Doğu Karadeniz Sahil Bölgesi Geleneksel Evlerinin leed v4 Malzeme ve Kaynaklar Materials and Resources
Yüklə 107,02 Kb.
|
 Doğu Karadeniz Sahil Bölgesi Geleneksel Evlerinin LEED v4 Malzeme ve Kaynaklar (Materials and Resources) Kriterleri İle Değerlendirilmesi
Y.Mimar Ömer Faruk BAYRAM bayramomerfaruk@yahoo.com Anahtar Kelimeler: Geleneksel Karadeniz evleri, sürdürülebilirlik, geleneksel mimari, LEED Sertifikası, LEED değerlendirme kriterleri, malzeme ve kaynaklar, geleneksel konutların malzeme ve kaynakları. Giriş: Geleneksel Doğu Karadeniz evleri yapıldıkları dönemde en yakın çevreden doğanın sunduğu yapı malzemeleriyle en kolay ve uygulanabilir çözümleri getirecek şekilde inşa edilmişlerdir. Günümüzde çevresel ve yapısal sorunlar nedeniyle binaların çevreye olumsuz etkilerini en aza indirmeye yönelik çalışmalar ortaya konulmuş ve yeşil bina sistemleri dünya çapında hızla gelişmiştir. İçinde bulunduğumuz on yılda yeşil bina değerlendirme sistemlerinde hızlı bir artış olduğu görülmektedir. Bu çalışmanın amacı Doğu Karadeniz Geleneksel konutlarını bulundukları dönemi göz önüne alarak, günümüzün en önemli bina değerlendirme sistemi olan LEED Sertifika Sistemi kriterleri çerçevesinde değerlendirmek ve Geleneksel Doğu Karadeniz konutunun çalışma kapsamında yapılan bu kurgusal değerlendirme yöntemiyle ne derece uyumlu olduğunu incelemektir. Bunun için çalışmada önce Geleneksel Doğu Karadeniz evleri incelenmiş daha sonra LEED Bina Değerlendirme sisteminden bahsedilmiştir. Son bölümde ise LEED v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterlerine göre Doğu Karadeniz Geleneksel Evlerinin karşılaştırılması yapılmıştır. 1.Geleneksel Doğu Karadeniz Evleri 1.1.Doğu Karadeniz Sahilinde Mimarlık Ortamını Şekillendiren Etkenler Doğu Karadeniz yöresel mimarlığını oluşturan en önemli etkenler doğal, ekonomik ve sosyal (sosyo-ekonomik) yapıdır. Yerleşme dağılımından ev ve eklentileri arasındaki bağlantının organizasyonuna, plan tipleri ve yapı sistemlerinin özelliklerine kadar, bu etkenlerin önemli ölçüde izleri vardır. Doğal yapının ağırlığı yerleşme biçiminde kendini gösterirken, ekonomik yapı evin eklentilerinin ortaya çıkışında, sosyal yapı ise çeşitli etnik gruplara göre değişiklik gösteren plan tiplerinin oluşmasında etkili olmuştur1. Topografik Yapı Karadeniz Bölgesinin genel görünümü; doğu-batı yönünde uzanan dağlar, denize dik inen vadiler ve akarsu yatakları, dağlar arasında ve sahilde tarıma elverişli alanlar şeklindedir. Doğu Karadeniz sahillerine paralel olarak yerleşmiş dağlar bölgenin Anadolu ile doğal ayırıcısıdırlar (Şekil 1). Doğudan batıya doğru Kaçkar, Soğanlı, Zigana, Canik dağları tepe noktalarından geçirilecek bir hat bölgenin kabaca hududunu çizer2. 
Şekil 1: Doğu Karadeniz Sahili Yükseklik Haritası, http://www.gislab.ktu.edu.tr/mapgaleri/maps.htm, 3 Kasım 2016 Jeolojik Yapı Bölgenin en eski ve oturmuş temel yapısını oluşturan metamorfik seri (genellikle Birinci zamana ait şistler, mermerleşmiş kalkerler ve mermerler) ve plütonik kayaçlar (granit, grandiyorit, kuvarslı diyorit, siyenit gibi derinlik kayaçları) bölgenin en yüksek yerlerinde bulunmaktadır. Deprem yönünden rijit, bina temelleri taşıma gücü üstün, iyi yapı malzemesi veren bu kayaçlar (Şekil 2), genellikle yüksek ve engebeli alanlarda bulunduğundan geniş kentsel yerleşmelere elverişli değildir3.
Şekil 1: Anadolu’nun Orojenezle Şekillenmesi, http://sfl-cografya.tr.gg/T.ue.rkiye-h-nin-jeomorfolojik-evrimi.htm, 3 Kasım 2016 İklim ve Bitki Örtüsü Doğu Karadeniz bölgesi, Türkiye'nin en çok yağış alan, kışları yumuşak, nisbi rutubeti en fazla, donlu günleri en az olan bölgesidir. Samsun'dan sonrası doğuya doğru bu iklimin etkisi altındadır. Kıyıda yıl boyu yağışlı ve ılıman Karadeniz İklimi görülür. Bu iklimin oluşmasının sebebi; Karadeniz'den gelen nemli hava kütlelerinin kıyıya paralel uzanan Kuzey Anadolu dağ yamaçlarına bol yağış bırakmasıdır. Türkiye'nin en yağışlı bölgesi olan Karadeniz'de yağışlar bir mevsimde yoğunlaşmamış, yıl geneline yayılmıştır. Karadeniz Bölgesinde yaz kuraklığı ve orman yangınları yaşanmaz. Nemlilik ve bulutlanmanın fazla olması nedeniyle yıllık ve günlük sıcaklık farkları en az bu bölgededir. Dağlar kıyıya paralel uzandığından, dağların gerisinde kalan iç kesimleri deniz etkisi altına alamamış ve iklim karasallaşmıştır ve kuraklaşmıştır4. Deniz, mevsimler arasındaki ısı farklarının azalmasına, nem oranının artmasına neden olmakta; dağ sıraları ise sıcaklık ve yağış üzerinde etkili olmaktadır. Denize bakan yamaçlarla iç kesime bakan yamaçlar arasındaki farklılık bu yüzdendir5. İklimin ılıman, denizsel karakterde bulunması, yağışların bol ve düzenliliği sebebiyle, kıyıdan itibaren yükselen dağların bilhassa karayele karşı bulunması, bölgede gayet gür ve çeşitli bir bitki örtüsünün meydana gelmesine sebep olmuştur6. 