Din adamlarinin ibadet diLİNİn yerliLEŞTİRİlmesine karşi gösterdiĞİ olumlu ve olumsuztepkiler öğr. Gör. Dr. Fahri Özteke

a.g.k., 64.

4^A. Ata(2004). Karahanlı Türkçesi Türkçe ilk Kur’an tercümesi(Ryland Nüshası). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 27; M. F. Köprülü(2016). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Alfa Yayıncılık, s. 193.

5^E. Üşenmez(2013). Türkçe ilk Kur’an tercümelerinden Özbekistan nüshası. İstanbul: Akademik Kitaplar Yayınları, s. 15.

6^A. Erdoğan(1938). Kur’an tercümelerinin dil bakımından değerleri, Vakıflar Dergisi, 1(1), 49.

7^C. Şener(1998). Ana dilde ibadet Türkçe ibadet. İstanbul: Ant Yayınevi, s. 25.

8^Sarıklı ihtilalci lakabıyla da bilinen Ali Suavi’nin ana dilde ibadet konusundaki düşünceleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Sarıkoyuncu(2004). Atatürk din ve din adamları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 81-83.

9^A. Suavi(1285). Lisan ve hattı Türkî, Ulum, 1(2), s. 69, 70.

10^Akgün(1980). Türkçe ezan, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi,13(24), s. 106.

11^İ. H. Danişmend(1942). Ali Suavi’nin Türkçülüğü. Ankara: CHP Genel Sekreterliği Neşriyatı, s. 62.

12^D. Cündioğlu(2012). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e din ve siyaset. İstanbul: Alfa Yayıncılık, s. 12, 13.

13^Gökalp(1976). Türkleşmek İslamlaşmak muasırlaşmak. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 4.

14^Gökalp ve Yaltkaya’nın benzer fıkıh yorumları hakkında ayrıntılı bilgi edinmek için bkz. Gökalp(1329). İctima’i usul-i fıkıh, İslam, 1(3), s. 84-87; Yaltkaya, 1331b, a.g.k., ; Yaltkaya(1339). Mesele-i İla-1, Mihrab, 1(3), s. 78-81.

15^Cündioğlu, 1999, a.g.k., 15.

16^Yaltkaya, 1332, a.g.k., 39.

17^Yaltkaya(1326ı). Tefsir-i Sure-i İhlâs, Sırat-ı Müstakim, 5(106), s. 21; Yaltkaya’nın aynı dönemde önceki çalışmasının devamı olarak yayımlanan diğer yazıları için bkz. Yaltkaya(23 Eylül 1326i). Tefsir-i sure-i İhlâs, Sırat-ı Müstakim, 5(109), 71-73; Yaltkaya(1326j). Tefsir-i sure-i İhlâs, Sırat-ı Müstakim, 5(110), 87, 88.

18^K. Hakkı(1328). Pek uyanık bir uyku, İçtihad, Sayı: 55, s. 1227.

19^Mehmet Ubeydullah Efendi’nin Türkçe ibadet hakkındaki düşünceleri için bkz. Sarıkoyuncu, 2004, a.g.k., 83-85.

20^İ. H. Baltacıoğlu(1943). Hacıbeyzade Ahmet Muhtar Yeytaş ile görüştüm, Yeni Adam, 24(467), s. 7.

21^XX. yüzyılın ilk yarısında, Türkçe Kur’an-ı Kerim çevirilerinin ayet ve surelerde anlam kaymasına yol açma ihtimaline dair yapılan tartışmalar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. B. Atalay(1961). Türk dili ile ibadet. İstanbul: Nebioğlu Yayınevi, Bölüm: 5, s. 39-56.

22^H. Altuntaş(1998). Kuran’ın tercümesi ve tercümeyle namaz meselesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.21.

23^T. İ. Hilmi(1330). Sebilü’r Reşad Ceride-i İslamiyyesine, Sebilü’r Reşad, 12(287), s. 18.

