Divan edebiyati

DİVAN EDEBİYATI

*Divan Edebiyatı, 13. yüzyıldan başlayarak medrese eğitimi görmüş şehirli aydınlara seslenen bir edebiyattır.

*Divan edebiyatı geniş halk kesimlerinden kopuk ve soyut bir edebiyattır

*Divan şiirinin genel özellikleri şunlardır:

• 
  Aruz ölçüsü kullanılmıştır
  
• 
  Daha çok tam ve zengin uyak kullanılmıştır.
  
• 
  Şiirler, “göz için kafiye” anlayışıyla yazılmıştır.
  
• 
  Nazım birimi olarak ağırlıklı olarak beyit tercih edilmiş, beyte göre az da olsa dörtlük kullanılmıştır.
  
• 
  Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamalar yoğun olarak kullanılmıştır.
  
• 
  Oldukça sanatlı, ağır bir dili vardır.
  
• 
  Anlam ve söz sanatlarına yer vermek bir hüner olarak görülmüştür.
  
• 
  Gazel, mesnevi, kaside ve rubai gibi Arap ve İran edebiyatı nazım şekillerinin yanı sıra Türklere ait olan şarkı ve tuyuğ nazım şekilleri de kullanılmıştır.
  
• 
  Aşk, şarap, sevgili, Allah aşkı gibi konular ağırlıklı olarak işlenmiştir.
  
• 
  Bütün güzelliğine değil parça(beyit) güzelliğine önem verilmiştir.
  
• 
  Somut konulardan çok soyut konular işlenmiştir.
  
• 
  “Sanat için sanat.” anlayışı egemendir.
  
• 
  Konudan çok konunun işleniş biçimi önemsenmiştir.
  
• 
  Duygu ve düşünceler kalıplaşmış sözlerle; yani “mazmun”larla anlatılmıştır.
  
• 
  Şairler, mahlaslarını son beyitte söylemişlerdir.
  

NAZIM BİÇİMLERİ

Nazım Birimi Beyit Olan Nazım Biçimleri :Gazel, Kaside, Mesnevi, Kıt’a, Müstezat)

Nazım Birimi Dörtlük Olan Nazım Biçimleri: Rubai, Tuyuğ, Murabba, Şarkı (TuRŞuM)

Nazım Birimi Bent Olan Nazım Biçimleri :Terkib-i bent, Terci-i bent, Müseddes, Tesdis, Muhammes, Taştir)

A- BEYİTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ

 1- Gazel

• 
  Divan şiirinin en önemli nazım şeklidir.
  
• 
  Gazel sözcüğü Arapçadır; anlamı "güzel ve âşıkane söz"dür.
  
• 
  Gazelde İlahi aşk, beşeri aşk, özlem, mutluluk, tabiat ve şairin uygun göreceği diğer konular işlenebilir.
  
• 
      Gazel en az 5, en çok 15 beyit olabilir. Gazelin kafiye düzeni aa, xa, xa,.. biçimindedir.
  
• 
  Gazelin ilk beytine "matla", son beytine "makta", en güzel beytine de "beytü'l-gazel" denir. Son beyitte şairin mahlası (şiirde kullanılan takma ad) yer alır.
  
• 
     Gazelde konu bütünlüğü yoktur; bütününde aynı konu işlenen gazellere "yek-ahenk" gazel, tümü aynı söyleyiş güzelliğine sahip olan gazellere de "yek-âvâz" gazel denir.
  

2- Kaside 

• 
  Kaside övgü şiiridir.
  
• 
  Kafiye düzeni gazel gibidir(aa, xa, xa,..).
  
• 
  Kaside en az 33, en çok 99 beyit olur.
  
• 
  Kasidede de ilk beyte "matla", son beyte "makta", şairin mahlasının geçtiği beyte "taç beyit" (Kasidede mahlas son beyitte olabileceği gibi sona yakın beyitlerden birinde de olabilir.) en güzel beytine ise "beytü'l-kasid" denir.
  

