Co to jest triz

Zadanie 15. Szczególnie niebezpieczne są trafienia z broni maszynowej w zbiornik paliwa samolotu. Wybuch - wydawało by się – nieunikniony. W rzeczywistości wybuch jest możliwy tylko w paliwowo –powietrznej mieszaninie, kiedy część zbiornika jest już wolna od paliwa i w wolnej przestrzeni tworzy się para paliwa. Jak nie dopuścić do tworzenia się takiej mieszaniny i tym samym zmniejszyć prawdopodobieństwo wybuchu?
Oczywista idea: uniemożliwić dostawanie się powietrza do zbiornika przy jego opróżnianiu. Ale bez dostępu powietrza benzyna nie będzie mogła być pobierana ze zbiornika. TS: powietrze powinno być, żeby benzyna swobodnie mogła być pobierana i nie powinno go być, żeby nie tworzyło wybuchowej mieszaniny. Rozwiązaniem TS w 1942 roku była propozycja zapełniania zbiornika w miarę jego opróżniania obojętnym gazem, azotem ( powietrze: 80% azot, tzn. powietrze jak gdyby jest i nie ma go, w potocznym sensie) Zadanie rozwiązane, ale za jaką cenę: butle z azotem, rurki, zawory, system kontroli i sterowania – wszystko to ważyło dziesiątki kilogramów. Możliwe, ze w tym czasie było to jedyne możliwe do przyjęcia rozwiązanie. ( do końca 1942 roku znaleziono bardziej proste rozwiązanie – zapełnianie zbiornika ochłodzonymi gazami spalinowymi silnika ) A oto współczesne rozwiązanie. Oparte jest na rozwiązaniu drugiej TS: benzyna musi być w zbiorniku żeby zapewnić pracę silnika i nie powinno jej być, żeby nie tworzyła wybuchowej mieszanki.

Benzyna oczywiście w zbiorniku jest ( inaczej nie będzie wypełniana główna korzystna funkcja systemu) ale znajduje się ona w żelopodobnym stanie ( żel – to jak gdyby galareta).Ten proces przekształcenia paliwa ( we współczesnych samolotach: nafta) w prawie bezpieczną mieszaninę nazywa się „stabilizacją paliwa” wystarczy wprowadzić do paliwa drobna ilość specjalnego polimeru i ono przestanie parować. Inne właściwości paliwa nie zmieniają się ( w tej liczbie i rzadkopłynność). „Stabilne paliwo” nie wybucha, na przykład przy nieudanym lądowaniu samolotu ( patrz „Wynalazca i racjonalizator” 1982 r. Nr 9 str. 37) a w samochodach wyścigowych zbiornik można w ogóle zastąpić jakimkolwiek lekkim pojemnikiem ( patrz. „Chemia i życie” 1980 Nr 11 str. 29). Garść proszku polimeru zastąpiła skomplikowany system napełniania zbiornika azotem. Substancja systemu (paliwo) zaczęła dysponować potrzebnymi właściwościami bez dodatkowych technicznych urządzeń. Zrozumiale, że taki efekt ( ostre obniżenia parowania przy przekształceniu cieczy w żel) powinien być znany w nauce, a później zastosowany w technice. Wykorzystanie w technice jakiegokolwiek efektu, odkrytego przez naukę, może być później wielokrotnym – dopóki jego zastosowanie nie stanie się oczywiste dla wszystkich. Ale pierwsze wykorzystanie efektu w technice zazwyczaj jest wynalazkiem, wzbogacającym technikę nową ideą. Na przykład; w nauce dawno jest znany efekt utraty magnetycznych własności substancji przy nagrzaniu jej powyżej punktu Curie, ale on i teraz aktywnie jest wykorzystywany w wynalazczej praktyce.
Zadanie 16. Do krup często wpadają jaja i larwy insektów. Oczywiste, że koniecznie trzeba je unieszkodliwić przed konfekcjonowaniem. Najlepszą metodą jest podgrzać krupy do temperatury 65°C. Ale podgrzewanie do wyższej temperatury rzędy 68 - 70°C szkodzi krupom. Zapewnienie pożądanej temperatury przy jednoczesnej dużej wydajności nie udawało się: gruba warstwa krup nie nagrzewała się ( albo przypalała się w dolnych warstwach) a cienka warstwa tj. nagrzewanie małych porcji krup mocno obniżał wydajność. Próbowano zastosować inne sposoby nagrzewania dużych objętości krup, między innymi przedmuchiwanie warstwy krup gorącym powietrzem przez sito od dołu, ale mimo to krupy psuły się w wyniku miejscowego przegrzewania. Potrzebny jest maksymalnie niezawodny i wysokowydajny sposób.
Absolutną dokładność temperatury zapewniają ferromagnetyczne drobinki, zmieszane z krupami i posiadające punkt Curie 65°C. Jeżeli takie drobinki wpadną w pole magnetyczne, to one, jak i dowolne ferromagnetyki nagrzewają się indukcyjnie, ale tylko do 65°C. Przy tej temperaturze zanikają ich właściwości magnetyczne i przestają się nagrzewać. Jak tylko temperatura spadnie poniżej 65°C znów same się „włączają”. Po obróbce krup oddzielić drobinki nietrudno – one przecież są magnetyczne. Jaka TS była w zadaniu? Krupy należało obrabiać dużymi porcjami ( wysoka wydajność) i jednocześnie małymi ( dokładność temperatury).