24^Ziya Gökalp, İslamiyet’in yeniden çağdaş bir yorumlamaya tabii tutulması konusunda şu üç unsuru temel kabul etmiştir: Dinin dünya hayatını ilgilendiren kısımlarında millilik, İslam fıkhındaki bazı meselelerinin tekrar kritize edilmesi ve nas yerine örfün egemen kılınması. Nas kaideleri değişmeyen kurallardan ibaret olup, örf ise her daim evrime açık bir anlayışın ifadesidir. Ziya Gökalp dini konularla ile ilgili düşüncelerini 1914-1917 yılları arasında İslam Mecmuası’ndaki yazılarında sıklıkla dile getirmiştir. Ne var ki, İttihatçıların iktidarı kaybetmesi üzerine İslam Mecmuası kapandı. Ziya Gökalp’in dini konularının çağa uyarlanarak revize edilmesi gerektiğine dair fikirleri ve bu konuda İttihatçılar üzerindeki tesirleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. B. Öz(2004). İttihat-Terakki ve Bektaşiler. İstanbul: Can Yayınları, s. 23-40.

25^Z. Gökalp(1977). Şiirler ve halk masalları Ziya Gökalp külliyatı-1. Ankara: TTK Yayınevi, s. 119.

26^Milli Eğitim Bakanlığı(1973). Türk Ansiklopedisi. Cilt: 24, s. 457.

27^Musa Kazım(1334). İhlâs ve Alak suresi tefsirleri. İstanbul: Evkaf-ı İslamiyye Matbaası.

28^Musa Kazım’ın Şeyh Bedrettin ile ilgili çalışması hakkında bkz. Şeyh Bedrettin(2013). Varidat tercümesi ve şerhi. (Çev: Musa Kazım), İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları

29^Tunaya, 1998, a.g.k., Cilt: 3, 296. İttihat ve Terakki’nin yan kuruluşları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Tunaya, 1998, a.g.k., Cilt: 3, 249-299.

30^Akgün, 1980, a.g.k., 107.

31^İlk Türkçe hutbe uygulamaları Rusya’daki Müslümanlar arasında görüldü. Omski şehrinde imamlık yapan Niyaz Mehmet Efendi Cuma ve bayram namazlarında halka camii kürsüsünden Türkçe hutbe ile seslendi. Çok geçmeden Mehmet Niyaz Efendi’nin Türkçe hutbeleri basılarak İslam dünyasındaki birçok kişi tarafından bilinir hale gelmesi sağlandı. Türkiye’de ise Müslüman cemaate ilk Türkçe hutbe 1911’de Bursa’da okunmuştur. 1913’te İstanbul’un bazı camilerinde tüccar cemaatin fazlaca olması sebebiyle ticari konulu Türkçe hutbeler okunmuştur. Ayrıntılı bilgi için bkz. C. Polat(1329). Türkçe hutbe, İslam Dünyası, Sayı: 21, s. 329-336.

32^Ulusal direniş yıllarında Mehmet Akif Ersoy’un etkinlikleri ve İstanbul, Konya, Kayseri gibi şehirlerde verdiği vaazlar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. T. Yıldırım(2007). Milli Mücadele’de Mehmet Akif. İstanbul: Selis Yayınevi.

33^Atatürk’ün 1 Mart 1922 günü TBMM’de yaptığı konuşma için bkz. …, 1961, a.g.k., Devre: 1, Cilt: 18, s. 2-8.

34^Akgün, 2006, a.g.k., 129.

35^Balıkesir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü(2014). Mustafa Kemal Atatürk’ün Balıkesir hutbesi (bülten halinde yayımlanmıştır); E. R. Fığlalı vd.(2008). Atatürk düşüncesinde din ve laiklik. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, s. 28; K. Aytaç(1986). Gazi Mustafa Kemal Atatürk din politikası üzerine konuşmalar. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, s. 103-105.

