Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri 1-Beyitlerle yazılanlar

Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

1-Beyitlerle yazılanlar

Gazel

Divan edebiyatında en çok kullanılan nazım biçimidir.

Beyit sayısı 5-15 arasındadır.

Arap edebiyatına aittir.

İlk beytine Matla son beytine Makta(şairin adı bu beyitte geçer.) denir.

Matladan sonraki beytine Hüsn-i Matla ,

Maktadan bir önce ki beytine Hüsni Makta denir.

Uyak düzeni aa-ba-ca-da…. Şeklindedir

En güzel beytine Beyt-ül Gazel ve ya Şah beyit denir.

Beyitler arasında konu birliği olmak zorunda değildir.

Beyitlerin hepsinde aynı konu işlenirse buna yek-ahenk gazel denir.

Bütün beyitler aynı güzellikte ise buna yek- avaz gazel denir.

Dize ortalarında iç uyaklı olanlarına musammat gazel denir.

İslamiyet öncesinde Koşuk , Halk edebiyatında ise koşmaya benzer.

Fuzuli,Baki,Nedim önemli gazel şairleridir.

Kaside

İlk örnekleri Arap edebiyatında görülür.

Din ve devlet büyüklerini övmek için yazılır.

Rediflerine göre ya da giriş (Nesib bölümünde işlenen konuya göre )bölümündeki konuya göre adlandırılır.

33-99 beyit arasında yazılır.

Uyak düzeni gazelle aynıdır. aa-ba-ca-da….

 İlk beytine Matla son beytine Makta denir.

Şairin adının geçtiği beyte Taç Beyit denir.

 En güzel beytine Beyt-ül Kasid(kaside)denir.

Konularına göre çeşitli adlar alır.

Tevhit : Allah’ın birliğini anlatır.

Münacaat : Allah’a yalvarmak için yazılır.

Naat: Hz. Muhammed’i övmek için yazılır.

Hicviye : Bir kimseyi yermek(eleştirmek)için yazılır.

Methiye : Bir kimseyi (devrin önde gelen kişisi)övmek için yazılır.

Mersiye : Devrin önde gelen kişisini ölümünden duyulan üzüntüyü anlatmak için yazılır.(Kanuni mersiyesi önemlidir.)

İydiye: Bayramları anlatmak için yazılır.

Culusiyye : Padişahların tahta çıkmasını anlatır.

Ramazniyye: Ramazan ayını anlatır.

Sayfiye : Yaz ayını anlatır.

Şitaiye : Kış ayını anlatır.

Rahşiye : Atları anlatır.

Bahariyye : Bahar mevsimini anlatır.

Tam bir kasidede sırasıyla şu bölümler bulunur.

1-Giriş(Nesib)bölümü :Kasidenin giriş bölümüdür. Asıl konuya geçilmeden önce bahar,kış,yaz vs gibi betimlemelerin anlatıldığı bölümdür.

2-Girizgah:Nesib bölümünden sonraki bölümdür.

Asıl konuya geçmeden önceki nükteli ya da övücü bölümün olduğu yerdir.

3-Methiye : Kasidenin yazılmasına neden olan kişinin övüldüğü bölümdür.Kasidenin asıl bölümüdür.

4-Tegazzül : Kaside ile aynı uyak ve düzende(ölçüde) yazılan gazelin olduğu bölümdür.

5-Fahriye : Şairin kendisini övdüğü bölümdür.

6-Dua : Kasidenin son bölümüdür.Şair burada kasideyi kim için yazmışa ona dua eder iyi dileklerde bulunur.

Mesnevi

Fars (İran)edebiyatına aittir.

Türk edebiyatında ilk defa Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig adlı eserinde bu türe rastlanmaktadır.

Divan edebiyatının en uzun nazım (beyit sınırlaması yoktur) şeklidir.

Her konuda yazılabilir.

Divan edebiyatında öykü ,roman gibi türler olmadığından onların yerini tutmuştur.

Uyak düzeni aa-bb-cc-dd……şeklindedir.

Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.

Bir sanatçının beş mesneviden oluşan eserlerine Hamse denir.

Hamse sahibi sanatçılardan bazıları şunlardır:

Ali şir Nevai, Taşlıcalı Yahya,Nevizade Atai,

Nergisi,Genceli Nizami

Mesnevi ile yazılmış bazı eserler şunlardır :

Leyla il Mecnun,Yusuf –u Züleyha, Hüsn-ü Aşk

Cemşid-ü Hurşit , Mantıku’t Tayr ,İskendername

Harname , Hüsrev-ü Şirin, Alemnüma, Nihalistan

Mahzen-i Esrar, Şah-ü Geda

Müstezat

Anlamı ziyadeleşmiş,artmış demektir.