Rezultacie, zadanie wynalazcze – to takie techniczne zadanie, które zawiera techniczna sprzeczność, nieusuwalną z pomocą technicznej wiedzy i znanych metod, przy czym warunki zadania wykluczają rozwiązanie kompromisowe.

Jeżeli TS pokonano, oznacza to, że wynalazcze zadanie rozwiązano, otrzymano wynalazek.

Niekiedy TS zawarta w zadaniu, jest czytelna i jasna. Takie na przykład były zadania przytoczone w tym rozdziale. Niekiedy TS jest niezauważalna, jak gdyby „rozpuszczona” w warunkach zadania. Nie mniej jednak wynalazca zawsze powinien pamiętać, o technicznej sprzeczności, którą musi rozwiązać. Łatwiej określić TS w zadaniach typu: „Poprawić taki to a taki obiekt, żeby osiągnąć takie to a takie rezultaty”, trudniej jeśli sformułowanie zadanie jest mało kategoryczne: „Poprawić coś”, albo: „Osiągnąć takie rezultaty”

WYNALAZEK JABŁOCZKOWA
Techniczna sprzeczność w zadaniu 5 można sformułować tak: odległość pomiędzy elektrodami węglowymi należy regulować, żeby była zawsze stała i elektrody zużywały się równomiernie i nie należy regulować, żeby uniknąć skomplikowanego mechanizmu. P.N. Jabłoczkow błyskotliwie rozwiązał zadanie: elektrody ustawił pionowo, równolegle do siebie i izolował je warstwą kaolinu ( rodzaj gliny). Elektrody spalały się równomiernie, odległość między nimi nie zmieniała się.

L .Kranach – młodszy ( str. 16) spotkał się z silną sprzecznością i pokonał ją. Kardynał został przedstawiony w zwykły sposób. Patrzy na krucyfiks. Figura Chrystusa na krzyżu namalowana jest z wyrazem takiej trwogi, przerażenia, że stało się jasne: patrzy na niego bardzo zły człowiek.

I „zebra” i „fala” – tak była rozwiązana sprzeczność zawarta w zadaniu na str. 17. Na zwykłej drodze namalowano „zebrę” taką, jaką byłaby widoczna na „pofalowanej drodze”. U kierowców ostro odzywa się refleks: zmniejszają prędkość, zanim zdążą zorientować się, że to tylko optyczne złudzenie, a nie rzeczywista „fala".

projekt oparty na nie bardzo prostych i nie bardzo „okrągłych” elementach) – to byłaby przegrana. Wynalazek polega na tym, że budynek zbudowano z prostoliniowych „fińskich” elementów, położonych wzdłuż linii zygzakowatej – jako ogólny typ falisty „arabski”.