36^Süleyman Hüseyni el-Seyyid(1340). Kur’an-ı Kerim tercümesi ve tefsiri. İstanbul: Amidi Matbaası. Bu tercüme hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. D. Cündioğlu(2016). Anlam’ın tarihi sözlü kültürden yazılı kültür’e. İstanbul: Kapı Yayınları, s. 198-231.

37^D. Cündioğlu(1999). Bir siyasi proje olarak Türkçe ibadet-I. İstanbul: Kitabevi Yayınları, s. 33.

38^Diyanet İşleri Başkanı Rıfat Börekçi’nin, Şeyh Muhsin-i Fani’nin Kur’an-ı Kerim tercümesiyle ilgili fikirleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Diyanet İşleri Reisi’nden Beyan-ı Hakikat (28 Nisan 1340). Hâkimiyet-i Milliye, Sayı: 1103, s. 1; Cemil Said’in Kur’an-ı Kerim tercümesine karşı çıkan Rıfat Börekçi’nin fetva niteliğindeki bildirisi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. İkaz (4 Ekim 1340). Vakit, Sayı: 620, s. 3.

39^Cemil Said’in Fransızca’dan dilimize çevirdiği Kur’an-ı Kerim tercümesi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. C. S. Dikel(1340). Kur’an-ı Kerim tercümesi. İstanbul: Şems Matbaası.

40^Mumcu, 1994, a.g.k., 97.

41^Sarıkoyuncu, 2004, a.g.k., 38.

42^Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tefsirinin yazılması hakkında TBMM’de yapılan görüşmeler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. …1961, a.g.k., Devre: 2, Cilt: 17, 191-195.

43^C. Kutay(1998). Türkçe ibadet-2. İstanbul: Aksoy Yayıncılık, s. 12.

44^Sarıkoyuncu, 2012, a.g.k., 99.

45^M. E. Düzdağ(2003). Mehmet Akif Mısır hayatı ve Kur’an meali. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, s. 169.

46^Mehmet Akif Ersoy’un meal ve tefsir çalışmalarından ayrılmaya karar vermesinde, yapılacak çevirilerin Türkçe ibadette kullanılma ihtimali ve yaşadığı bazı sağlık problemleri de etkili olmuştur. Mehmet Akif Ersoy’un Türkiye’ye dönerken Mısır’da bıraktığı mealin, temin edilmesi konusunda son adım II. Dünya Savaşı yıllarında Milli Eğitim Bakanlığı yapan Hasan Ali Yücel tarafında atılmıştır. Hasan Ali Yücel, Mısır ziyaretinde mealin teslim edildiği ve Mehmet Akif Ersoy’un yakın dostu olan İhsan Efendi’den bu çalışmayı talep edilmiştir. Ancak bu girişimin de sonuçsuz kalması üzerine Mehmet Akif Ersoy’un kaleme aldığı Türkçe Kur’an-ı Kerim meali Türkiye’ye getirilememiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. D. Cündioğlu(2000). Bir Kur’an şairi Mehmet Akif ve Kur’an meali. İstanbul: Kapı Yayınları, s. 123; Düzdağ, 2003, a.g.k., 24.

47^Türkçe Kur’an-ı Kerim tefsiri çalışmaları ve bu çalışmaların gerçekleştiriliş tarzına karşı çıkanlardan birisi de Milli Mücadele yıllarında Atatürk’ün en yakın arkadaşlarından olan Kazım Karabekir Paşa olmuştur. Kazım Karabekir Paşa, böyle bir gayreti devletin dine yaptığı ceberut bir müdahale olarak algılamış ve tefsir çalışmalarına katılanları ise züppe diye nitelendirmiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Mumcu, 1994, a.g.k., 93; K. Karabekir(1991). Paşaların kavgası inkılâp hareketlerimiz. (Haz: İsmet Bozdağ), İstanbul: Emre Yayınları, s. 158.