Gazelin her dizesinden sonra kısa bir dize eklenmesidir.

Eklenen kısa dizelere Ziyade denir.

Kafiyelenişi AaAa,BbAa,CcAa…(Büyük harfler asıl gazel kısa harfler ise eklenen kısa dizelerdir.)

Kısa dizeler okunmasa da gazelin anlamında bir değişme olmaz.

Kıt’a

Sözlük anlamı “parça,cüz “ demektir.

Araplardan alınan nazım şeklidir.

Genelde 2 beyitten oluşur.

Her konuda yazılabilir.

Beyitler arasında genellikle anlam bütünlüğü vardır.

Uyak düzeni gazel gibidir.

Dörtlüklerle Kurulan Nazım Biçimleri

Rubai

Fars (İran)Edebiyatından alınmıştır.

Bir dörtlükten oluşur.

Bir görüşün en az sözle özlü şekilde anlatılmasıdır.

Uyak düzeni aaxa şeklindedir.

Dizeler arasında anlam bütünlüğü vardır.

Halk edebiyatındaki maniye benzer asıl anlatılmak istenenler son iki dizede anlatılır.

Aşk,şarap,felsefi,tasavvufi gibi konular işler.

Kendine özgü aruz kalıbı vardır.

En önemli temsilcisi Fars şairi olan Ömer Hayyam’dır.

Mevlana da farsça rubailer yazarak bu türün gelişmesini sağlamıştır.

Türk edebiyatında Yahya Kemal bu türde öncüdür.

Tuyuğ(g)

Kelime anlamına baktığımızda kapalı,imalı anlamına gelir.

Türklerin bulduğu bir nazım biçimidir.

Tek dörtlükten oluşur.

Kafiyelenişi aaxa ya da aaaa şeklindedir.

Rubai de işlenen konuların aynısı işlenir.

Halk edebiyatındaki maninin benzeridir.

Cinaslara yer vermesi mani ile benzerliğidir.

Rubai ve mani den vezin yönüyle ayrılır.

Aruzun sadece bir kalıbıyla yazılır.( fâilâtün- fâilâtün- fâilün)

Türk edebiyatında ilk tuyuğları Kadı Burhanettin ve Seyyid Nesimi yazmıştır.

Murabba

En az 3 en çok 6 mısralı bentlerden oluşur.

Uyak düzeni aaaa-bbba-ccca…. Şeklindedir.

Daha çok övgü,yergi,mersiyeler,felsefi,ve öğreti konularda yazılabilir.

Yahya Bey , Nedim,Taşlıcalı Yahya ve Tanzimat edebiyatında Namık Kemal önemli temsilcileridir.

Şarkı

Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir türdür.

Bestelenmek için yazılır.

Halk Edebiyatındaki Türküye benzer.

Aşk,kadın,sevgi gibi konularda yazılır.

Her dörtlüğün sonunda tekrarlanan nakaratlar vardır.

3,4 ve ya 5 bentten oluşur.

Uyak düzeni abab-cccb-dddb…şeklindedir.

En önemli temsilcisi Nedim ve Yahya Kemal Beyatlıdır.

Bentlerle Kurulan Nazım Biçimleri

Terkib-i Bent

Bent sayıları 5-15 arasında değişir.

Her bent 5-10 beyitten oluşur.

Bentlerin kafiye şekli gazel gibidir.Bentlerden sonra vasıta beyti gelir.

Vasıta beyitleri kendi aralarında uyaklıdır.

aa-xa-xa-xa-bb-cc….. şeklinde kafiyelenir.

Bentlerin her birine hane denir.

Vasıta beytinden önceki beyte Terkiphane denir.

Şair mahlasını terkiphanede söyler.

Her konuda yazılabilir.

Kanuni adına yazılan Kanuni Mersiyesi (Baki)

Esrar Dede Mersiyesi (Şeyh Galip) önemli Terkii Bentlerdir.

En ünlü temsilcisi Bağdatlı Ruhi,Tanzimat döneminde ise Ziya Paşa’dır.

Terci-i Bent

Kelime anlamına baktığımızda tekrar etme anlamındadır.

Biçim bakımından baktığımızda Terkib-i Bende benzer.

Terkib-i Bentten farkı vasıta beytinin hep aynı olmasıdır.

Terci-i bent iki bölümden oluşur:Hane ve Tercihane.

Şiirin tamamında aynı konu işlenir.

Terci-i Bent yazmak Terkib-i Bende göre daha zordur.

En önemli temsilcisi :Ziya paşa,Bağdatlı Ruhi ve Şeyh Galip’tir.

Muhammes

Beşli anlamına gelir.

Uyak düzeni gazele 3 dize eklenmesi ile oluşur.

(aaa)aa-(bbb)ba-(ccc)ca….

Her konuda yazılabilir.