1.2.Doğu Karadeniz Sahilinde Geleneksel Mimari Doğu Karadeniz sahilinde sosyal ve ekonomik yapıyla doğa arasında kurulmuş dengenin gereği olarak kâr amacı olmadan yalnız tüketim için üretim yapılır. Toplumun sosyal ve kültürel yapısıyla varlığını sürdürebilmesi, öncelikle beslenme sorununun çözümlenmesini ve üretilen gıda maddelerinin bozulmadan korunmasını zorunlu kılar. Yılda bir üretilen mısır, fındık, fasulye ve bunların yanında pekmez, reçel, turşu gibi yaş sebze ve meyvelerin değerlendirildiği yiyeceklerle kavurma, peynir, yağ, bal gibi hayvansal gıdaların uzun süre korunması gerekir. Daha kısa sürede üretilip tüketilen besin maddelerinin de tüketime kadar bozulmadan korunması söz konusudur7. Sahil bölgesinde bir diğer önemli ekonomik kaynakta balıkçılıktır. Doğu Karadeniz’de bilinen kayıtlara göre ekonomik balık avcılığı M.Ö. 2750 yıllarından beri sürdürülmektedir. Son zamanlarda ise bölgede yaşayan insanların, eskiden beri gıda, güç elde etmek, taşımacılık ve çeşitli şekillerde yararlanma yoluyla güçlü bir bağlantı içinde oldukları balıkçılık bugün diğer ekonomik uğraşların yanında önemini yitirmiştir8. Doğu Karadeniz sahilindeki balıkçılık faaliyetleri ve yapı faaliyetleri arasında güçlü bir bağ vardır. Zamanla gemi yapım teknolojisinin ilerlemesi ile birlikte Karadeniz’e dayanıklı gemiler yapılmıştır. Bölgede gelişen ve zamanla estetik ürünler ortaya çıkaran tekne üretim faaliyetleri bölgede ahşap işçiliğinin gelişmesine sebep olmuştur. Şüphesiz bu noktada tarihsel süreçte bölgede ulaşımın çoğunlukla denizden sağlanmasının da önemi büyüktür. Zamanla gelişen teknolojiyle kara yolu ulaşımı artmış ve ahşap tekne üretim faaliyetleri azalmış, eski ahşap işçiliği de ortadan kalkmaya başlamıştır9. Bölgede bulunan yöresel evler, uzun süreler boyunca dış etkilerden korunan halkın kültürel varlığı ve birikimi sonucu iklimin ve eğimli topografyanın etkisiyle biçimlenmiştir10. Bölge mimarisi yerel ustaların bilgi ve becerisinin, coğrafi özellikler ve yaşam şekillerinin bir araya gelmesiyle şekillenmiştir. Yere ve yerele uygun bir benzeri olamayan özellikler göstermektedir11. Bölgenin doğal şartları, yerleşmeye ve yapı üretim faaliyetlerine doğrudan etki etmiştir. Bölgenin özellikleri, bölge kullanıcılarını devamlı bir yapı faaliyeti içine sokmasıyla bölgede çevreyle bütünleşmiş, yerel malzemeye dayalı, son derece kendine özgü karakteri ortaya çıkmıştır. Bu yapı faaliyetlerinde kullanılan malzemeler, yerleşme biçimleri ve yapıların tipolojisi, kısacası bölgenin yapı kültürü doğal çevrenin sunduklarıyla biçimlenmiştir ve bölgenin kullanıcıları doğal çevrenin sunduğu malzemeleri iyi kullanmasını bilmişlerdir (Resim1) ve bu ustalıklarını nesilden nesile aktararak devam ettirmişlerdir12.
Resim 1: Göz Dolma Sistem, Arhavi, Artvin, Ömer Faruk Bayram 1.3.Doğu Karadeniz Sahilinde Geleneksel Mimari Yapı Malzemeleri Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yöresel evlerin en eski ve temel doğal malzemelerinden ahşap ve taş, birlikte bulunmaktadır. Bölgenin nemli ve yağışlı bir iklim özelliği göstermesinden dolayı kerpiç kullanılmamıştır; tuğla kullanımı enderdir. Bu nedenle yöresel evlerde en çok kullanılan malzemeler ahşap ve doğal taştır13. Doğu Karadeniz'de bir kaç kale ile az sayıda taş kilise dışında mimari sürecin, yapı ve biçimleniş özelliklerinin belirlenebileceği, kuşaklararası bir mimari miras bulunmamaktadır. Bölgede mimarinin çeşitli ürünlerinden, özellikle de konut alanından herhangi bir kalıntının kalmamış olmasını, yapılarda organik malzemelerin kullanıldığına bağlayabiliyoruz. Doğu Karadeniz'in yağışlı ve ılıman nemli ikliminin taş yapılara bile nasıl zarar verdiği; terk edilmiş yapıların hızla üreyen bitki ve mikro organizmalar nedeniyle kısa sürede nasıl tahrip olduğu gözlenen bir gerçektir. Kaldı ki, bölgenin en önemli yapı malzemesi, belli bir ömre sahip organik esaslı ahşap türleridir. Böylece malzemenin bölge koşullarındaki kısa ömrü yüzünden eski uygarlıkların önemli sivil mimarlık ürünleri günümüze kalamamıştır14
Hammadde olarak kereste çok sert ağaçtan üretilir. Ahşabın esas özelliğini formasyonu açısından ağdalı bir kıvama sahip olması oluşturur. Ahşap malzemeler neme karşı yüksek dirence sahiptir ve dayanıklı bir malzemedir15. Ahşap çeşitleri arasında ilk sırada kestane gelmektedir. Yağmura, rutubete ve aleve, nispeten, dayanıklı oluşu, kurt işlemeyecek kadar sert oluşu ve yağlı boya kabul etmediğinden tabii halde kullanılması ve bununda doğal bir estetik ortaya çıkarması bu tercihin sebebidir16. Kullanılan ağaç tipleri; kestane, dişbudak, karaağaç, kayın ve ladindir. Ek olarak çam yaygındır. Ağaç duvarlarda (taşıyıcı, destek, yığma, ayırıcı duvar ve kaplama olarak), zeminde (kirişleme ve kaplama olarak), iskelette (kapı, pencere ve balkon korkuluklarında), çatıda (her çeşit çatı strüktürü ve kaplaması), mobilyada (her çeşit mobilyada) kullanılır17. Taş Kesme taş ile inşa edilen yapılarda andezit, düzgün yonu taş ile inşa edilen yapılarda ise bazalt malzeme kullanılmıştır. Andezit taşı, ülkemizde Ankara taşı olarak ta bilinir. Dış etkilere dayanıklı, sarıya yakın renkli, yumuşak olduğu için kesilmeye, şekil verilip işlemeye uygun olan taşlardır. Pahalı olması nedeniyle bu taş sivil yapılarda daha az tercih edilir ve daha çok büyük yapılarda; kamu ve ticaret yapılarında görülür. Koyu renkli ve sert olan bazalt, Doğu Karadeniz'de "kara taş" olarak bilinir ve konutlarda en çok tercih edilen taş çeşididir. Sahil şeridinde, denize yakın kısımlardan temin edilen bu taş malzeme, bölgede günümüze kalabilmiş en eski eserlerden birisi olan Giresun kalesinin de ana yapı malzemesidir. Kesime pek uygun olmadığından düzgün yonu taş olarak kullanılmıştır. Bu taş ev ve bahçe duvarlarında yığma taş duvar, evlerin taşlıklarında ve sokaklarında ise döşeme taşı olarak kullanılmıştır18. 