48^Mustafa Sabri Efendi(2016). Hilafetin ilgasının arka planı. (Çev: Oktay Yılmaz), İstanbul: İnsan Yayınları, s. 192.

49^Mehmet Nurettin (8 Kasım 1341). Namazda niçin Türkçe Kur’an okunmasın? Vakit, Sayı: 1548, s. 1, 4.

50^Adnan Remzi (9 Ekim 1341). Kur’an’ın feyzinden faydalanmak için Arapça bilmek icap etmez, Vakit, Sayı: 1519, s. 4.

51^Münevver Bir Hocamız Türkçe Namaz Kıldırdı: Allah Büyük (6 Nisan 1342). Vakit, Sayı: 1695, s. 1.

52^D. Cündioğlu(2014). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e din ve siyaset. İstanbul: Kapı Yayınları, s. 69.

53^Ahmet Ağaoğlu (11 Nisan 1342). Türkçe Haram Bir Lisan mıdır? Milliyet, Sayı: 892, s. 1, 3.

54^Mardin, E., 1951, a.g.k., Cilt: 3, 1061.

55^Altuntaş, 1998, a.g.k., 79.

56^U. Heyd(1954). Language reform in Modern Turkey(Oriental notes and studies No. 5. ), Jerusalem: Israel Oriental Society, s. 30.

57^Cengiz, 1962, a.g.k., 115.

58^Cumaya Sekiz Hafız Birden Türkçe Kur’an Okuyacak (28 Ocak 1932). Cumhuriyet, Sayı: 2777, s. 1.

59^Cüzhan (cazi-hanlık sözcüğünden türemiştir) ifadesinin Türkçe’ye girip yaygınlaşmasında, Şerafettin Yaltkaya önemli rol oynamıştır. O’nun Diyanet İşleri Başkanlığı döneminde dini literatüre giren kelime, daha sonraları din kitaplarında yaygın biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Yaltkaya Kur’an-ı Kerim’deki 30 ayrı cüzü, hatm-i şerif sırasında okuyan hafızlar için “cüzhan” terimini kullanmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Yaltkaya, 1946, a.g.k., 201.

60^Jasckhe, 1972, a.g.k., 48.

61^M. E. Bozkurt(2014). Toplu eserler. (Haz: Şaduman Halıcı). İstanbul: Kaynak Yayınları, Cilt: 4, s. 1233.

62^H. Albayrak(1995). Elmalı Muhammed Hamdi Yazır’ın tefsir anlayışı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34(1), s. 156.

63^Ö. N. Bilmen(1973). Büyük tefsir tarihi-tabakatü’l-müfessirin. İstanbul: Bilmen Yayınevi, Cilt: 2, s. 788.

64^A. Gürtaş(1997). Atatürk ve din eğitimi. Ankara: Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, s. 32, 41, 53.

65^Modernist İslamcı düşünürler arasında kabul edilen Babanzade Ahmet Naim’in yaşamı ve eserleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. F. Gün ve Muallim Mehmet Cevdet(2016). Müderris Babanzade Ahmet Naim. İstanbul: Beyan Yayıncılık.

66^Devrimlere bakışı ve Kur’an-ı Kerim’in tercüme edilmesiyle ilgili fikirleri Şerafettin Yaltkaya ile oldukça benzerlik gösteren Kamil Miras ve bilimsel çalışmaları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. N. Yazıcı(2012). Kamil Miras hayatı ve eserleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

67^Sarıkoyuncu, 2004, a.g.k., 89-91.

68^BCA.(14 Mayıs 1933), 26. 150. 19.

69^BCA.(2 Mayıs 1933), 26. 150. 19. İlgili belge EK-15’te mevcuttur.

70^M. Zengin(2015). İbadet dilini Türkçeleştirme çabası olarak Türkçe ezan örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 11.

71^B. O. Gez(2009). İbadet dilinin Türkçeleştirilmesi aşamalarından biri: Türkçe ezan ve uygulamaları, Dokuz Eylül Üniversitesi İnkılâp Tarihi Enstitüsü Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, 2(6, 7), s. 159.