Kaside 7 bölümden oluşur:

a)  Nesib ya da teşbib: Bu bölümde betimlemeler yer alır. Bu betimlemelerin asıl konu ile ilgisi yoktur.

b)  Girizgâh: Giriş beyti de denir. Uygun bir fırsat düşürülerek asıl konuya geçişin yapıldığı beyittir..

c)  Methiyye: Allah’ın, Hz. Muhammed (sav) ya da devrin ileri gelenlerinin övüldüğü uzun bir bölümdür.

d)  Fahriyye: Şairin kendi şiirini ve kendini övdüğü bölümdür, birçok kasidenin son bölümüdür.

e) Tegazzül: Kasidenin içine yerleştirilen gazeldir. Bu bölüm, her kasidede yer almaz.

f) Taç:Şairin adının geçtiği bölümdür

g)  Dua: Kasidenin sunulacağı kişi için Allah'tan iyilik ve güzelliklerin dilendiği bölümdür.

 Kasideler konularına göre adlar alır:

 Tevhid: Allah'ın birliğini anlatan kasidelerdir.

Münacat: Allah'a yalvarmak için yazılan kasidelerdir.

Naat: Hz. Muhammet'i övmek amacıyla yazılanlara denir.

Methiyye: Devrin ileri gelenlerinin övülmesi için yazılan kasidelerdir.

Mersiye: Bir kimsenin ölümünden duyulan acıyı yansıtan kasidelerdir.

Hicviye:Bir kimsenin yerildiği bölümlerdir.

-Kasideler nesib bölümünde işlenen konulara göre;bahariye(bahar),ramazaniye(ramazan),ıydiye(bayram);rediflerine göre su kasideisi,sühan kasidesive gül kasidesi gibi isimler alabilir

3- Mesnevi 

• 
  Fars edebiyatından Türk edebiyatına geçmiş bir nazım biçimidir.
  
• 
  Mesnevilerde halk hikâyeleri, destanlar, din, tasavvuf ve ahlakla ilgili konular işlenir.Divan edebiyatında roman ve hikayenin yerine kullanılmıştır.
  
• 
  Her beyit kendi arasında kafiyelidir: aa, bb, cc, dd... gibi.
  
• 
  Mesneviler uzun şiirlerdir, beyit sayısı sınırsızdır.
  
• 
  Mesneviler, genellikle aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla yazılır.
  
• 
  Beş mesneviden oluşan eserler toplamına hamse denir. Beş mesnevisi olan şaire hamse sahibi şair denir.
  
• 
  Şeyhi, Fuzuli, Nabi ve Şeyh Galip mesnevileri ile öne çıkan şairlerdir.
  

Önemli Mesneviler:

Ahmedi: İskendername, Cemşid ü Hurşid

Süleyman Çelebi: Mevlid

Şeyhi: Harname, Hüsrev ü Şirin

Fuzuli: Leyla ve Mecnun,Beng ü Bade

Nabi: Hayriyye, Hayrabad

Şeyh Galip: Hüsn ü Aşk

4- Müstezat 

• 
  Müstezat “artık,fazla” demektir
  
• 
  Beyitleri bir uzun bir kısa mısradan oluşan özel bir gazel biçimidir.Gazelden tek farkı budur.
  

1Ey şûh-ı kerem-pîşe dil-i zâr senindir
                            Yok minnetin aslâ
V'ey kân-ı güher anda ne kim var senindir
                             Pinhân ü hüveydâ
Sen kim gelesin meclise bir yer mi bulunmaz
                             Baş üzre yerin var
Gül goncesisin gûşe-i destâr senindir
                             Gel ey gül-i ra'nâ

5- Kıt'a 

• 
  Kafiye düzeni, xa xa xa ... ya da aa xa biçimindedir.
  
• 
  Kıt'a en az iki, en çok on iki beyitten oluşur.
  

B- DÖRTLÜKLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ

1- Rubai 

• 
  İran edebiyatı kaynaklı, tek dörtlükten oluşan, dört mısralık bir nazım biçimidir.
  
• 
  Rubainin kafiye düzeni aaxa biçimindedir.
  
• 
  Rubai, kendine özgü aruz kalıpları ile yazılır.
  

Rubailerde, aşk duyguları ve başka konular işlenmekle birlikte daha çok felsefi konular işlenir.

• 
  Rubainin en önemli ismi Iran Edebiyatının rubai şairi Ömer Hayyam'dır. Edebiyatımızda Y.Kemal’in rubaileri önemlidir
  

Ey özünün sırlarına akıl ermeyen; 
Suçumuza, duamıza önem vermeyen; 
Günahtan sarhoştum, ama dilekten ayık; 
Umudumu rahmetine bağlamışım ben.