Sformułujcie sprzeczność to i wy otrzymacie zadanie wynalazcze. Na przykład: jaka sprzeczność została rozwiązana w wynalazku okularów słonecznych typu „kameleon” ( fotochromowe szkła). Każdy przedmiot z waszego otoczenia można ulepszyć. Zestawcie TS da ołówka, igły, nożyczek itp.
SORTOWANIE JAJ
W zakładzie drobiarskim postawiono stanowisko do sortowania jaj. Oto jak ona pracuje: jaja przemieszczają się na taśmociągu ( wstępnie są ustawiane w równy rząd pojedynczych jaj) „przepływają” pomiędzy źródłem światła i ekranem. Na podstawie cienia na ekranie określa się wielkość jaja, a więc i jego „grupę”. Ekran wykonany jest w postaci wideo czujnika – składa się ze światłoczułych elementów ( punktowych). Im większy cień, tym więcej punktów jest zasłoniętych przed światłem. Sygnał z ekranu trafia do mikroprocesora, który określa wielkość jaja. Jaja należy rozdzielić na pięć kategorii:

Kategoria	Objętość cm^3	Masa (g)
1	Powyżej 59,33	Powyżej 64
2	52,67 – 59,33	57 - 64
3	46,02 – 52,67	50 - 57
4	38,41 - 46,02	42 - 50
5	mniej niż 38,	mniej niż 42

Doświadczalne stanowisko okazało się kapryśne, dawało błędne wyniki ( szczególnie przy zabrudzeniu ekranu) wideo czujnik wymagał szczególnie starannej opieki. Zakład ogłosił konkurs: jak uprościć system, sprawić by był bardziej niezawodny? Jak pamiętacie Edison kiedyś „nauczył” matematyka Eltona – w ciągu paru sekund określić objętość nieregularnej bańki lampy bez skomplikowanych obliczeń… No, ale kąpiel każdego jajka oczywiście nie jest najlepszym rozwiązaniem – to tylko skomplikuje proces. Trzeba to załatwić prościej. Jak?

Rozdział 3. Kwanty teorii
ZADANIA BEZ SPRZECZNOŚCI? PROSZĘ BARDZO…
Droga do rozwiązania zarówno prostego jak i złożonego zadania prowadzi przez pokonanie sprzeczności. Ale w czym leży przyczyna powstania sprzeczności? Wynalazca stara się ulepszyć otaczający nas świat, dlatego interesuje go podniesienie wymagań w stosunku do technicznych obiektów. To prawidłowość: stały wzrost potrzeb ludzkich wymaga powiększenia korzystnej (albo zmniejszenia szkodliwej, zbędnej) funkcji dowolnego systemu technicznego (ST). W ten sposób część zadań wynalazczych jest związana z poprawieniem istniejących ST, ( Przez System Techniczny rozumiemy zbiór wzajemnie powiązanych elementów, posiadający cechy, jakich nie ma żaden z elementów składowych i przeznaczony dla wypełniania określonej korzystnej funkcji. Przykładowo śruba i nakrętka posiadają właściwość zaciśnięcia i zamocowania jakichś detali, ale cechy tej nie posiada osobno nakrętka i śruba )

co oznacza wciągnięcie go na ścieżkę rozwoju, na której napotykamy techniczną sprzeczność ( TS ).