1.4.Doğu Karadeniz Sahilinde Geleneksel Yerleşme Stratejileri Geleneksel Mimarilerin yer aldığı yerleşmeler de, zaman içinde gelişen, birtakım yerleşme gelenekleri çerçevesinde oluşmaktadır. Fiziksel planlama kararları diyebileceğimiz yerleşme gelenekleri geleneksel konutun bir araya gelme ve doğa ile ilişkilenme biçimlerini belirlemektedir. Örneğin: 'sırtı karada gözü ovada' deyişi geleneksel yerleşmenin hem eğimli bir alanda gerçekleşeceğini, hem de yönlenme biçimini belirlemektedir. Bir diğer anlatımla, geleneksel toplumlar, zaman içinde, yerleşme biçimi, yapı üretme ve mekân düzenleme geleneklerini oluşturmaktadırlar. Mimari ürün bu gelenekler sonucunda ortaya çıkmaktadır. Geleneklerin oluşum süreçlerinde yöre doğal koşullarından, üretim-tüketim ilişkilerinden, inanç sistemleri ve buna bağlı dünya görüşlerinden ve en önemlisi önceki nesillerden devralınan geleneklerden beslendiği bilinmektedir. Geleneksel mimarilerin yöre doğal koşulları ile çarpıcı biçimdeki uyumları geleneklerin oluşumunda yöresel etkilerin varlığından/ağırlığından kaynaklanmaktadır19. Doğu Karadeniz Bölgesinde arazi engebeleri* ve akarsuların çokluğu ulaşımı olumsuz yönde etkilemiştir. Bu doğal koşullar Doğu Karadeniz Bölgesinde dağınık yerleşmeyi ortaya çıkarmıştır. Tarih boyunca bölge insanı sudan ziyade yolun gittiği yerlere ve stratejik noktalara yerleşmiştir20. Karadeniz'in dağınık yerleşiminden21 dolayı insanlar evlerini, arazinin şurasına burasına dağılmış ve sürekli bakım isteyen tarlalarını kolayca denetleyebilecekleri bir yere (genellikle üst tarafa) kumuşlardır. Bu da onları, tüm ihtiyaçlarını karşılayabilen, kendine yeterli konut birimleri kurmaya zorlamaktadır22. Tümü eğimli arazi üzerinde kurulu yerleşme ve evler, yönlenme açısından topografyaya uymaktadır. Evlerin konumlanmasında aşırı eğimli yüzeylerden, uzun süre gölgede kalan alanlardan, rüzgârlı yerlerden kaçınılmaktadır23. Karadeniz kentleri tamamı Karayel’e karşı siper alacak şekilde kurulup gelişme göstermiştir (Resim 2). Karayel, yağmurlu bir dönemi izleyen 2-3 gün boyunca devamlı olarak kuzeybatıdan esen bir rüzgârdır. Balkanların kuzeyinde, Rusya bozkırında oluşan alçak basınç merkezi ve buna bağlı cephe sistemlerinin geçişi sırasında gözlenir. Karayelin zaman içerisinde ortaya çıkan yıkıcı etkisinden dolayı bölgede inşa edilen evlerin bu rüzgâra karşılık gelen kuzeybatı cepheleri genellikle taş malzeme ile inşa edilmiştir24. 
Resim 2: Karayel’e karşı önlem, Ömer Faruk Bayram 1.5.Doğu Karadeniz Sahilinde Geleneksel Yapı Kültürü Bölge tam anlamıyla bir "ağaç-diyarı" dır ve ağacın bolluğu hayatın her anında büyük etkilere sahiptir. Ana yapılarda, yardımcı yapılarda, tekne yapımında, iç mimaride, sanatta ve el sanatlarında ahşap çok önemli bir elemandır. Ahşapla çalışma tekniklerine ve malzemeye yakınlık, tüm bu alanlarda olağanüstü sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Rutubetli iklim koşullarından dolayı, yapıların ahşap kısımları itinalı bir yalıtım gerektirmektedir. Alt katlarda kullanılan taş, hem bu yalıtımı sağlar, hem de eğimli zemin üzerine bina inşa etmek için çok uygun bir malzemedir25. Dayanıklılık ve çok yönlülük vernaküler mimarinin karakteristik özelliğidir26. Amaç kolay ve işleve uygun yapı üretmektir. Bu nedenle en yakın çevredeki yapı malzemesinin seçilmesi doğaldır27. Doğu Karadeniz Bölgesinde yapılar çok karakteristik özellikler sergilemektedir ve yöre insanının ihtiyaçlarına cevap verecek tarzda inşa edilmiştir. Yöredeki kültürü yansıtan bu yapılar, bölgede hâkim bir yapı tarzının ve dil birliğinin varlığını göstermektedir. Yapay bir üslup rolüne bürünmeden, endüstriyel dönem öncesi toplumun gelenek gereksinimlerine, yer ve iklimin aşılması zor sınırlamalarına karşı yanıt oluşturan bölge yapıları, güzel, yalın ve özgün halleriyle tarihe de ışık tutmaktadır. Yapılar yakından incelendiğinde, gelenek ve görenek üzerine dayanan bir tasarım stratejisi, yaratıcı problem çözme yetisi sonucu üretilmiş oldukları da hemen fark edilmektedir. Doğu Karadeniz Bölgesinin yapıları incelendiğinde yapıların uzun süren bir deneme ve yanılma sürecinden geçtiği görülür. Fakat asıl nokta bu sürecin başıdır. Bu yapıyı yapanların sürecin en başında bir dil birliğine sahip oldukları düşüncesi hâkimdir (Resim 3). Burada sonuca varmak için bölgede bugüne kadar gelebilmiş bulguları incelemek gerekmektedir. Bölgede yapılan araştırmalar ve arkeolojik bulgular önemli sonuçlar ortaya çıkarmıştır28. 