 

2- Tuyuğ

• 
  Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım biçimidir.
  
• 
  Rubai ile hemen hemen aynı özelliklere sahiptir
  
• 
  Rubai gibi tek dörtlükten oluşur. Kafiye düzeni de rubai gibidir: aaxa
  
• 
  Kadı Burhanettin, Nesimi, Ali Şir Nevaî tuyuğ türünün tanınmış şairleridir.
  
• 
  Rubaide olduğu gibi düşünce ağırlıklı konular işlenir.
  

3-Şarkı 

• 
  Şarkı da Divan şiirine Türklerin kazandırdığı bir nazım biçimidir. 18. yüzyılın başında ortaya çıkmıştır.
  
• 
  Şarkı, bestelenmek amacıyla dörtlükler halinde yazılır. Besteleneceği için dörtlük sayısı pek fazla olmaz.
  
• 
  Kafiye düzeni; abab , cccb , dddb ... biçimindedir.
  
• 
  Şarkılarda her dörtlüğün son mısrası nakarat olarak tekrarlanır.
  
• 
  Divan şiirinde ilk şarkıları yazan şair Nedim'dir.
  

 

   4- Murabba 

• 
  En az 3 en çok 7 dörtlükten oluşur.
  
• 
    Birinci dörtlükte tüm mısralar birbiriyle kafiyelidir. Diğer dörtlüklerde ilk üç mısra kendi aralarında dördüncü mısra ise birinci dörtlükle kafiyelidir: aaaa  bbba  ccca...
  

C- Bentlerle Oluşturulan Nazım Biçimleri 

Terkib-i Bent 

• 
  Genellikle 5-15 arasında değişen bentlerden oluşan bir nazım biçimidir. Her bent 5-10 beyitten oluşur.
  
• 
  Bentlerin kafiye düzeni gazel gibidir. Bentlerin arasındaki beyte "vasıta beyti" denir; vasıta beytinin mısraları birbiriyle kafiyelidir.
  
• 
  Terkib-i bentte felsefi düşünceler, dini ve toplumsal konular işlenir.
  
• 
  Bağdatlı Ruhî'nin terkib-i bendi ve Ziya Paşa'nın ona nazire olarak yazdığı terkib-i benti edebiyatımızda önemlidir.
  

Terci-i Bent

• 
  Terkib-i bent ile terci-i bendin farkı terkib-i bentte vasıta beyti değiştiği halde terci-i bentte vasıta beytinin sürekli tekrarlanmasıdır.
  
• 
  Ziya Paşa ve Şeyh Galip bu tarzda eser veren tanınmış şairlerdir.
  

   Muhammes 

• 
  Beşer mısralık bentlerden oluşan bir nazım biçimidir.
  
• 
  Kafiye düzeni şöyledir:aaaaa bbbba cccca
  

ÖNEMLİ SANATÇILAR

13. YY

HOCA DEHHANİ

• 
  İlk divan şairidir.
  
• 
  Tasavvufun hâkim olduğu bir dönemde ilk kez din dışı konuları işleyen şairimizdir.Yazdığı din dışı gazellerle divan edebiyatını başlatmıştır.
  
• 
  Divanı yoktur.
  
• 
  Eseri:
  
• 
  Selçuklu Şehnamesi (mesnevi)
  

MEVLANA

• 
  Eserlerini Farsçayla keleme almıştır.
  
• 
  Yunus Emre’yle birlikte Anadolu’nun en önemli iki mutasavvıf şairinden biridir.
  
• 
  İnsan sevgisini, hoşgörüyü öne çıkran bir anlayışla ele aldığı eserleriyle evrensel bir şairdir.
  
• 
  Eserleri:
  
• 
  Mesnevi (26 bin beyit)
  
• 
  Divan-ı Kebir (Gazelleri ve rubaileri)
  
• 
  Fihi Ma-Fih
  
• 
  Mecalis-i Seb’a (Yedi Vaaz)
  
• 
  Mektubat
  

SULTAN VELED

• 
  Mevlana’nın oğlu ve Mevlevilik tarikatının kurucusudur.
  
• 
  Eserleri:
  
• 
  Dîvân
  
• 
  İbtidâ-nâme
  
• 
  
  

ŞEYYAD HAMZA.

