariga koʻra, Eronning 
Post 
Banki
blokcheyn texnologiyasi asosida Eronning birinchi raqamli valyutasini
muomalaga chiqardi. Texnologiya blokcheyn tranzaksiyalar uchun hech qanday kliring 
banki talab qilinmasligi tufayli Eronga qarshi sanksiyalar ostida ishlash mobaynida 
afzallik beradi. Bundan tashqari, Eronning ulkan neft va gaz zaxiralarini hisobga 
olib, Eron riali neft va gaz bilan paritet oʻrnatilsa, zaxira valyutasiga aylanishi 
mumkin.Masalan, oʻtmishda AQSh 
dollari va 
oltin oʻrtasida bo'lgan paritet 
yoki Venesuelaning yangi qazib 
olingan "Petro" kriptovalyutasi bilan 
boʻlayotgan 
paritet kabi. Finnotech.ir - Eronning birinchi bank API provayderi va Informatics 
Services Corporation (ISC, Axborot xizmatlari korporatsiyasi) bank sanoati (shu 
jumladan Shitob) uchun axborot tizimlarining yetakchi operatori hisoblanadi . 2016-yil 

---

93 
holatiga koʻra Eronda fintex yoʻnalishi boʻyicha 50 ta kompaniya faoliyat yuritadi. 
Markaziy bank fintex kompaniyalarning Eron moliya sektoridagi rolini cheklaydi, 
chunki ular pul yaratish, valyuta ayirboshlash, toʻlov vositalarini taklif qilish (masalan, 
kartalar) va depozitlarni jalb qilish bilan shugʻullanishi mumkin emas. 2010-yil 
21-
yanvardan boshlab bank hisobvaraqlar egalari tijorat banklaridan 15 000 AQSh 
dollaridan ortiq mablag‘ni yechib olishlari taqiqlandi, biroq ular hali ham kattaroq 
summaga chek yozib berishlari mumkin. Hukumat odamlarning naqd pul operatsiyalari 
o'rniga cheklar va elektron bank tizimlaridan foydalanishni xohlaydi. 2009 yilda 
cheklarning 10,7 foizi banklar tomonidan qabul qilinmangan. 
Debet-kredit kartalari- 
2007-yilda Tetra-Tech IT kompaniyasi eronliklar va chet ellik sayyohlar savdo 
markazlari, mehmonxonalar, restoranlar va sayyohlik agentliklaridagi Eron elektron 
karta terminallarida onlayn sotuvlar uchun Visa va MasterCard kartalaridan 
foydalanishlari mumkinligini eʼlon qildi. Eronning elektron tijorati 2009-yilning mart 
oyigacha 10 trillion rialga (1 milliard dollar) yetishi kutilgan edi. Baʼzi badavlat 
odamlarning bank kartalari bor, biroq xalqaro sanksiyalar tufayli hozirda MasterCard 
yoki Visa Eronda faoliyat yuritmayapti va mamlakatda bir nechta xorijiy banklar 
qolgan. 20 foizdan kamroq aholisidan bank kartalari boʻlgan Misrdan farqli 
eronliklarning qariyb 94 foizi bank kartasiga ega (2015). 2016-yilda Eron Sukuk 
tamoyillariga asoslangan oʻzining ichki kredit karta tizimini taqdim qildi 
va MasterCard (va boshqa xalqaro toʻlov operatorlari) bilan mamlakatda faoliyatini 
qayta yoʻlga qo'yish uchun muzokaralar olib borilganligini maʼlum qildi. Yaqin Sharq 
va boshqa musulmon mamlakatlarida keng tarqalgan norasmiy pul oʻtkazmalari tizimi 
boʻlgan havala tizimidan Eronda ham koʻplab korxonalari va jismoniy shaxslari 
foydalanadi. AQSh va BMT tomonidan Eronga nisbatan kiritilgan oxirgi moliyaviy 
sanksiyalardan beri eronliklar tomonidan havaladan foydalanish koʻpaygan. Eron 
Markaziy banki ehtimoliy jinoyatlarning oldini olish uchun pul yuvishga qarshi 
qonunga 
[37]
 rioya qilinishini taʼminlaydi. Pul yuvishga qarshi kurashish boʻyicha 
maxsus qoʻmita aʼzolari orasida Eron Razvedka vaziri, Markaziy bank rahbari va 
boshqa bir qancha vazirlar bor. 2008-yilda Parijda joylashgan Moliyaviy harakatlar 
boʻyicha maxsus guruh (FATF) tashkiloti Eronning pul yuvishga qarshi kurashini 
olqishlagan. 34 aʼzodan iborat moliyaviy nazorat tashkiloti Tehronni pul yuvish 
boʻshliqlarini yopish majburiyatini olgani bilan tabrikladi. Biroq, 2010-yilda FATF 
Ekvador va Eronni pul yuvish va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi xalqaro 
qoidalarga rioya qilmayotgan davlatlar roʻyxatiga kiritdi. O'sha vaqtdagi Eron 
prezidenti Hasan Ruhoniy FATFga qiziqish bildirayotganiga qaramay, u va oliy 
yetakchi Ali Xomanaiy tarafdorlari oʻrtasida katta kelishmovchiliklar boʻlgan. Ular 
orasida Mutaxassislar assambleyasi raisi va Qoʻriqchilar kengashi kotibi Ahmad 
Jannatiy va Eron sobiq tashqi ishlar vaziri va Oliy rahbarining tashqi aloqalar boʻyicha 
maslahatchisi Ali Akbar Viloyatiy FATFga qarshi boʻlgan shaxslar orasida taniqlilari 
edi 
[38]
. Ushbu kelishmovchiliklar va FATFning Eron parlamenti tomonidan 
tasdiqlanmaganligi FATF ijrosini to'xtatishga olib keldi. Eron hukumati tomonidan 
2015-yildagi hisob-kitoblarga ko‘ra, Eronda giyohvand moddalar savdosidan tushgan 
harom pullar yiliga 10 trillion tumanni (1 tuman 10 rialga teng). Ushbu pullarning bir 
qismi mamlakat siyosatiga taʼsir qilish uchun “saylovlar va ovozlarni sotib olish”ga yo‘l 
topmoqda" . Xorijiy zaxiralar- Oltin-valyuta zaxiralari : 125,9 milliard dollar (2015),

---

94 
111,6 milliard dollar (2014), 68,06 milliard dollar (2013), 74,06 milliard dollar 
(2012), 110 milliard dollar (2011), 80 milliard dollar (2010), 40 milliard dollar 
(2005) (
eslatma:
Eron valyuta zaxiralarining katta qismi chet elda muzlatilgan (2014). 
Tarkibi: 2007-yilda zaxiralarning 10 foizi oltinda, 20 foizi AQSH dollarida (2006-
yildagi 40 foizdan kam), qolgan qismi asosanyevro va boshqa qattiq valyutalarda 
(yaʼni, yapon iyenasi, funt sterling va Shveytsariya frankida) boʻlgan). 2009-yilda Eron 
prezidenti Mahmud Ahmadinajod mamlakatning valyuta hisobvaraqlaridagi AQSh 
dollarini yevroga almashtirishni buyurdi, chunki “bu Eronni AQSh bank tizimidan 
ajratishga yordam beradi”.