Tahmis: Gazele 3 dize eklenmesi ile oluşur.

(aaa)aa-(bbb)ba-(ccc)ca….

Gazelin beyitleri arasına 3 dize eklenmesi ile oluşur. a(aaa)a-b(bbb)a-c(ccc)a….

Tardiye:Bentlerin sonunda dizelerin kendi arasında uyaklanmasıdır. aaaab-ccccb-ddddb…

Divan Edebiyatı Nesir

Divan edebiyatında düz yazıya (nesre) “İnşa” ,bu işle uğraşan kişilere “Münşi” nesirden oluşan eserlere de “Münşeat “denir.

Düz yazılarda seciler (iç uyak) yapılmıştır.

Noktalama işaretleri yoktur.(ilk noktalama işaretleri Tanzimat döneminde Şinasi tarafından kullanılmıştır.)

Cümleler oldukça uzun kurulmuştur.

Konudan çok söyleyiş önem kazanmıştır.

Şiirin gölgesinde kalmıştır.

Nesir üçe ayrılır.

1-Sade Nesir:Sade bir dil kullanılmış halkın konuşma dili dikkate alınmıştır.

2-Orta Nesir: Sade nesre göre dili yer yer daha ağır ve süslü olarak yazılmıştır.

3-Süslü nesir:Sanatlı anlatımın kullanıldığı dilin ağır ve çok süslü olduğu bir nesirdir.Amaç hüner göstermektir.

Nesir Türleri

Tezkire:

Şairler hakkında bilgi veren eserlerdir.

Günümüz edebiyatında karşılığı biyografidir.

Türk edebiyatında ilk Tezkire Ali Şir Nevai’nin eseri olan Mecalisü’n Nefais’tir.

Anadolu edebiyatında ise Sehi Bey’in Heşt Behiş adlı eseridir.

Sefaretname

Siyasi anlamda gittikleri yerlerdeki elçilerin gördüklerini yazdığı eserlerdir.

Yirmi Sekiz Çelebin’in Elçiliği sırasında gördüklerini sade,açık bir dille “Sefaretname”adlı eserde yazmıştır.

Siyer

Peygamberimizin hayatının anlatıldığı yazılardır.

Siyasetname

Devlet adamlarının tecrübelerini yazdığı eserlerdir.

Nizamül Mülk’ün Siyasetnamesi ünlüdür.

Seyahatname

Gezilip görülen yerlerin yazıldığı yzılardır.

Belge özelliği taşıması açısından önemlidir.

Evliya Çelebi’nin “Seyahatnamesi” önemlidir.

Münşeat

Divan edebiyatında Edebi değer taşıyan eserlerin toplandığı kitaptır.

Surname

Şehzadelerin doğumları ve sünnet törenlerini, düğünlerini anlatan yazılardır.

Menakıbname

Bir velinin hayat hikayesini anlatan yazılardır.

Hilye

Peygamberimizin Fiziki özelliklerinin anlatıldığı yazılardır.

Gazavatname

Savaş hazırlıklarının ve savaşların anlatıldığı yazılardır.

Divan Edebiyatında Akımlar

Türk-i Basit

Divan edebiyatındaki Arapça ve Farsça kelimelerin çokluğuna tepki olarak ortaya çıkmıştır.

16. yy ortaya çıkmıştır.

Akım o dönemde divan edebiyatının düşünce tarzından dolayı ve o dönemin ünlü şairleri bu akımı benimsemediği için çok etkili olmamıştır.

Aydınlı Visali,Edirneli Nazmi ve Tatavlı Mahremi önemli temsilcisidir.

Sebk-i Hindi(Hindu)

17. yy da ortaya çıkmış bir akımdır.

Hindistan’da ortaya çıkan akım oraya giden şairler tarafından benimsenmiş ve divan edebiyatında etkili olmuştur.

Hin tarzı ya da Hint uslubu anlamındadır.

Anlam kapalılığı söz konusudur.

Söz ve anlamdan daha çok anlama önem verme vardır.

Dili çok ağır süslü zor anlaşılır bir dildir.

Soyut kavramların ağırlıklı olduğu bir akımdır.

Naili,Şeyh Galip,Neşati önemli temsilcileridir.

Mahallileşme Hareketi

15. yy ortaya Necati Bey ile ortaya çıkan bu akım (o zamandan beri devam ediyordu) 18. yy da tekrar güç kazanmıştır.

Halkın konuşma dilinin edebiyata girmesidir.

Yerlileşme hareketi de denir.

Türkçe deyimler , halk söyleyişlerinin oluştuğu yeni bir edebiyattır.

Dil sade,açık ve yalındır.

Daha çok kendini Şarkı nazım türünde göstermiştir.

Nedim ve Şeyh Galip önemli temsilcileridir