72^H. C. Çamlıbel(2012). Makaleler hatıralar. Ankara: TTK Yayınları, s. 38.

73^İlk Türkçe Ezan Dün Fatih’te Okundu (31 Ocak 1932). Cumhuriyet, Sayı: 2780, s. 1, 8.

74^Allah sözcüğünün yerine Ali Rıza Sağman’ın önerisi üzerine Tanrı kelimesi tercih edilmiştir. Sağman, Dolmabahçe Sarayı’nda, Atatürk’ün huzurunda yapılan bir toplantı esnasında Türklerin eski çağlardan beri Yaratıcı’nın isimlendirmesinde Tanrı terimini kullandığını hatırlatmış ve Atatürk’te bu teklife sıcak yaklaşmıştır. Konu ile ilgili ayrıntı bilgi için bkz. Ergin, 1977, a.g.k., Ali Rıza Sağman’ın hatıraları, Cilt: 5, 1994-1998.

75^İşte Öz Türkçe Ezan (31 Ocak 1932). Milliyet, Sayı: 2153, s. 1, 3.

76^S. Akgün(1980). Türkçe ezan, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 13(24), s. 111.

77^Ezanda geçen resul kelimesinin Türkçe’de tek kelimelik bir karşılığı yoktur. Mekruh teriminin de Türkçe’de aynıyla karşılığı bulunmamaktadır. Ayrıntılı bilgi için bkz. H. Ermiş(2014). Arapçadan Türkçeleşmiş kelimeler sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, s. 66, 83.

78^Gez, 2009, a.g.k., 158.

79^Bursa Hadisesi Hakkında Hükümetin Resmi Tebliği (3 Şubat 1933). Vakit, Sayı: 4123, s. 1.

80^Türk Milletinin Milli Dili ve Benliği Bütün Hayatına Hâkim Esas Kalacaktır (7 Şubat 1933). Hâkimiyeti Milliye, Sayı: 3647, s. 1.

81^Çağatay(1972). Türkiye’de Gerici Eylemler(1923’den Buyana), Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, s. 34.

82^BCA. (6 Mart 1933). 301. 26. 150. 21. Belge EK-16’da mevcuttur.

83^Arapça ezan, kamet ve salât yasağının delinmemesi konusunda il emniyet amirlikleri ve müftülüklerin birbiriyle bağlantılı olarak çalıştıklarını gösteren örnek belge için bkz. BCA. (17 Şubat 1938). 051. V42. 12. 102. 13. Belge EK-17’de mevcuttur.

84^İ. Bozdağ(2004). Kürt isyanları. İstanbul: Truva Yayınları, s. 19.

85^H. E. Cengiz(1962). Yaşanmış olaylarla Atatürk ve Müzik Riyaset-i Cumhur ince saz heyeti şefi Binbaşı Hafız Yaşar Okur’un anıları(1924-1938). Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları, s. 124, 125. Yaşar Okur hatıtarında, Atatürk’ün cenaze namazını eda ederken Şerafettin Yaltkaya’nın Diyanet İşleri Başkanı olduğunu belirtmiştir. Hâlbuki o dönemde Yaltkaya, Diyanet İşleri Başkan yardımcısı idi.

86^B. Daver(1955). Türkiye Cumhuriyetinde layiklik(laiklik). Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, s. 171.

87^Jasckhe, 1972, a.g.k., 43.

88^Vicdanını Kurtaran Yurtseverdir, Millet Partisinin Programı (3 Haziran 1948). Akın, Sayı: 37-39, s. 1.

89^Meczuplar Dün Mecliste Arapça Ezan Okudu (5 Şubat 1949). Vakit, Sayı: 11867, s. 1.

90^H. H. Ceylan(1996). Kemalizmin Türkçe ezan hikâyesi. İstanbul: Rehber Yayıncılık, s. 245.