• 
  Yusuf u Züleyha adlı mesnevinin yazarıdır.
  

14. YY

AHMEDİ

• 
  “Divan” sahibi olan ilk şairimizdir.
  
• 
  Eserlerinde sade bir dil kullanmıştır..
  
• 
  Eserleri:
  
• 
  Cemşid ü Hurşit (mesnevi)
  
• 
  İskendername (mesnevi)
  
• 
  Divan
  

AŞIK PAŞA

• 
  Asıl adı Ali olan Âşık Paşa, mutassavıf bir şairdir.
  
• 
  Eserleri:
  
• 
  Garibnâme
  

KADI BURHANEDDİN

• 
  Tuyuğlarıyla ünlüdür.
  

NESİMİ

• 
  Azeri sahası şairlerindendir.
  
• 
  Tasavvuftan etkilenmiştir.
  
• 
  Sade bir dille, halka ulaşmaya çalışmıştır.
  
• 
  İnancı nedeniyle derisi yüzdürülerek öldürülmüştür.
  
• 
  Eseri:
  
• 
  Divan
  

GÜLŞEHRİ

• 
  Eserleri:
  
• 
  Mantıku’t Tayr (Farsçadan çevrilmiş, alegorik, tasavvufi bir mesnevi)
  
• 
  Felekname
  

15.YY

ŞEYHİ

• 
  15. yüzyılın en güçlü divan şairidir.
  
• 
  Tasavvuftan etkilenmiştir.
  
• 
  Harname adlı 126 beyitlik sembolik mesnevisiyle tanınmıştır.
  
• 
  Bir fabl olan Hamame’de şair, bir eşekten hareketle tasavvufi ve toplumsal bir hiciv örneği vermiştir.
  
• 
  Eserleri:
  
• 
  Harname (mesnevi)
  
• 
  Hüsrev ü Şirin (Farsçadan çeviri, mesnevi)
  
• 
  Divan
  

AHMET PAŞA

• 
  16. yüzyıl şairleri üzerinde etkili olmuştur.
  
• 
  “Kerem Kasidesi”yle oldukça sevilmiştir.
  
• 
  Eseri:
  
• 
  Divan
  

NECATİ BEY

• 
  Mahallileşme akımını başlatmıştır.
  
• 
  Şiirlerinde atasözlerine ve halk söyleyişine yer vermiştir.
  
• 
  Türkçenin şiir dili olmasına katkıda bulunan şairlerdendir.
  

SÜLEYMAN ÇELEBİ

• 
  Vesiletü’n Necat (Kurtuluş Vesilesi) adlı mesnevisiyle tanınmış ve sevilmiştir. Günümüzde de sevilen bu mesnevi Hz. Muhammet’in doğumunu anlatır ve “Mevlit” adıyla bilinir.
  

ALİ ŞİR NEVAİ

• 
  Çağatay edebiyatının önemli temsilcisidir.
  
• 
  Şairliğinin yanında, düşünür ve devlet adamı kimlikleri de vardır.
  
• 
  Hamse sahibidir.
  
• 
  Eserleri:
  
• 
  Divan (dört tane)
  
• 
  Muhakemet-ül Lugateyn (Türkçenin Farsçadan üstün olduğu savunulur.)
  
• 
  Mecalisü’n Nefais (ilk tezkire)
  

16.YY

TAŞLICALI YAHYA

• 
  Mesnevileriyle tanınır.
  
• 
  Hamse sahibidir.
  
• 
  Eseri:
  
• 
  Şah u Geda (mesnevi)
  

BAĞDATLI RUHİ

• 
  Divan’ındaki terkib-i bend’iyle tanınır. Üzerine üç yüzden fazla nazire yazılan bu “terkib-i bent”e en güzel nazireyi Ziya Paşa yazmıştır.
  
• 
  Eseri:
  
• 
  Divan
  

FUZULİ

• 
  Divan edebiyatının en önemli şairidir
  
• 
  Bağdat’ta yaşayan şair Azeri sahası Türk edebiyatının temsilcisidir.
  
• 
  Şiirlerinde üç dili de kullanmıştır: Azeri Türkçesi, Arapça ve Farsça
  
• 
  Platonik aşkı anlattığı lirik şiirleriyle Türk edebiyatının en büyük gazel ustalarındandır.
  