Resim 3: Geçmişten günümüze bölgede belli bir yapı kültürünün oluşmuş olduğuna güzel bir örnek; Solda, M.Ö.2.bin yılın başlarına ait Kovuklukaya'da ortaya çıkarılan yapının temeli ve restitüsyonu, Tuna, 2008, s.56 Sağda, Cevizli Köyü/Şavşat/Artvin, günümüz, Gür, 2000, s.97 Bizim bugün yaptığımız gibi doğayı fethetmek yerine, geleneksel mimarlık ürünlerinin tasarlayıcıları her türlü iklim değişikliğini ve topografyanın ortaya çıkardığı her zorluğu hoşlukla karşılamışlardır. Bugüne kadar ilkel ve eski olarak görülen birçok çözümün, modern teknolojinin getirilerinden çok daha önce mevcut olduğu görülmektedir. Yapı malzemelerinde standartlaşmaya gidilmesi, hareketli parçalar ve prefabrikasyon gibi özelliklerin yanı sıra, mimari açısından çok önemli olan ısıtma, havalandırma ve ışık kontrolü gibi özelliklerle ilgili ilginç çözümler geleneksel yapılarda çok uzun sürelerdir bulunmaktaydı29. Ekolojik kaygılar sadece rüzgâr ve güneşten enerji kaynağı olarak yararlanmayı değil, birçok başka etmeni de düşündürmektedir: Bölgenin iklimsel verilerini değerlendirme, bölgede kolay ulaşılabilen yerel malzemelere yönelme, doğaya saklanarak ısı kaybını önleme bunlardan bazılarıdır. Çünkü gerek insan toplulukları gerekse insan yapısı çevre kendilerinden önce var olmuş olan doğal dizgeler içinde yer alır ve bundan etkilenirler. Coğrafyanın sunduğu doğal kaynak ve malzeme olanakları konutun doğal belirleyicileridir30. Doğu Karadeniz Bölgesinde uzun süreler boyunca deneme yanılma sonucu ortaya çıkan yapı kültürü, malzemeyi en verimli şekilde ve yerinde kullanmaya, malzemeyi en yakından temin etmeye ve yerel malzeme kullanmaya dayalı olarak oluşmuştur. Bölgede yaşayanlar, yapısını üretirken doğal yaşam ve insan yaşamı arasında eşsiz bir denge kurmuş ve yaşamını doğanın kendisine sunduklarına göre düzenlemiştir. 'Doğayla savaşma, doğaya uy' anlayışı içerisinde hayatını devam ettiren topluluklar, gerek günlük hayatta gerekse uzun vadede karşılaştıkları sorunlar için son derece işlevsel ve aynı oranda estetik çözümler ortaya koymuşlardır. Doğu Karadeniz Bölgesi evlerinde taş ve ahşap birlikteliğiyle ortaya çıkan mimari kültür, yaşam döngüsü değerlendirilmesi açısından;
bu geleneksel yapı kültürünün sağladığı olumlu yönlerdir. Ayrıca geleneksel Doğu Karadeniz Evleri;
bulunduğu coğrafyayı bozmayıp ona uyum sağlamış, mevcut ekolojik dengeyi korumaya çalışmıştır. Doğu Karadeniz Evleri, kullanıcı odaklı tasarım yapılarıyla kullanıcıları yağmurdan, sudan koruma anlayışlarıyla ve doğal malzemeyle kullanıcılarına üst düzey mekân kalitesi sağlamıştır. Doğu Karadeniz insanının hayatı bölgenin iklim ve coğrafya koşulları nedeniyle sürekli üretime dayalı olmuştur. Bu hayat tarzı mesleği ne olursa olsun bölge insanının belli bir yapı bilgisine ve kültürüne ulaşmasını sağlamıştır. Bölge insanı günlük hayatta karşılaştığı sorunları kolaylaştırmaya yarayacak sıra dışı ve pratik çözümler üretmiştir ve üretmeye devam etmektedir. 2.Leed Uluslararası Yeşil Bina Değerlendirme Sistemi ve Kriterleri Günümüzde küresel ısınmanın getirdiği sorunlar neticesinde karbon dioksit salınımlarını azaltmanın yolları giderek önem kazanmaktadır. Yapılan araştırmalara göre binalar dünyadaki karbon dioksit salınımının %40’ından sorumludurlar. Bu sebepten ötürü, binaların karbon salınımlarını azaltmaya ve çevreye olumsuz etkilerini en aza indirmeye yönelik ortaya konulmuş yeşil bina sistemleri dünya çapında hızla gelişmektedir. Bunlar arasında en yaygın olanları ABD çıkışlı LEED ve İngiltere çıkışlı BREEAM bina sertifikalandırma sistemleridir. Her iki sistemin de ortak amacı insanların kendilerine yeni yaşama ve çalışma yerleri yaratırken bir sonraki nesillerin hayatlarını kötü yönde etkileyecek ürünlerden ve uygulamalardan kaçınmalarını sağlamaktır. Temelde aynı amaçla ortaya çıkmış bu sistemler arasındaki metotsal hesaplama farklılıkları nedeniyle aynı bina için LEED’e veya BREEAM’e göre yapılan değerlendirmeler farklı sonuçlar verebilmektedir. Dolayısıyla yatırımını bu sistemlerle tescilli yeşil bina yapmak isteyen bir yatırımcıyı dikkatli yapılması gereken bir seçim beklemektedir. İlk tasarım aşamasında yeşil bina düşüncesiyle yola çıkılmış projelerin, LEED veya BREEAM sertifikası alması sadece bir takım basit yöntemlerin izlenilmesiyle mümkün olmaktadır. Her iki sistemin de uygulamasındaki zorluklar tüm ülkeler için ortaktır. Sonuçta bu sistemler alışılagelmiş ürün ve uygulamaların çevresel boyutunu düşünerek değiştirilmesini amaçlamaktadır.
Amerikan Yeşil Binalar Konseyi tarafından ilk defa 1998’de binaları sertifikalandırmaya başlayan LEED (Leadership in Energy and Environmetal Design) değerlendirme sistemi inşaat sektörünün sürdürülebilirlik konusunda kendisini geliştirmesi amacıyla ortaya çıkmıştır. Amacı günümüzde inşaat sektöründe kullanılan malzeme ve yöntemlerin zamanla sürdürülebilirlik prensipleri gözeterek değiştirilmesi ve bu sayede doğaya en az şekilde zarar veren binaların yapılmasını sağlamaktır. Projenin tipine ve yapılacak binanın kullanım şekline göre uyarlanmış, şu anda yürürlükte ve planlanmakta olan toplam sekiz tane LEED sertifika kategorisinden birine başvurulabilir31:
Her kategorinin altında altı adet ana başlık bulunmaktadır:
Bu çalışma kapsamında takip eden bölümde LEED bina sertifikalandırma sisteminin Malzeme ve Kaynaklar kriterlerinin (EK 1) Geleneksel Doğu Karadeniz evleriyle ilişkilendirilmesi ve bu kriterler bağlamında değerlendirilmesi amaçlamıştır. 2.2.LEED Değerlendirme Süreci LEED süreci, projenin Amerikan Yeşil Binalar Konseyine (USGBC) kaydının yapılmasıyla başlamaktadır. Daha sonra tasarım ve inşaat aşamalarında gerekli dokümantasyon toplanıp ön değerlendirme için USGBC’ye gönderilmektedir. Ön değerlendirme sonuncunda USGBC bazı krediler için proje takımından ek bilgi isteyebilir. Proje takımının bilgileri 15 iş günü içerisinde toparlaması ve göndermesi gerekmektedir. Bunu takiben son değerlendirme yapılır ve sonrasında sertifika düzeyi belirlenerek ilgili gruplara bildirilir. Bu aşamada proje sahibi bu değerlendirme sonucunu kabul edebilir veya verilmeyen krediler için itiraz hakkını kullanabilir. İtirazlar sonuçlandıktan sonra, bina bu sonuçlara göre sertifikalandırılmış olur. Sertifikanın geçerliliği konusunda USGBC’nin bir sınırlaması yoktur. Yani sertifika bir kere alındıktan sonra tekrar alınması gerekmemektedir. Ancak sertifikanın hangi LEED versiyonundan alındığı sertifika üzerinde yazdığından zamanla demode olacaktır. Örneğin v2.1’den alınmış bir LEED sertifikasıyla 2009’dan alınmış bir sertifika arasında farklılıklar olduğu bilindiğinden 2009 versiyonlu sertifika daha fazla itibar görecektir32. 2.3.LEED v4 Malzeme ve Kaynaklar Kriterleri Bu kriterdeki amaç kullanılan malzeme miktarını azaltmaktır. Malzemelerin üretilmesinin, taşınmasının ve depolanmasının bir maliyeti ve çevreye olumsuz etkileri vardır. Geri Dönüştürülebilir Malzeme Kullanımı: Binanın inşasından itibaren geri dönüştürülebilir malzemelerin saklanması ve toplanması şeklinde tanımlanmıştır. Malzemelerin veya Binanın Tekrar Kullanımı: Duvarların, döşemelerin, tavanların tekrar kullanılmasıdır. Toplam malzeme bedelinin ne kadarı yeniden kullanıma uygun ise alınan puan artmaktadır. Çünkü dönüştürülmüş malzeme kullanımı ile o kadar enerji tasarrufu yapılmış olur. Yenilenebilir Malzeme Kullanımı: Hızlı üretilip kullanılabilen yenilenebilir ve doğal malzemelerden imal edilmiş yapı malzemelerinin yapı bünyesinde kullanımı önerilmektedir. Yerel Malzeme Kullanımı: Burada yerli ekonomiyi desteklemenin yanında nakliye mesafelerinin ve maliyetlerinin düşürülmesi amaçlanmıştır. ABD’de bu mesafe 800 km olarak belirlenmiştir33. Çalışma kapsamında Geleneksel Doğu Karadeniz Sahil konutları incelenmiştir. Geleneksel konutların yapıldıkları dönem itibarıyla herhangi bir sertifika programı, yönetmelik, yönerge v.s. mevcut değildir. Dönemin kullanıcıları ve/veya yapı ustaları en kolay ve en ucuz olarak ve en etkili çözümü sunacak şekilde bulabildikleri yerel malzemelerle ihtiyaçları doğrultusunda çözümler geliştirmişlerdir. Bugün sertifika programlarının içeriklerinde yerini almış olan yerel malzeme, sürdürülebilir malzeme, doğal aydınlatmanın ve iklimlendirmenin teşvik edildiği çözümler, geri dönüştürülebilir ve atık oluşturmayan yapı elemanlarının kullanılması gibi belli başlı kriterler, geleneksel mimarlık ürünlerinin bünyesinde, o günün doğal şartları sonucu zaten yerini almış bulunmaktaydı. Çalışmanın amacı doğrultusunda bu kriterlerin, geçmiş dönemde inşa edilmiş Doğu Karadeniz Bölgesi konutları için kurgusal bir değerlendirmesi yapılmıştır ve bu kurgusal değerlendirme sonucunda LEED v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterlerine çalışmaya konu olmuş konutların ne derecede uyduğu görülmeye çalışılmıştır.