Ale nie zawsze wzrastające potrzeby mogą być zaspokojone kosztem ulepszania istniejącego ST. Rodzi się wtedy w pełni uzasadnione metodycznie pytanie: Czy nie ma zadań nie związanych z pokonywaniem sprzeczności?
Zadanie 17. Podczas modernizacji fabryki zapałek, zainstalowano wysokowydajne oprzyrządowanie, pozwalające podnieść wydajność dwukrotnie. Niestety wszystko psuła końcowa operacja – układanie zapałek w pudełka. Stare maszyny nie dawały sobie rady z taką objętością produkcji, a podwojenie ich ilości nie było możliwe - nie było na to miejsca i dlatego ogóle je zabrano. Poza tym były one „ślepe” – wkładały do pudełek sztuki wybrakowane ( bez główek), myliły się w ilości zapałek. Potrzebny nowy sposób układania zapałek w miliony pudełek.
Sprzeczności nie widać, ale zadanie jest, można je rozwiązać. Szczerze mówiąc idea rozwiązania na pewno przyszła już wam do głowy – można wykorzystać tę samą regułę, co w zadaniu 11. Domieszawszy do mieszaniny zapalającej niewielka ilość ferromagnetyku, uczynimy główkę każdej zapałki nieco magnetyczną. To wystarczy, żeby z wysoką dokładnością układać zapałki z pomocą pola magnetycznego ( na przykład do magnesu o określonej powierzchni przylgnie ściśle określona ilość zapałek)

Przeanalizujmy zadanie i jego rozwiązanie dokładniej. Po pierwsze, w warunkach zadania było jasno powiedziane, że nic nie ulepszamy: stary ST został zdemontowany. Trzeba stworzyć nowy ST. Są zapałki, ale nie wiadomo, jak je obrabiać (orientować, liczyć i wkładać do pudełek). W rezultacie rozwiązaliśmy zadanie, korzystając ze znanej nam reguły - wprowadziliśmy do zapałek ferromagnetyk i wykorzystując pole magnetyczne, otrzymaliśmy łatwo sterowalny system. Była jedna substancja (zapałki), powstały dwie substancje ( zapałki i ferromagnetyk) i jedno pole (magnetyczne). Zapiszmy to:

Było Powstało
S₁ S₁ S₂ P
Zapałki Zapałki Ferroproszek Pole magnetyczne
Rozważmy teraz jak pracuje otrzymany system. Magnetyczne pole (P) działa na ferroproszek (S₂), który swoją koleją działa na zapałki (S₁). Możemy to przedstawić następująco:


Jak widać, żeby rozwiązać zadanie przeszliśmy od „niesystemu” ( była tylko substancja S₁) do systemu wzajemnie współpracujących elementów (S₁ , S₂, P). Oznaczmy to przejście podwójną strzałką ( żeby nie mieszać jej ze strzałkami wzajemnych oddziaływań ) i zapiszemy przekształcenie w pełnej postaci:

Czyż nie podobne to jest do zapisu reakcji chemicznych? Weźmy dwie substancje, na przykład tlen i wodór, podgrzejemy je ( tzn. wprowadzimy pole cieplne) i one zaczną wzajemnie oddziaływać, w rezultacie czego powstanie molekuła wody. Ale wystarczy zabrać z tej molekuły chociaż jeden atom – woda zniknie…

A czy otrzymany po prawej stronie formuły „technicznej reakcji” trójkąt – to swego rodzaju „molekuła” systemu technicznego? Sprawdźmy to: zabieramy jeden, dowolny element (substancję lub pole) – czy system będzie pracował? Nie! System od razu przestanie istnieć! Wynika z tego, że tylko przy obecności wszystkich trzech elementów system staje się zdolnym do wykonywania pracy. Prawidłowo. Ten warunek wynika podstawowego prawa materializmu: zmiana substancji może być dokonana tylko materialnymi środkami, tj. substancja lub energią ( polem).W zastosowaniu do systemów technicznych ta zasada będzie wyglądała tak: zmiana substancji może być dokonana albo przez bezpośrednie działanie drugiej substancji ( na przykład uderzenie – mechaniczne pole) , lub polowym działaniem drugiej substancji ( na przykład magnesem) lub polem zewnętrznym. Wynika stąd, że minimalna, konieczna ilość elementów systemu technicznego to trzy elementy: dwie substancje i pole. To pojecie o minimalnym systemie technicznym ( ST) otrzymało nazwę system wepolowy lub wepole ( od słów „wieszczestwo, pole” - w ślad za prof. A. Góralskim, tłumaczem „Algorytmu wynalazku – pozostawiono w niniejszym tłumaczeniu słowo „wepole” jako wygodne w użyciu także w polskim języku - przyp. tłum.)

