Doğu Anadolu Bölgesinde Buğdayda Hastalık Yapan Fungal Etmenlerin ve Yayılış Alanlarının Tespiti Üzerine Araştırmalar (1979-1982)

Key Words: Vine, Erzincan, Ex-situ- Conservation, Genetic-Source, Grape varieties and types

ERZİNCAN VE GÜMÜŞHANE İLİ DUTLARININ SELEKSİYON YOLUYLA ISLAHI I

Salih KESKİN(¹) Özkan KAYA(¹)

Ömer TOHMA(¹) Esra DORUKOĞLU(¹)

Araştırma 2011-2015 yılları arasında Gümüşhane ili merkez, Kürtün ve Torul ilçe ve köyleri ile Erzincan ili merkez, Kemah, Kemaliye ve Üzümlü ilçe ve köylerinde bulunan dut popülasyonu içerisinden ıslah amaçlarına uygun dut (Morus spp.) genotiplerini seçmek amacıyla yürütülmüştür. Çalışmada amaca uygun olan dut genotiplerini seçmek ve çeşit haline getirmek amacıyla yürütülmüştür. Proje iki aşamalı olarak planlanmış ve birinci aşamada çalışma alanları gezilmiş ve ıslah amaçlarına uygun olduğu düşünülen, sağlıklı, verimli ve meyve kalitesi iyi olan üstün vasıflı dut (Morus spp.) genotipleri belirlenmiştir. Gümüşhane’de yürütülen kısımda (2011-2012 yılları arası) birinci yıl 62, ikinci yıl ise 54 dut genotipinden meyve örnekleri alınmıştır. Yapılan ölçüm ve analizler sonucunda 9 sofralık,10 pekmezlik ve 13 kurutmalık kullanıma uygun dut genotipi ümitvar olarak görülmüştür. Erzincan’da yapılan çalışmalarda ise (2013-2015 yılları arası) birinci yıl 31, ikinci ve üçüncü yıl 34 dut genotipi olmak üzere toplam 65 genotipten meyve örnekleri alınmıştır. Araştırmada genotipler sofralık, kurutmalık ve pekmezlik olarak üç ayrı kullanıma uygun ıslah amacına göre değiştirilmiş tartılı derecelendirmeye tabi tutulmuş ve seçilmiştir. Kurutmalık kulanım için verim, meyve iriliği, meyve kuru rengi, kuru randımanı, sofralık kullanım için verim, meyve iriliği, SÇKM, tat ve aroma, pekmezlik için ise verim, tat ve aroma meyve suyu randımanı ve SÇKM tartılı derecelendirmedeki ıslah kriterleri olarak ele alınmıştır.

Yapılan değerlendirmeler sonucunda 9 sofralık, 5 kurutmalık ve 8 pekmezlik kullanıma uygun genotip ümitvar olarak görülmüş ve seleksiyon II aşamasına aktarılmıştır.

Gümüşhane populasyonundan seçilen genotiplerin tamamının beyaz dut (Morus alba L.), Erzincan popülasyonundan ümitvar görülen genotiplerden 1 genotip mor-kırmızı dut (Morus rubra L.), 1 genotip karadut (Morus nigra L.), 23 genotipin ise beyaz dut (Morus alba L.) olduğu tespit edilmiştir.

Gümüşhane’de incelenen genotiplerin akrabalık düzeyleri de ISSR-PCR metodu ile belirlenmiştir. Mini-CTAB yöntemi kullanılarak izole edilen DNA’larla ISSR-PCR çalışmaları yürütülmüştür. Çalışmada UBC-ISSR primeri kullanılarak genotipler arası polimorfizm düzeyleri incelenmiştir. Kullanılan 15 adet primerin 8 adedi çalışmış 95’i polimorfik olan toplam 106 adet band oluşturmuştur. Primer başına elde edilen band sayısı 7 (ISSR 807) ile 18 (ISSR 835) arasında değişirken, ortalama bant sayısı 13,25 olarak belirlenmiştir. Primerlerin polimorfizm oranı ortalama%89,5 olarak bulunmuştur. En yüksek polimorfizm oranı 807 nolu primerden (%100), en düşük ise 841 nolu primerden (%80) elde edilmiştir. Genotipler arası benzerlik ve farklılıklar moleküler düzeyde çalışılmış, benzerlik katsayısı kullanılarak Temel Koordinatlar Analizi yapılmış ve UPGMA dendrogram elde edilmiştir. Elde edilen dendrograma göre genotipler arasındaki genetik benzerlik indeksinin 0,54–1,00 arasında değişim gösterdiği belirlenmiştir. 83 dut genotipi genetik benzerlik açısından incelendiğinde, TO 25 ve TO 39 no’lu genotiplerin aynı genotipler olduğu tespit edilmiştir (1,00). Moleküler tarama sonuçlarından elde edilen dendograma göre dut genotipleri temel olarak iki ana gruba ayrılmıştır. Lokasyonlar arasında yapılan analizlerde ise Kürtün ve Torul ilçelerindeki genotiplerin Gümüşhane merkezde bulunan genotiplere göre birbirlerine daha yakın akraba oldukları tespit edilmiştir. Lokasyonlar arasında en uzak akrabalığın Gümüşhane Mescitli ile Gümüşkaya köyünden alınan genotipler arasında (0,050), en yakın akrabalık ise Kürtün Hanyanı ile Torul Bahçelik’ten alınan genotipler arasında olduğu (0,926) tespit edilmiştir.

Ayrıca incelenen genotiplerin meyvelerinde ikinci yılın sonunda makro ve mikro besin elementi analizleri de yapılmıştır.

Projenin Gümüşhane çalışmaları Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü’nde ‘Gümüşhane ili dutlarının seçimi ve moleküler karakterizasyonu’ adında doktora tezi olarak yürütülmüştür.