Leed v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterlerine göz attığımızda (Ek 1); -Geri Dönüşümlü Malzemelerin Depolanması ve Toplanması (Storage and Collection of Recyclables)-Önkoşul -İnşaat ve Yıkım Atıkları Yönetim Planlaması (Construction and Demolition Waste Management Planning)-Önkoşul -Kaynak azaltma (Source Reduction)-Önkoşul olarak karşımıza çıkmaktadır34. Geleneksel evlerin, sadece inceleme bölgesi değil, tamamı için yapıldıkları dönemler itibariyle bu önkoşulları sağlama durumlarının olmadığı açıktır. Çalışma kapsamında yapılan kurgusal değerlendirme için bu önkoşulların devamında puan kriterlerine göz attığımızda;
Bu kriterin amacı; “to encourage adaptive reuse and optimize the environmental performance of products and materials - uyarlamalı yeniden kullanımın teşvik edilmesi ve ürünlerin ve malzemelerin çevresel performansının optimize edilmesi” olarak açıklanmaktadır. Bu kriterde ilk projenin karar verme sürecinde var olan varlıkların yeniden kullanılmasıyla çevresel etkilerin azaltıldığını gösterilmeli veya yaşam döngüsü değerlendirmesi yoluyla materyal kullanımında bir azalma gösterilmelidir35. Geleneksel Karadeniz konutlarında şartların elverdiği durumlarda önceki yapıların malzemelerinin kullanıldığı ve yeni yapıların bu malzemelerle inşa edildiği örnekler vardır. Özellikle Giresun, Trabzon gibi tarihi Yunan koloniciliği dönemlerine uzanan daha eski kent merkezlerinde yıkılmış ve/veya harabe halinde bulunan kale ve/veya başka sivil mimarlık örneklerinin kesme ve/veya yonu haldeki taş malzemeleri, ihtiyaç dâhilinde, yapılacak olan konutlarda kullanılmıştır. Geleneksel Karadeniz evlerinin bu çalışma kapsamında yapılan kurgusal değerlendirmede, “Leed v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterleri”nin bu ilk maddesinden 5 puanı alması mümkün görünmektedir.
Bu kriterin amacı; “To encourage the use of products and materials for which life-cycle information is available and that have environmentally, economically, and socially preferable life-cycle impacts. To reward project teams for selecting products from manufacturers who have verified improved environmental life-cycle impacts - Çevreye, ekonomik ve sosyal açıdan tercih edilebilir yaşam döngüsü etkileri olan ve yaşam döngüsü bilgisinin mevcut olduğu ürünlerin ve malzemelerin kullanımını teşvik etmek ve geliştirilmiş çevresel yaşam döngüsü etkileri onaylanmış ürünlerin imalatçılarından ürünler seçtikleri için proje ekibini ödüllendirmek” olarak açıklanmaktadır. Bu kriter başlığı altında 2 puanın alınması için belli standartlara ve koşullara bağlı yapı malzemesi seçmek gerekmektedir (Tablo 1). Geleneksel Karadeniz evleriyle ilgili bu çalışma kapsamında yapılan kurgusal değerlendirmede, bu evlerin yapıldığı dönem şartları itibarıyla belli malzeme standartları ve yönetmelikler olmadığı için bu maddeyle ilgili değerlendirmeyi kriterin genel amacı olan “-çevreye, ekonomik ve sosyal açıdan tercih edilebilir yaşam döngüsü etkileri olan” malzemelerin kullanılması açısından yapmak mümkündür36.
Tablo 1: “Building Product Disclosure and Optimization - Environmental Product Declarations” kriteri değerlendirmeleri, U.S. Green Building Council, 2016, p.93-94. Geleneksel Karadeniz evleri daha önce bahsedildiği gibi, yapı malzemesi olarak yakın doğadan en kolay ve ekonomik şekilde tedarik edilen malzemelerden inşa edilmiştir. Coğrafya itibarıyla yakın çevrede en ucuz şekilde bulunan ve kullanılan malzemeler taş ve ahşaptır. Geleneksel Karadeniz evlerinin bu çalışma kapsamında yapılan kurgusal değerlendirmede, “Leed v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterleri”nin ikinci maddesinden 2 puanı alması mümkün görünmektedir. Yapı Ürün Bilgilendirme ve Optimizasyon - Hammadde Kaynağı (Building Product Disclosure and Optimization - Sourcing of Raw Materials) - 2 Puan; Bu kriterin amacı; “To encourage the use of products and materials for which life cycle information is available and that have environmentally, economically, and socially preferable life cycle impacts. To reward project teams for selecting products verified to have been extracted or sourced in a responsible manner - Çevreye, ekonomik ve sosyal açıdan tercih edilebilir yaşam döngüsü etkileri olan ve yaşam döngüsü bilgisinin mevcut olduğu ürünlerin ve malzemelerin kullanımını teşvik etmek ve geliştirilmiş çevresel yaşam döngüsü etkileri onaylanmış ürünlerin imalatçılarından ürünler seçtikleri için proje ekibini ödüllendirmek” olarak açıklanmaktadır. Bu kriter başlığı altında iki seçenek bulunmaktadır. Bu kriterlerde; uzun dönemli ekolojik ve çevreye zararları azaltılmış, geri dönüşümlü veya geri dönüşümü yapılmış, biyolojik temelli (bio-based) yapı ürünleri, belirli kuruluşlarca sertifikalandırılmış ahşap yapı ürünleri kullanımı teşvik edilmektedir. Doğu Karadeniz sahili geleneksel konutlarında sertifikalı yapı ürünleri kullanımı bulundukları dönem itibariyle yapı bünyesinde kullanılmış olması düşünülemez (Bu maddenin kriterleri için bakınız EK 2). Fakat geleneksel konutların yapı ürünleri olarak organik kökenli ve doğadan elde edilen ahşap ve taş malzemeler kullanıldığı düşünülürse diğer kriterleri sağlamış olduğu görülebilir. Özellikle biyolojik temelli (bio-based), ekolojik (geleneksel Karadeniz konutlarının yapı ürünleri kullanım ve kullanım sonrası çevreye zararlı atık oluşturmamaktır), geri dönüşümü olabilecek yapı malzemeleri olan taş ve ahşap kullanıldığı için bu kriterler için tutatlı bir alt yapı oluşturmaktadır. Geleneksel Karadeniz evlerinin bu çalışma kapsamında yapılan kurgusal değerlendirmede, “Leed v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterleri”nin üçüncü maddesinden sertifikalı ahşap yapı ürünleri kullanımını sağlamadığını kabul edersek bile bu kriterden 2 puan üzerinden 1 puanı alması mümkün görünmektedir.