Wepole - to model minimalnego sterowalnego systemu technicznego, zdolnego do wykonywania pracy.
Pojęcie wepola od razu podpowiada kierunek rozwiązywania zadania. Weźmy zadanie o zmierzeniu wysokości pieczary ( str. 10). Mamy S₁ – sufit pieczary, czyli tylko jeden element systemu. Należy dobudować system do pełnego wepola. Zapiszmy wzór takiego przekształcenia:

Ogólna formuła jest taka sama jak w zadaniu 17, ale wepole zapisane jest w postaci ogólnej ( bez strzałek), ponieważ nie jest nam znany charakter wzajemnych oddziaływań pomiędzy elementami. Za to teraz wiadomo, czego w systemie brakuje – drugiej substancji i pola. Ta para (S₂ i P) będzie właśnie narzędziem pomiarowym. Ale warunki zadania nakładają silne ograniczenia: przyrząd jest, ale nic nie waży. Jednocześnie reguła wzmocnienia sprzeczności bardzo często pomaga szybciej rozwiązać zadanie: czym silniejsza ( niemożliwa) sprzeczność, tym - jak by to nie paradoksalnie brzmiało - łatwiej ją rozwiązać.

Spróbujmy jeszcze bardzie wzmocnić TS: narzędzie jest, ale ma „minus – ciężar” ( to już w ogóle „straszna” TS – antygrawitacja jakaś czy co?) Ale nie zapominamy, że wszystko jest materialne: żeby ciężar narzędzia był bliski zeru, ten ciężar trzeba czymś kompensować, na przykład siłą wyporu. Tu już jasno widać odpowiedź: wykorzystać balonik napełniony gazem lżejszym od powietrza i uwiązany na nitce. Wtedy idea „minus - ciężaru” nie wydaje się już taka „straszna”; przecież siła wyporu balonika może być o wiele większa niż ciężar szpulki z nicią.

Jak widać, w tym zadaniu spotkaliśmy się z silną TS, a w poprzednim jej nie było. Co robić z TS: szukać jej w każdym zadaniu czy nie? Przy syntezie ST ( uzupełnieniu wepola) ona może nie wystąpić, jeśli nić nie przeszkadza we wprowadzeniu do ST brakujących elementów.

To jedyny przypadek rozwiązania zadania wynalazczego bez TS.

We wszystkich pozostałych przypadkach synteza ST ( gdy warunki zadania zawierają jakieś ograniczenia) TS obowiązkowo się pojawia. Nie mówiąc już o dalszym po syntezie kroku rozwoju ST – ulepszeniu powstałego, nowego systemu, dowolny rozwój biegnie tylko przez ujawnienie – zaostrzenie – rozwiązanie sprzeczności.

Zgodnie z regułą uzupełniania wepola rozwiązuje się dużą klasę zadań. Przy czym w lewej części zapisu wepolowego ( co mamy dane) może stać nie tylko jeden element ( S lub P) a np. dwa ( S₁ – S₂, S – P )
Zadanie 18. Istnieją precyzyjne ,metody określenia ilości wody w oleju maszynowym, ale są one pracochłonne i wymagają specjalnych urządzeń. Jak szybko stwierdzić czy jest woda w oleju z karteru silnika samochodowego ( na drodze, podczas krótkiego postoju)? Potrzebna idea expres metody. Wasze propozycje?

Zgodnie z warunkami zadania jest substancja S₁ (olej) i S₂ woda:

Brakuje pola. Jakie pole można tu wykorzystać ( mechaniczne, cieplne, elektryczne, itd.)?  Powinno być proste i dostępne, powinno jakoś rozdzielać obie substancje, żeby było jasne: jest woda czy jej nie ma. Rozdzieleniem oczywiście powinno opierać się na różnicy właściwości obu substancji. Jakich? Z wielu różnych właściwości najprostsza jest temperatura wrzenia. W japońskim patencie 52-46 837 powiedziano: nagrzać na metalowej płytce kroplę oleju do 100°C ( np. zapalniczką), woda się zagotuje, co będzie widać na oko.

