Chirchiq davlat pedagogika universiteti jismoniy madaniyat fakulteti jismoniy madaniyat nazariyasi kafedrasi

Gandbol sport turida amplua o‘yinchilarining funksional vazifalariga 
ko‘ra model tavsifi 
Burchak o`yinchisi – ya’ni maydonning chap va o`ng “qanoti” burchagida 
harakatlanadi. Bu o`yinchida jismoniy sifatlardan tezlik va tezkor chidamlilik 
sifatlari yuqori darajada rivojlangan bo`lishi lozim. Chunki uning o`yin 
jarayonida bajaradigan asosiy vazifalaridan biri qarshi hujum uyushtirish va uni 
yakuniga etkazish. Raqib tomonidan tashkil qilingan hujumdan so`ng qarshi 
hujumni uyushtirish uchun u tezlik bilan tezlanib, raqib darvozasi tomoniga 
yuguradi va o`z darvozaboni yoki o`yinchilari tomonidan uzoq masofaga 
uzatilgan to`pni ilib olib darvozaga hujum qilib gol kiritishi lozim. Bundan 
tashqari u raqib o`yinchilarining burchak o`yinchisi tomonidan qarshi hujum 
uyushtirib gol urmasligi uchun tezlik bilan orqaga qaytishi kerak. 
Buning uchun burchak o`yinchisida (faqatgina tezlikning o`zi emas balki, 
start olish va yugurish tezligi, o’yinda texnik usullarini yakka bajarish tezligi), 
rivojlangan bo`lishi kerak. Misol uchun to`pni ilish, uzatish, erga urib olib 
yugurish, to`p bilan aldamchi harakatlar “fint”lar, to`pni darvozaga otishda 
mo`ljal olish va bu harakatlarning barchasini yuqori tezlikda bajarishi zarur. 
Undan tashqari tezkor chidamlilik sifati aynan shu burchak o`yinchisida juda 
rivojlangan bo`lishi, minimal vaziyatda burchakdan darvozaga sakrab , yiqilib 
to`p kirita olishi, oyoqlari tezlik bilan ishlashi va egiluvchanlik sifati yaxshi 
rivojlangan bo`lishi kerak.
Yarim o‘rta o‘yinchisi – ya’ni maydonning markaz va burchak 
o‘yinchilari o’rtasida harakatlanadi. Bu ampluada harakatlanuvchi o‘yinchining 

---

6 
vazifasi murakkab bo’ladi, chunki yarim o‘rta o‘yinchi asosan jamoa hujumni 
tashkil etish va uni yakunlashda, raqib jomoa hujumini bizish va qarshilik 
ko’rsatishda faol qatnashadi. Undan tashqari darvozaga hujum uyushtirib, 
sakrab, yiqilib, fintlar orqali gol kiritadi. Butun jamoaning o’yini yarim o’rta 
o’yinchining raqib darvozasiga gol kiritishni bilishi va kreativ (ijodkorona) 
haratakatlariga bog’liqdir. Bu o`yinchida jismoniy sifatlardan tezkor-kuch, 
sakrovchanlik hamda kuch sifati yuqori darajada rivojlangan bo`lishi lozim, 
chunki uning o`yin jarayonida bajaradigan asosiy vazifalaridan biri, raqib 
darvozasiga uzoq masofalardan kuchli zarb bilan gol urish bo`lib, maydonni 
ko`ra bilishi, kutilmagan va aniq to`p uzata olishi, tez qaror qabul qilishi, taktik 
tafakkurning rivojlangan bo`lishi va baland bo`yli (190sm va undan baland) 
bo’lishi yarim o‘rta o‘yinchi ampluasida harakatlanuvchi o`yinchining o`ziga 
hos yakka (individual) hususiyatlaridan biri hisoblanadi. 
Yarim o`rta ampluada harakatlanuvchi o`yinchi – taktik rejaga qat’iy 
ravishda rioya etishi kerak, chunki jamoa murabbiysi barcha jamoa 
o`yinchilariga taktik ko`rsatmalarni aynan shu yarim o`rta yoki markaz 
o`yinchilari orqali amalga oshiradi. Yarim o`rta ampluada harakatlanuvchi 
o`yinchilar vazifasi jismoniy, texnik-taktik tayyorgarligi yoqori va tajribali 
o`yinchilarga ishonib topshiriladi.
Chiziq o`yinchisi raqib maydonining (raqib darvozasidan 6-7 metr 
masofalar oralig’ida) raqib himoyachilari orasida doimo harakatlanib, o`z joyini 
almashtiradi va bu vazifa, ya’ni texnik usullarni bajarishda masofa va vaqtning 
kamligi muhimdir. Shuning uchun unda tezkorlik, chaqqonlik, kuch, 
egiluvchanlik sifatlari rivojlangan bo`lishi lozim. Chiziqda harakatlanuvchi 
o`yinchi raqib jamoa hududida raqib darvozasiga orqa yoki yon taraf bilan turib, 
doimo to`p yo`nalishini nazorat qilib, kuzatib turishi, darvozaga to’p kiritish 
uchun qulay joyga ochilishi, jamoadoshlari, asosan yarim o`rta, markaz 
o`yinchisi uzatib berayotgan to`pni raqib o`yinchilariga oldirib qo`ymasdan 
to`pni ilib olishi, so`ngra u to`pni o`ziga bo`ysundirib, darvozaga to`p kiritishi 
lozim. Undan tashqari muvozanat saqlay olishi juda muhim hisoblanadi. Chunki, 

---

7 
u himoyachilar orasida harakatlanadi, ularga “zaslon”, ya’ni to`siq qo`yadi va 
sheriklariga “yulak”ochib beradi. Shu bilan birga chiziq o`yinchisi doimo to`pni 
ilishga tayyor turishi kerak, chunki to`p bilan kelayotgan hujumchiga qarshilik 
ko`rsatayotgan himoyachi bir soniyaga chiziq o`yinchisini ko`zdan qochirsa, 
sheriklari tezda unga to`p uzatishlari mumkin. Bunday holatlarda asosan 
“yashirin” to`p uzatish usullari amalga oshiriladi. 
Markaz o`yinchisi o`z nomi bilan maydonning markazida (erkin to`p 
tashlash chizig’idan 3-4 metr masofa orasida) doimo harakatlanadi. Bu 
ampluada harakatlanuvchi o`yinchi vazifasini ijro etish uchun o`yinchidan 
maydonni va yon tomonlarni ko`ra olish, kutilmagan va aniq to`p uzata olish, 
murakkab bo`lgan vaziyatlarda ham tezlik bilan darvozaga to`p otishni amalga 
oshira olishlar talab etiladi. Undan tashqari, markaz o`yinchisi gandbol sport 
turida eng asosiy o`yinchi hisoblanib, barcha hujumlar, tehnik-taktik haraktlar 
aynan shu o`yinchi tomonidan amalga oshiriladi. Bir so`z bilan aytganda, barcha 
hujum harakatlari shu o`yinchidan boshlanadi va u qaysi tomonga to`p uzatsa, 
shu tarafdan hujum rivojlanadi. 
Bu o`yinchida tezlik (reaksiya tezligi, tez qaror qabul qilish, taktik 
tafakkur, ijodkorona haratakatlar), chaqqonlik sifatlari rivojlangan bo`lishi 
kerak. Pedagogik kuzatuvlardan ma’lumki, markaz ampluasida harakatlanuvchi 
markaz o`yinchisi ko`plab jamoalarda “etakchi” (lider) hisoblanadi. Shuning 
uchun ularni murabbiylar odatda jamoa sardori etib tayinlaydilar. 

---

8