Bu kriterin amacı; “To encourage the use of products and materials for which life-cycle information is available and that have environmentally, economically, and socially preferable life-cycle impacts. To reward project teams for selecting products for which the chemical ingredients in the product are inventoried using an accepted methodology and for selecting products verified to minimize the use and generation of harmful substances. To reward raw material manufacturers who produce products verified to have improved lifecycle impacts - Çevreye, ekonomik ve sosyal açıdan tercih edilebilir yaşam döngüsü etkileri olan ve yaşam döngüsü bilgisinin mevcut olduğu ürünlerin ve malzemelerin kullanımını teşvik etmek ve kabul edilen metotları kullanarak içlerindeki kimyasal içeriklerin envantere işlendiği ve zararlı maddelerin kullanımını ve üretimini minimize ettiği kabul edilmiş ürünleri seçtikleri için proje ekibini ödüllendirmek. Gelişmiş yaşam döngüsü etkisi olan onaylanmış ürünlerin üreticilerini ödüllendirmek” olarak açıklanmaktadır37. Geleneksel Karadeniz evleri daha önce bahsedildiği gibi, yapı malzemesi olarak yakın doğadan en kolay ve ekonomik şekilde tedarik edilen malzemelerden inşa edilmiştir. Coğrafya itibarıyla yakın çevrede en ucuz şekilde bulunan ve kullanılan malzemeler taş ve ahşaptır. Geleneksel Karadeniz evlerinde doğadan elde edilen taş hiçbir işleme tabi tutulmadan yapı bünyesinde kullanılmıştır. Yine aynı şekilde ahşap malzemelerde doğadan elde edildikleri şekilde yapı bünyesinde kullanılmıştır. Zaman geçtikçe ahşap malzemede deformasyonlar görülmesi sebebiyle kimyasal içerikli koruyucu malzemeler (boya, vernik v.s.) ahşap malzemeyi dışarının olumsuz etkilerine karşı korumak için kullanılmıştır. Fakat Doğu Karadeniz bölgesinde yapı bünyesinde ahşap kısımlarda cephede genellikle kullanılan ağaç türü “kestane” ağacıdır. Kestane ağacı, yağmura, rutubete ve aleve diğer ağaç türlerine göre daha dayanıklıdır, kurt işlemeyecek kadar serttir ve yağlı boya kabul etmediğinden tabii halde kullanılmaktadır. Ayrıca zaman geçtikçe bu özellikleri daha da artmaktadır. Geleneksel Karadeniz evlerinin bu çalışma kapsamında yapılan kurgusal değerlendirmede, “Leed v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterleri”nin dördüncü maddesinden 2 puanı alması mümkün görünmektedir.
Bu kriterin amacı; “To reduce construction and demolition waste disposed of in landfills and incineration facilities by recovering, reusing, and recycling materials - Depolama alanlarında ve imha tesislerinde yok edilen inşaat ve yıkım atığının, geri kazanım, yeniden kullanma ve geri dönüştürülebilir materyaller kullanımı ile azaltılması” olarak açıklanmaktadır. Doğu Karadeniz'de bir kaç kale ile az sayıda taş kilise dışında mimari sürecin, yapı ve biçimleniş özelliklerinin belirlenebileceği, kuşaklararası bir mimari miras bulunmamaktadır. Bölgede mimarinin çeşitli ürünlerinden, özellikle de konut alanından herhangi bir kalıntının kalmamış olmasını, yapılarda organik malzemelerin kullanıldığına bağlayabiliyoruz. Doğu Karadeniz'in yağışlı ve ılıman nemli ikliminin taş yapılara bile nasıl zarar verdiği; terk edilmiş yapıların hızla üreyen bitki ve mikro organizmalar nedeniyle kısa sürede nasıl tahrip olduğu gözlenen bir gerçektir. Kaldı ki, bölgenin en önemli yapı malzemesi, belli bir ömre sahip organik esaslı ahşap türleridir. Böylece malzemenin bölge koşullarındaki kısa ömrü yüzünden eski uygarlıkların önemli sivil mimarlık ürünleri günümüze kalamamıştır38. Doğu Karadeniz Sahilinde mimari yapı elemanı olarak doğal çevrenin sunduğu organik malzemeler olan taş ve ahşabın kullanıldığından daha önce bahsedilmiştir. Ayrıca şartların elverdiği ölçüde taş malzemelerin tekrar kullanıldığı örnekler mevcuttur. Daha önce yıkılmış olan veya harabe haldeki yapılardan alınıp kullanılan taş ve/veya yonu “devşirme” malzemeyle yeni yapılar oluşturulmuştur. Ahşap ise zaten organik bir malzeme olduğu için kullanım ömrü bittiğinde atık malzeme oluşturmadan doğada parçalanmaktadır. LEED v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterlerinin bu maddesiyle ilgili değerlendirmede Doğu Karadeniz Sahili Geleneksel evlerinin yapı malzemeleri için herhangi bir yok etme veya imha tesisi dahi gerektirmemektedir. Uygun olan malzemeler ise tekrar tekrar kullanılabilmektedir. Geleneksel Karadeniz evlerinin bu çalışma kapsamında yapılan kurgusal değerlendirmede, “LEED v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterleri”nin beşinci maddesinden 2 puanı alması mümkün görünmektedir.