Często dochodzi do specjalnego uproszczenia lewej części formuły: z pełnego, ale źle pracującego wepola usuwa się jeden lub dwa elementy. Co przy tym się pozostawia? Kryterium proste: pozostawić należy dobrze pracujące elementy, łatwo sterowalne, tanie ( jeszcze lepiej - bezpłatne).

Zadanie 19. Uchwyt przemysłowego robota przemieszcza się po długiej prowadnicy – stalowej rurze. Bezpośrednio po rurze owo – brązowa tulejka – teflon ma niski współczynnik tarcia po stali. Jeżeli powierzchnię tarcia smarować płynem (chociażby wodą), to tarcie jeszcze bardziej się zmniejszy. Zaproponowany przez konstruktorów system smarowania – rozpylacze podłączone do wodociągu, pracował źle ( wahania ciśnienia wody w sieci, wpadanie kropli wody we wrażliwe miejsca robota, system wymagał ciągłej regulacji). System powinien pracować niezawodnie, niezależnie od wodociągu, drobniutkie kropelki powinny równomiernie pokrywać cała powierzchnię rury.
W warunkach zadania – źle pracujące wepole, dlatego należy odejść od ego systemu. Wykluczymy z tego systemu wodę na rurze i otrzymamy nowe warunki wyjściowe: jest tylko rura (S₁) i woda (S₂) ale one w żaden sposób nie współpracują ze sobą:


W otrzymanym nowym wepolu niewiadomo, jakie ma być pole. Powinno ono „skądś” przemieścić cząsteczki wody i „posadzić” je na rurę. Skąd, jeśli z wodociągu nie można? Można na przykład wykorzystać wilgoć z powietrza. Znaczy potrzebny jest fizyczny efekt, z pomocą którego można by zrealizować to działanie. W patencie Wielkiej Brytanii 1 477 784 zaproponowano ochładzanie rury do temperatury poniżej punktu rosy powietrza w pomieszczeniu, kondensując tym samym wodę.

POTRZEBNA POWIEWAJĄCA FLAGA
Flagowy maszt gotowy – zdyszany zameldował pomocnik reżysera – pospawali ze starych rur, pomalowali jak należy…Postawić go na miejsce? Albo niech na razie poleży? Tak, czy siak na trzy dni obiecują bezwietrzna pode. Flaga potrzebna mi jutro o szóstej rano! Rozumiecie mnie? Reżyser skierował tubę megafonu wprost na pomocnika. – Ona powinna powiewać w kadrze, tak jak jest w tym arcydziele…

...na „Wyspie skarbów” z zachwytem podchwyciła asystentka.

- Ale skąd wziąć wiatr? Trzy dni przecież…

Reżyser podkręcił głośność megafonu: „Zapewnić ujęcie!”

- Może kilka wentylatorów postawić? Schowamy je jakoś…Zamaskujemy…

- Co wy, zwariowaliście! Bliżej niż sto metrów żadnej współczesnej techniki, żadnego maskowania!

- Sto metrów! Na taka odległość nawet tunel dla aerodynamicznych badań samolotów nie pomoże.

- Jest pomysł! Krzyknął milczący do tej pory najmłodszy pomocnik. Nas jeszcze w szkole uczyli analizy wepolowej. Przecież tu już mamy dwie substancje: flaga (S₁) i powietrze (S₂) dokoła niej. Potrzebne pole, które zmusi do poruszania się powietrze wokół flagi. A to już można zrobić prosto. Maszt, to gotowa rura…

Jaki pomysł zaproponował najmłodszy pomocnik? Zadanie, jasne, że na uzupełnienie wepola: potrzebny chociaż by słaby wiaterek, a jego nie ma…
ZASADY GRY DLA WYNALAZCY
Odrzucając wszystko co przypadkowe i nieistotne, wepolowe formuły dają wyobrażenie o samej istocie przekształceń ( syntezie, rozwoju) systemów technicznych, pozwalają zapisać w jednym technicznym języku tok rozwiązywania dowolnego wynalazczego zadania.