• 
  Güzel bir naat örneği olan “Su Kasidesi”yle oldukça sevilmiştir.
  
• 
  Leyla ile Mecnun mesnevisinde Mecnun’un beşeri aşktan ilahı aşka yükselişini anlatır.
  
• 
  Divan şairlerini de halk şairlerini de etkilemiştir.
  
• 
  Eserleri:
  
• 
  Divan (Türkçe, Arapça ve Farsça)
  
• 
  Leyla ile Mecnun (mesnevi)
  
• 
  Şikâyetname (Süslü nesir örneğidir. Kanuni’nin ölümünden sonra kendisine verilmeyen maaşı vesilesiyle rüşvetçiliği, sosyal aksaklıkları konu edinen bir mektuptur.)
  
• 
  Hadikatü’s Süeda (Kerbela olayını anlatır)
  
• 
  Beng ü Bade
  

BAKİ

• 
  Sultanü’ş Şuara (Şairler Sultanı) olarak tanınır.
  
• 
  Divan şiiri Osmanlı sahasında en olgun seviyesine Baki ile yükselmiştir.
  
• 
  Gazel ustasıdır.
  
• 
  Din adamı olmakla birlikte, tasavvuftan etkilenmemiş, din dışı konuları ele almış ve somut aşkı anlatmış bir şairdir.
  
• 
  Kanuni’nin ölümü üzerine terkib-i bend biçiminde yazdığı, en önemli eseri olan Kanuni Mersiyesi’yle tanınmıştır. Bu mersiye Divan’ında yer almaktadır.
  
• 
  
  
• 
  Eserleri:
  
• 
  Divan
  
• 
  Fezail-i Cihad (Arapçadan tercüme)
  
• 
  Fezail-i Mekke (Arapçadan tercüme)
  

17.YY

NEF’İ

• 
  Hiciv şairidir. (Ölümü de hicivleri yüzünden olmuştur)
  
• 
  Eserleri:
  
• 
  Divan (Farsça ve Türkçe)
  
• 
  Siham-ı Kaza (Kaza Okları, hicivlerini topladığı kitabı)
  

NABİ

• 
  Hikemi (öğretici, düşündürücü, felsefi) şiir tarzının en önemli temsilcisidir.
  
• 
  Düşünceye önem veren toplumcu yönü olan bir şairdir.
  
• 
  Çağının aksaklıklarını eleştirmiştir.
  
• 
  Şiirlerinde anlaşılması güç sözcüklere fazla yer vermez. Şeyhü’ş Şuara (Şairlerin Şeyhi) unvanıyla anılır.
  
• 
  Eserleri:
  
• 
  Divan (Türkçe ve Farsça)
  
• 
  Hayriye (Oğlu için yazdığı, didaktik bir mesnevi)
  
• 
  Hayrabad (mesnevi)
  

18.YY

NEDİM

• 
  Zevk ve eğlence şairidir.
  
• 
  İstanbul’un gezinti ve eğlence yerlerini şiirlerinde anlattığı için “İstanbul Şairi” olarak anılmaktadır.
  
• 
  Lale Devri’nin canlı, eğlenceli yaşamını şiirlerine aktarmıştır.Lale devrinin en meşhur sanatçısıdır.
  
• 
  Dini şiiri yoktur.
  
• 
  Şarkı nazım şeklindeki eserleriyle sevilmiştir.
  
• 
  İstanbul Türkçesiyle başarılı gazel, kaside ve şarkılar yazmıştır.ilk şarkı şairidir
  
• 
  Şiirlerinde halk dilinde yer alan deyim ve sözcükleri kullanmıştır.
  

ŞEYH GALİP

• 
  Divan şiirinin son büyük şairidir.
  
• 
  Mevlevi şeyhidir.
  
• 
  Sebk-i Hindi akımının temsilcisidir.
  
• 
  Sembolik, sanatlı ve ağır bir dili vardır.
  
• 
  Hüsn ü Aşk (İlahi aşk uğrunda bir dervişin çekmek zorunda olduğu çileleri, sembolik bir dille anlattığı bir mesnevidir.)
  

DİVAN EDEBİYATINDAKİ

DÜZ YAZI (NESİR) TÜRLERİ

Dili yabancı sözcük ve tamlamalarla yüklüdür. Söz sanatlarına ve mecazlara önem verilir. Cümleler uzundur. Paragraf düzeni yoktur

• 
  Noktalama işareti kullanılmaz.
  