Doğu Karadeniz Sahilinde bulunan en eski konut örnekleri milat öncesi iki binli yıllara kadar takip edilebilmektedir. Sanayileşme sonrası çıkan yapı malzemeleriyle yapı kültürü değişmiş olsa da sanayileşmeye kadar geçen yaklaşık dört bin yıllık bir süreçte bir yapı kültürü ve dil birliği olduğu görülmektedir. Bu yapı kültürü ve dil birliği, kullanıcıların ve yerel ustaların doğadan yani bölge coğrafyasından en kolay şekilde elde ettikleri ahşap ve taş malzemeye dayalı olmuştur. Doğanın sunduğu bu organik yapı malzemeleriyle bölgenin kullanıcıları en etkili ve en kolay uygulanabilir çözümlerle yüksek mekân kalitesi elde etmişler ve yapılarını ortaya çıkarmışlardır. Günümüzde küresel ısınmanın getirdiği sorunlar neticesinde karbon dioksit salınımlarını azaltmanın yolları giderek önem kazanmaktadır. Yapılan araştırmalara göre binalar dünyadaki karbon dioksit salınımının %40’ından sorumludurlar. Bu sebepten ötürü, binaların karbon salınımlarını azaltmaya ve çevreye olumsuz etkilerini en aza indirmeye yönelik ortaya konulmuş yeşil bina sistemleri dünya çapında hızla gelişmektedir. Bu sistemlerin ortak amacı insanların kendilerine yeni yaşama ve çalışma yerleri yaratırken bir sonraki nesillerin hayatlarını kötü yönde etkileyecek ürünlerden ve uygulamalardan kaçınmalarını sağlamaktır. Günümüzde son derece popüler olan bu sertifika sistemlerinin kriterlerinin gerektirdiklerini, geçmiş dönemlerde hiçbir yönetmelik veya standart olmamasına rağmen, geleneksel yapı kültürlerinin ürünlerinde izlemek mümkün görünmektedir. Dönemin kullanıcıları kullanıcı konforunu odak noktası yaparak çevrenin sunduğu yapı malzemelerini, çoğu durumda hiçbir işleme tabi tutmadan, doğadan elde ettikleri şekilde yapı bünyesinde kullanmışlar ve gereken mekân konforunu ve kalitesini elde etmişlerdir. Bu çalışmada Geleneksel Doğu Karadeniz sahili konutları günümüzün en önemli bina değerlendirme sistemi olan LEED’in v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterleri kapsamında değerlendirilmiştir. Bu kriterin önkoşulu olarak Geri Dönüşümlü Malzemelerin Depolanması ve Toplanması, İnşaat ve Yıkım Atıkları Yönetim, Kaynak azaltma maddeleri görülmektedir. Geleneksel konutların yapıldıkları dönem itibarıyla bu standartları veya yönetmelikleri sağlamayacağı açıktır. Fakat bunun dışında;
kriterlerini; Geleneksel Karadeniz konutlarında önceki yapıların malzemelerinin kullanılması ve yeni yapıların bu malzemelerle inşa edilmesi, yıkılmış ve/veya harabe halinde bulunan kale ve/veya başka sivil mimarlık örneklerinin kesme ve/veya yonu haldeki taş malzemeleri, ihtiyaç dâhilinde, yapılacak olan konutlarda kullanılması, Geleneksel Karadeniz evleri, yapı malzemesi olarak yakın doğadan en kolay ve ekonomik şekilde tedarik edilen malzemelerden inşa edilmesi, coğrafya itibarıyla yakın çevrede en ucuz şekilde bulunan ve kullanılan malzemeler taş ve ahşap olması, Doğu Karadeniz sahili geleneksel konutlarında sertifikalı yapı ürünleri kullanımı bulundukları dönem itibariyle yapı bünyesinde kullanılmış olması düşünülememesi (2 puan üzerinden 1 puanı alamasa dahi), fakat geleneksel konutların yapı ürünleri olarak organik kökenli ve doğadan elde edilen ahşap ve taş malzemeler kullanıldığı düşünülürse diğer kriterleri sağlamış olması, özellikle biyolojik temelli (bio-based), ekolojik (geleneksel Karadeniz konutlarının yapı ürünleri kullanım ve kullanım sonrası çevreye zararlı atık oluşturmamaktır), geri dönüşümü olabilecek yapı malzemeleri olan taş ve ahşap kullanıldığı için bu kriterler için tutatlı bir alt yapı oluşturması, Geleneksel Karadeniz evlerinde doğadan elde edilen taş malzemenin hiçbir işleme tabi tutulmadan yapı bünyesinde kullanılması, yine aynı şekilde ahşap malzemelerin de doğadan elde edildikleri şekilde yapı bünyesinde kullanılması, yapı bünyesinde ahşap kısımlarda cephede genellikle kullanılan ağaç türü olan “kestane” ağacının, yağmura, rutubete ve aleve diğer ağaç türlerine göre daha dayanıklı olması, kurt işlemeyecek kadar sert olması ve yağlı boya kabul etmemesi ve bu sebeplerle tabii halde kullanılması, Doğu Karadeniz Sahilinde mimari yapı elemanı olarak doğal çevrenin sunduğu organik malzemeler olan taş ve ahşabın kullanılması ve ayrıca şartların elverdiği ölçüde taş malzemelerin tekrar kullanılması, ahşabın ise zaten organik bir malzeme olduğu için kullanım ömrü bittiğinde atık malzeme oluşturmadan doğada parçalanması, LEED v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterlerinin bu maddesiyle ilgili değerlendirmede Doğu Karadeniz Sahili Geleneksel evlerinin yapı malzemeleri için herhangi bir yok etme veya imha tesisi dahi gerektirmemesi, uygun olan malzemeler ise tekrar tekrar kullanılabilmesi dolayısıyla sağladığı görülmektedir. Bu çalışma kapsamında yapılan kurgusal değerlendirme sonucunda Doğu Karadeniz Sahili Geleneksel Konutları, LEED v4 Malzeme ve Kaynaklar kriterlerini sağladığı bu kriterler sonucu toplamda alınabilecek olan 13 puan alabileceği görülmektedir. Kaynaklar (1) Eruzun, C., Sözen, M. (1993). Anadolu'da Ev ve İnsan, Emlak Bankası Yayınları, İstanbul. (2) Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Karadeniz Bölgesinin Fiziki Özellikleri, http://www.byegm.gov.tr/Turkiye/turkce/cografi75.htm, 17 Ocak 2014. (3) İİB, (1970). Doğu Karadeniz Bölgesi, Bölgesel Gelişme, Şehirleşme ve Yerleşme Düzeni, İmar ve İskân Bakanlığı, Planlama ve İmar Genel Müdürlüğü, Bölge Planlama Dairesi, Ankara. (4) Çakır, S. (2000). Geleneksel Karadeniz Ahşap Konut Yapım Yönteminin Çağdaş Teknoloji Açısından Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, MSGSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. (5) Özgüner, O. (1970). Köyde Mimari Doğu Karadeniz, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara. (6) Vural, N. (2005). Doğu Karadeniz Bölgesi Kırsal Yerleşmelerinde Ahşap Esaslı Prefabrike Sistem Kullanımı Üzerine Bir Modelleme, Doktora Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. (7) Zaman, M. (2005). "Orta