Dlatego analiza substancjalno – polowych struktur w tych częściach systemu technicznego, w których powstają sprzeczności przy ich przekształcaniu, nazywamy analizą wepolową.

Analiza wepolowa daje ogólną formułę, wskazującą kierunek rozwiązywania zadania. Ten kierunek mocno zależy od warunków wyjściowych zadania. Weźcie pod uwagę którekolwiek z omawianych wcześniej zadań: wystarczy nieco zmienić warunki – i tok rozwiązywania może być całkiem inny. Na przykład do główki zapałki niczego nie wolno wprowadzać lub nie wolno chłodzić rury – prowadnicy chwytaka robota itd. W rezultacie jak rozwiązywać, jaki to rozumowania przyjąć?

Istnieje szereg zasad syntezy wepoli, jedną z nich już przerabialiśmy:

1. Niewepolowy system ( jeden element) lub niepełny wepolowy system ( dwa elementy) należy uzupełnić do pełnego wepola

Często w warunkach zadania dane SA dwie substancje i pole, ale źle współpracujące ze sobą i ich nie można zastąpić innymi. Wepole jakby było ( wszystkie trzy elementy są dane) i jak gdyby go nie było, po prostu elementy nie „zgrywają się”. Sytuacja taka niekiedy zachodzi przy uzupełnieniu wepola. Oznacza to, że trzeba poprawić wepole: zwiększyć sterowalność substancji, zapewnić pożądane działanie pola, zmienić w potrzebną stronę charakter wzajemnego oddziaływania elementów. Istnieje kilka zasad przekształcania substancji i pól w wepolach.
2. Wprowadzanie do substancji dodatków (łatwo sterowalnych, z potrzebnymi właściwościami) z utworzeniem kompleksowego wepola. Przy czym dodatki wprowadzamy: a) do wnętrza substancji ( wewnętrzne kompleksowe wepole) lub b) na zewnątrz ( jeśli wprowadzenie do wnętrza jest niedopuszczalne z warunków zadania – zewnętrzne kompleksowe wepole)


Linią przerywaną pokazano niezadowalające współdziałanie, w nawiasach kompleksowy związek, bez nawiasów zewnętrzny związek.
Przykłady.

1. 
   Wewnętrzne kompleksowe wepole – nawilżenie tkaniny ( zadanie 2) spienianie lakieru ( zadanie 3) o procesie zużycia narzędzia skrawającego można sądzić po kolejnym pojawianiu się różnobarwnych wstawek, zaprasowanych w określonych odległościach od krawędzi skrawającej (patent nr. 905 417)
   
2. 
   Zewnętrzne kompleksowe wepole – dodatek ferroproszku do krup (zadanie 16) dla produkcji pustych w środku porowatych, metalowych kulek, metal nanosi się na polistyrenowe kulki, które później rozpuszcza się w organicznym rozpuszczalniku (patent USA 3 371 405) żeby nie zniekształcić przy obróbce cienkościenną powłokę, jej załamania wypełnia się łatwo topliwym materiałem, który usuwa się po obróbce ( patent 776 719)
   

3. Jeśli do systemu nie można wprowadzać obcych substancji, to zadanie rozwiązuje się przez wprowadzenie istniejących w otoczeniu systemu substancji z utworzeniem wepola w środowisku zewnętrznym, tj. w charakterze S₃ wykorzystuje się substancję która już znajduje się w otoczeniu systemu (powietrze, woda, grunt itd.); wykorzystując własności tych substancji lub ich zdolność do wzajemnego współdziałania substancjami systemu.

S_ZO Substancja zewnętrznego otoczenia

Lewa część formuły – taka sama jak w poprzednich formułach.