91^İnkılabata Sadakat ve Hürmet (14 Nisan 1950). Cumhuriyet, Sayı: 9218, s. 3.

92^Meclis, Arapça Ezan Yasağını Kaldırdı (17 Haziran 1950). Cumhuriyet, Sayı: 9288, s. 1; Bütün Vatandaşlar Ezanı İstedikleri Dilde Okuyabilecekler (17 Haziran 1950). Son Saat, Sayı: 322, s. 1.

93^Halkın anlaması amacıyla hutbelerin Türkçe okunmasına dair ilk makale II. Meşrutiyet Dönemi’nde Kazanlı Halim Sabit (Şibay) tarafından kaleme alınmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Kazanlı Halim Sabit(1324). Hutbelere dair: Kablelbise hutbe, Sırat-ı Müstakim, 1(6), s. 88, 89.

94^Jasckhe, 1972, a.g.k., 44.

95^E. Ş. Usta(2005). Atatürk’ün Cuma hutbeleri. İstanbul: İleri Yayınları, s. 21.

96^N. Yazıcı(1999). Osmanlı son döneminden Cumhuriyete hutbelerimiz üzerine bazı düşünceler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Özel Sayı(Cumhuriyet’in 75. yılına armağan), s. 215.

97^Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından Adapazarı il müftülüğüne 117 adet yollanan Türkçe hutbe kitabının din görevlilerine ulaştırılmasına dair talimatın yer aldığı belge için bkz. BCA(18 Aralık 928). 051. 0014. 119. 231. İlgili belge EK-18’de mevcuttur.

98^Jasckhe, 1972, a.g.k., 45.

99^Zengin, 2015, a.g.k., 76.

100^Ayrıntılı bilgi için bkz. Yaltkaya, 1946, a.g.k., 17-86.

101^Yaltkaya, 1946, a.g.k., 5, 6.

102^TİTE, 1961, a.g.k., Cilt: 2, 89.

103^M. S. Şimşek(1998). Fatiha suresi ve Türkçe namaz. İstanbul: Beyan Yayınları, s. 106.

104^Bereketzade Safvet(12 Şubat 1324). Hutbelere dair, Sıratı Müstakim, 2(27), s.9, 10.

105^Mehmet Bahaeddin(22 Mayıs 1330). Makam-ı ifta’nın bir fetvası münasebetiyle, İslam,1(9), s. 261-266.

106^Şeyh Ubeydullah Afgani(1331). Kavm-i cedid. İstanbul: Dersaadet Matbaası.

107^Yaltkaya, 1326ı, a.g.k., 21-25; Yaltkaya(1327f). Kısas-ı Kur’ani’den, Hikmet, 4(2), s. 3, 4; Cahız(1329). İslamiyet’in inhitatının bazı sebepleri, Bilgi, (Çev: Şerafettin Yaltkaya), 1(2), s. 173.

108^A. Manaz(1995). Atatürk reformları ve İslam. İzmir: Akademi Kitabevi, s. 218.

109^Yaltkaya, 1332, a.g.k., 40.

110^Fevziye Abdullah Tansel(1989). Şiirler ve halk masalları Ziya Gökalp-1. Ankara: TTK Yayınları, s. 119.

111^H. S. Tanrıöver(2000). Dağ yolu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, III. Bölüm, s. 198, 199.

112^İ. Kara(2011). Türkiye’de İslamcılık düşüncesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, Cilt: 2, Ek-9, 10, s. 1150-1152. Dini ıslah beyannamesi, Darü’l-fünun İlahiyat Fakültesi’nde ele alınmadan önce bir taslak olarak İsmail Hakkı Baltacıoğlu tarafından hazırlanmış ve Milli Mecmua’da yayınlanmıştır. İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun hazırladığı haliyle beyanname hakkında bilgi edinmek için bkz. İsmail Hakkı (15 Mayıs 1928). Anketimiz, Türk İnkılâbı Karşısında Müslümanlık, Milli Mecmua, Sayı: 110, s. 4773.