ve Doğu Karadeniz'de Balıkçılık", Doğu Coğrafya Dergisi, 10(13):31-77. (8) Bayram, Ö. F. (2014), Doğu Karadeniz Bölgesinde Geçmişten Günümüze Vernaküler Mimari, Yüksek Lisans Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. (9) İnanç, T. (2010). Geleneksel Kırsal Mimari Kimliğin Ekoloji ve Sürdürülebilirlik Bağlamında Değerlendirilmesi Rize Çağlayan Köyü Evleri Örneği, Yüksek Lisans Tezi, MSGSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. (10) Özen, H., Keleş, S. (2008). Vernacular Building Heritage in the Eastern Black Sea Region in Turkey, 8th EC Conference on Sustaining Europe's Cultural Heritage, 12 December 2008, Ljublijana, Slovenija. (11) İltar, G. (2011). Giresun İli Kentsel Konut Mimarisi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. (12) Sümerkan, M.,R. (1990). Biçimlendiren Etkenler Açısından Doğu Karadeniz Kırsal Kesiminde Geleneksel Evlerin Yapı Özellikleri, Doktora Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. (13) Eyüce, A. (2005). Geleneksel Yapılar ve Mekânlar, Birsen Yayınevi, İstanbul. (14) Küçükerman, Ö. (1970). “A Short Surver of Residental Architecture of Karadeniz Region”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, 304(25):18-30. (15) Sümerkan, M., R. (1989). “Gelenekselden Betonarmeye Trabzon Kırsal Mimarlığı”, Mimarlık, 1989/2:82-86. (16) Rudofsky, B. (1964). Architecture Without Architects-An Introduction to Non-Pedigreed Architecture, The Museum of Modern Art Co., New York. (17) Gür, Ş. (2000). Doğu Karadeniz Örneğinde Konut Kültürü, YEM Yayın, İstanbul. (18) Tuna, C. (2008). Orta Karadeniz Bölgesi Sahil Kesiminde Geleneksel Mimari, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. (19) Somalı, B., Ilıcalı, E. (2009). LEED ve BREEAM Uluslararası Yeşil Bina Değerlendirme Sistemlerinin Değerlendirilmesi, IX.Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi, 2009, s.1081-1088. (20) Kıncay, O. (2010). “Yeşil” Binalarda LEED Sertifikası, Ders Notu, YTÜ, Yapı İşletmesi Yüksek Lisans, İstanbul. (21) U.S. Green Building Council (2016). LEED v4 for Buildıng Design and Constructıon, LEED USGBC, USA, p.85-106. Yapı Ürün Bilgilendirme ve Optimizasyon - Hammadde Kaynağı (Building Product Disclosure and Optimization - Sourcing of Raw Materials) - 2 Puan Amaç “To encourage the use of products and materials for which life cycle information is available and that have environmentally, economically, and socially preferable life cycle impacts. To reward project teams for selecting products verified to have been extracted or sourced in a responsible manner - Çevreye, ekonomik ve sosyal açıdan tercih edilebilir yaşam döngüsü etkileri olan ve yaşam döngüsü bilgisinin mevcut olduğu ürünlerin ve malzemelerin kullanımını teşvik etmek ve geliştirilmiş çevresel yaşam döngüsü etkileri onaylanmış ürünlerin imalatçılarından ürünler seçtikleri için proje ekibini ödüllendirmek” Seçenek 1. Ham Madde Kaynağı ve Çıkarma Raporu (1 puan) Ham madde tedarikçilerinden ham maddelerin çıkarıldığı lokasyonları ve maden çıkarma ve üretim esnasında meydana gelebilecek zararları azaltma faaliyetleri ile uygulanabilir standart ve programların adresleneceği kaynak sağlama kriterlerini de içeren uzun vadeli ekolojik sorumluluklarına bağlılıklarını gösteren raporlar yayınlamış en az beş tedarikçiden kendini ispatlamış en 20 ürün seçin.
Seçenek 2. Çıkarma Uygulamaları Liderliği(1 puan)
Puanlamada projenin yapıldığı alanın 100 millik (160 km) yakınlarından çıkarılan, üretilen ve satın alınan ürünler katma değer maliyetlerinin %200 ü olarak değerlendirilirler. Başarı puanlaması kapsamında, birden fazla çıkarma kriteri ile uyumlu ürünlerin toplam katma değer maliyeti kendi maliyetinin %100 ünü geçemez (bölgesel çarpanlar eklenmeden önce) ve birden fazla kriterle uyumlu tek bir ürün birden fazla defa sayılamaz. Herhangi bir durumda belli bir ürün kendi maliyetinin %200 ünden fazla puanlamaz. Yapısal ve çevreleme ürünleri ürünlerin toplam değerinin %30 undan fazlasını oluşturamaz39. EK 2: LEED v4 Hammadde Kaynağı Kriterleri 1 C. Eruzun, M. Sözen, 1993, s.56. 2 Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Karadeniz Bölgesinin Fiziki Özellikleri, 17.01.2014. 3 İİB, Doğu Karadeniz Bölgesi, Bölgesel Gelişme, Şehirleşme ve Yerleşme Düzeni, 1970. 4 İİB, a.g.e., 1970. 5 S. Çakır, 2000, s.77. 6 O. Özgüner, 1970, s.38. 7 N. Vural, 2005, s.62. 8 M. Zaman, 2005, s.31-77. 9 Ö.F. Bayram, 2014, s.88. 10 N. Vural, a.g.e., s.79. 11 T. İnanç, 2010, s.51. 12 Ö.F. Bayram, a.g.e., s.95-101. 13 H. Özen, S. Keleş, 2008, p.19. 14 M.R. Sümerkan, 1990, s.49. 15 H. Özen, S. Keleş, a.g.e., p.23. 16 O. Özgüner, a.g.e., s.47. 17 S. Çakır, a.g.e., s.85. 18 G. İltar, 2011, s.80-82. 19 A. Eyüce, 2005, s.66. 20 Ö. Küçükerman, 1970, s.18. 21 Ksenophon, «Onbinler’in Dönüşü» adlı eserinde bölgenin dağlık ve yolsuz bir yer olduğundan, kalelerin çok muhkem noktalara kurulduğundan bahseder. Yerleşme birimlerinin tepelerin şurasına burasına dağılmış olduğunu ve birbirinden uzak olduğunu söyler. Fakat bir köyden diğerine bağırıldığında işitilebileceğini anlatır, çünkü bölge o derece inişli çıkışlıdır, y.n. 22 M.R. Sümerkan, 1989, s.82-86. 23 N. Vural, 2005, s.71. 24 G. İltar, 2011, s.93. 25 Ö. Küçükerman, a.g.e., s.27. 26 B. Rudofsky, 1964, p.71. 27 Ş. Gür, 2000, s.112. 28 C. Tuna, 2008, s.54. 29 B. Rudofsky, a.g.e., p.71. 30 Ş. Gür, a.g.e., s.121. 31 www.usgbc.org, 19.12.2016. 32 B. Somalı, E. Ilıcalı, 2009, s.1083. 33 O. Kıncay, 2010, s.27. 34 U.S. Green Building Council, 2016, p.85-87. 35 U.S. Green Building Council, a.g.e., p.89-92. 36 U.S. Green Building Council, a.g.e., p.92-94. 37 U.S. Green Building Council, a.g.e., p.96-99. 38 M.R. Sümerkan, a.g.e., s.49. 39 U.S. Green Building Council, a.g.e., p.94-95. Ömer Faruk Bayram Doğu Karadeniz Sahil Bölgesi Geleneksel Evlerinin LEED v4 Malzeme ve Kaynaklar (Materials and Resources) Kriterleri İle Değerlendirilmesi Yüklə 107,02 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