Tezkire

• 
  Batı edebiyatlarındaki biyografinin karşılığıdır
  
• 
  İlk örneği Ali Şir Nevai’nin Mecalisü’n-Nefais’idir. Anadolu’daki en önemli örnek Sehi Bey Tezkiresi’dir. (Asıl adı Heşt Behişt.)
  

Siyer (Siyer-i Nebi)

• 
  Peygamberimizin hayatını anlatmak üzere yazılan eserlerin ortak adıdır.
  

Hilye

• 
  Peygamber Efendimizin iç ve dış özelliklerini anlatan eserlerdir. Manzum da olabilir. Bazılarına dört halifenin tanıtımı da katılır.
  

Mektup

• 
  Divan Edebiyatı’nda pek yaygın değildir. En bilinen örnek Fuzuli’nin Şikayetname’sidir.
  

Tarih

• 
  Sadettin Efendi (16. yüzyıl)
  
• 
  Peçevi Tarihi: Peçevi İbrahim Efendi (17. yüzyıl)
  
• 
  Naima Tarihi: (18. yüzyıl)
  
• 
  Cevdet Paşa Tarihi: (19. yüzyıl)
  

Seyahatname

• 
  En önemli örnek Evliya Çelebi Seyahatnamesi’dir.
  
• 
  Seydi Ali Reis’in Mir’atü’l-Memalik adlı eseri önemlidir.
  

Sefaretname

• 
  Siyasi görevle gönderilen elçilerin gittikleri yerlerle ilgili olarak yazdıkları eserlerdir. İlk örneği Kara Mehmet Çelebi’nin Viyana Sefaretnamesi (1655)
  
• 
  En tanınmışı 28 Çelebi Mehmet Paris Sefaretnamesi’dir.
  

Surname

• 
  Şehzadelerin sünnet düğünleri ve “kadın sultan”ların düğün törenleriyle ilgili eserlerdir. Manzum (genellikle kaside biçiminde) olanları da vardır.
  

Şehrangiz

• 
  Bir şehrin (bazen insanlarının ve özellikle kadınlarının özellikleri de katılarak) güzelliklerinin anlatıldığı eserlerdir. Manzum da olabilir.
  

Gazavatname

• 
  Gaza (din uğruna savaşların anlatıldığı manzum veya düzyazılı eserlerdir. Yükselme Devri’nde çok yazılmış, sonraları azalmıştır.
  

SİNAN PAŞA (15. yüzyıl)  

• 
  İstanbul’un ilk kadısı Hızır Bey’in oğludur. Müderrislik (medrese hocalığı) ve çeşitli devlet görevleri yapmıştır. Matematik ve felsefe ile de uğraşmış, tasavvufa gönül vermiştir. Şiirleri de vardır. Ama o süslü nesrin ilk temsilcisi sayılır. En önemli eseri tasavvufi düşüncelerin işlendiği Tazarrunamedir. Maarifname ve Tezkiretü’l-Evliya diğer önemli eserleridir.
  

KATİP ÇELEBİ(17. yüzyıl)     

Önemli eserleri şunlardır:

• 
  Keşfü’z-Zunun: 15.000 eser ve 10.000 yazarın tanıtıldığı bir bibliyografidir. Arapçadır.
  
• 
  Cihannüma: Batılı anlayışla hazırlanmış bir coğrafya eseridir. Dünyanın yuvarlak olduğunu da anlatır.
  
• 
  Fezleke: 16. ve 17. yüzyıl olaylarını işleyen bir tarih kitabıdır.
  

EVLİYA ÇELEBİ (17. yüzyıl)  

• 
  Seyahatname yazarıdır. Sade ve doğal, hatta yer yer özensiz ve serbest bir dili vardır. Özel olarak ve resmi görevlerle Osmanlı ülkelerinin pek çok yerini ve İran’dan Avusturya’ya kadar bazı dış ülkeleri dolaşmış, gördüklerini, yaşadıklarını anlatmış. On ciltlik Evliya Çelebi Seyahatnamesi; tarih, coğrafya, sosyoloji, folklor, hukuk, etnoloji gibi alanlar için de kaynaktır.