113^Dini İnkılap ve İslahat Hakkında(1947). İslam-Türk Ansiklopedisi Mecmuası, 2(73), s. 137.

114^A. H. Akseki(1949). Namaz surelerinin Türkçe tercüme ve tefsiri. İstanbul: Hilal Kitabevi.

115^Jasckhe, 1972, a.g.k., 47.

116^B. Atalay(12 Nisan 1949). Türkçe Kur’an meselesi, Yeni Sabah, Sayı: 3610, s. 2.

117^C. Arslan(2011). Çınaraltı, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Milliyetçilik. (Ed: T. Bora), İstanbul: İletişim Yayınları, Cilt: 4, s. 581.

118^Cumhuriyet’in ilk yıllarında Hıristiyan ve Musevilerin mabetlerinde ibadet dili olarak Türkçe’yi kullandıklarına dair basında çıkmış haberlere örnek olarak bkz. Elazığ’da Süryani Kilisesi, Bütün Dualarını ve Vaazlarını Öz Türkçe ile Yapıyor (2 Nisan 1937). Cumhuriyet, Sayı: 4627, s. 5; İzmir Musevileri Türkçe Konuşacak (29 Mart 1937). Cumhuriyet, Sayı: 4623, s. 1.

119^Yaltkaya, 1326f, a.g.k., 1502.

120^Yaltkaya, 1326f, a.g.k., 1500.

121^Yaltkaya, 1326f, a.g.k., 1501.

122^Yaltkaya, 1326j, a.g.k., 21-22.

123^Yaltkaya’nın I. Dünya Savaşı ve Mütareke yıllarında Kur’an-ı Kerim’den bazı ayetlerin tefsirine yer verdiği makaleleri şunlardır: Yaltkaya(1326k). Kur’an, Gündüz, 4(59), s. 57, 58; Yaltkaya, 1327f, a.g.k., ; Yaltkaya(1333). Oruca ait Ayat-ı Şerif, İslam, 5(54), s. 1059-1062; Yaltkaya, 1334, a.g.k., ; Yaltkaya, 1337, a.g.k.,.

124^Şerafettin Yaltkaya’nın 1923 ve 1924 yıllarında İslam akaidine dair düşüncelerini açıkladığı ve bazı ayetlerin Türkçe tefsirini yaptığı makaleleri şunlardır: Yaltkaya, 1339, a.g.k., 78-81; Yaltkaya(1340a). Mesele-i İla-2, Mihrap, Cilt: 1, Sayı: 5, s. 106-108; Yaltkaya(1340b). Mesele-i İla-3, Mihrap, Cilt: 1, Sayı: 5, s. 140-143; Yaltkaya(1340c). Mesele-i İla-4, Cilt: 1, Sayı: 6, s. 170-175.

125^M. Ş. Yaltkaya ve İ.H. İzmirli(1958). Kur’anın Türkçe tercümesiyle namazda okunması, Belleten, 22(88), s. 602.

126^Yaltkaya ve İzmirli, 1958, a.g.k., 604, 605.

127^Yaltkaya ve İzmirli, 1958, a.g.k., 604.

128^Yaltkaya, 1944b, a.g.k., Önsöz.

129^Yaltkaya, 1946, a.g.k., 16.

130^İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı döneminde Diyanet İşleri Başkanlığı makamı ile olan ilişkileri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. E. Torun(2002). II. Dünya Savaşı yıllarında laiklik uygulamaları: Değişimin ilk işaretleri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 29, s. 143-158.

131^C.A. Köksal(2007). Mustafa Asım Köksal. İzmir: Çağlayan Matbaası, s. 22, 23.

132^D. Cundioğlu(1998). Türkçe Kur’an ve Cumhuriyet İdeolojisi. İstanbul: Kitabevi Yayınları, s. 263.