Doktora seminer dersi notlari yasalarin geriye yüRÜmezliĞİ

20.11.2014

DOKTORA SEMİNER DERSİ NOTLARI

YASALARIN GERİYE YÜRÜMEZLİĞİ

( Makable şümul, makabline şamil, makable teşmili Geçmişe etki yasağı, geçmişi kapsamama, geriye yürümezlik )

SORU: Hukuk kurallarını değiştirme yetkisi olan makam sınırsız bir değişiklik yapma yetkisine sahip midir?

Hukuk devletine ilişkin gerekçeler;

• 
  Zaman- hukuk ilişkisi açısından bakıldığında;
  

Geçmiş An Gelecek

1. MOTTO: Hukukun yöneldiği zaman, an ve gelecektir. Bir de idealize edilebilir olan de lege ferenda yani geleceğin mükemmel hukuku vardır.

Hukuk kuralları değiştirilebilirken yani ihtiyaçların karşılanması, diğer yandan değişiklik tarihine kadar var olan mevcut hukuki durumun ve oluşmuş istikrarın zedelenmemesi gerekir.

2. MOTTO: Hukuk kurallarının sık değişmesi hukuki istikrar ve belirliliği yok eder. Gereğini “hukuk güvenliği ilkesi” çerçevesinde açıklayabiliriz. Hukuk güvenliği ilkesi aracılığıyla hukuk devleti tanımlanabilir.

Hukuk devleti: vatandaşların hukuk güvenliği içinde bulundukları devletin eylem ve işlemlerinin hukuk kurallarına bağlı olduğu bir sistemdir. (Anayasa Mahkemesi de aynı görüştedir. Bkz. Tarih 30.11.2007, E. 2006/61, K. 2007/91)

Ayrıca Anayasa’nın 5. Maddesi ile devlete yüklenen, vatandaşın refah, huzur ve mutluluk içinde yaşamasını sağlama, maddi ve manevi varlığını gerçekleştirme ödevi hukuk güvenliğini zorunlu kılar.

3. MOTTO: Hukuk güvenliği ilkesi sadece hukuk düzeninin standardını göstermez aynı zamanda devlet faaliyetlerinin büyük oranda (istisnalar var) öngörülebilir olmasını sağlamak anlamına da gelir.

Hukuk güvenliği sadece bireylerin devlet faaliyetlerine duyduğu güveni değil, aynı zamanda yürürlükteki mevzuatın süreceğine duyulan güveni de içerir.

GERİYE YÜRÜMEZLİK İLKESİ:

Geriye yürümezlik ilkesi; hukuk kurallarının zaman bakımından uygulanmasına ilişkin temel bir ilkedir.

Tanım: Yürürlüğe giren yeni kuralın, yürürlük tarihinden önceki dönemde hukuksal sonuçlar doğurmasını yasaklayan ve kuralın ancak yürürlüğe girdiği tarihten sonraki olaylara uygulanmasını emreden hukukun genel ilkesidir.

Zira kimseden gelecekte yürürlüğe girecek, bugünden bilinmeyen kurala uygun davranması beklenemez.

1789 İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi 8. Maddede de yer almıştır:

“Yasalar sadece kesin ve açık bir şekilde gerekliliği olan cezalar belirlemelidir ve hiç kimse suçun işlenmesinden önce ilan edilen ve gereği şekilde uygulanan yasalar dışındaki başka bir yasa nedeniyle cezalandırılamaz.”

Aynı husus Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 7. Maddede de yer alıyor:

“ 1. Hiç kimse, işlendiği zaman ulusal ve uluslararası hukuka göre suç sayılmayan bir fiil veya ihmalden dolayı mahkum edilemez. Yine hiç kimseye, suçun işlendiği sırada uygulanabilecek olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

2. Bu madde, işlendiği zaman uygar uluslar tarafından tanınan genel hukuk ilkelerine göre suç sayılan bir fiil veya ihmal ile suçlanan bir kimsenin yargılanmasına ve cezalandırılmasına engel değildir.”

Sadece ceza yasaları ile mi ilgilidir? Bazı ülkelerde geri yürümezlik ilkesi tüm hukuk düzenini kapsayacak genişlikte düşünülmüştür. (Norveç, Peru, Filipinler, Bolivya Anayasaları)

Türk hukuku bakımından hukukun genel ilkesi mi yoksa bir metodoloji prensibi mi olduğu konusu tartışılmıştır. (Ceza hukuku için daha çok kabul görürken, diğer alanlarda uygulama eğilimi sayılıyor.)

Geriye yürümezlik iki şekilde olabilir;

Geniş anlamda Dar anlamda


(Gerçek olmayan geriye yürüme yasağı olarak da isimlendirilir.)

Yeni kuralın, eski kural yürürlükte iken başlamış ancak henüz tamamlanmamış hukuki işlem, durum ve olaylara yürürlük tarihinden itibaren uygulanmasıdır.

(Gerçek geriye yürüme yasağı olarak da isimlendirilir.)

Yürürlüğe giren yeni kuralın sonuçlarını ve etkilerini yürürlük tarihinden önceki zamanda tamamlamış hukuki ilişki ve olaylara karşı gösterir. Kural, olaya etki eden tarzda ikinci kez uygulanır.

Kanunun geriye yürümezliği gibi, idari işlemin geriye yürümezliği de bir ilkedir. İdari işlemler için özel olarak üstünde durmak gerekir.

İster bireysel olsun isterse düzenleyici nitelikte olsun idari işlemler, tesis edildikleri tarihten daha eski bir tarihe yönelik olarak hüküm ve sonuç doğurmazlar.

Yasaların geriye yürümemesi ilkesini Anayasa Mahkemesi de kararlarında hukukun genel ilkesi sayarak güçlendirmiştir. Yaşam şartları bazı hallerde yasalrın geriye yürümesini gerekli kılabilir;

• 
  Beklenen haklar
  
• 
  Kamu düzeni
  
• 
  Genel ahlak
  
• 
  Usule ilişkin yasalar
  
• 
  Ceza hukukuna ilişkin yeni yasaların düzenleme dışı bıraktığı alanlar
  
• 
  Ceza hukukunda sanık lehine olan uygulamalar
  

KONUYLA İLGİLİ KAYNAKLAR:

Tekin AKILLIOĞLU, Yasaların Zaman Bakımından Uygulanması, AİD, C.17, 1984.

Kemal Galip BALKAR, İdari Kararlarda Makable Şümul Meselesi, AÜSBFD, C.25,

1960.

Hasan İsmet BIYIKLI, Fransız ve Türk Hukuk Sistemlerinde İdari İşlemlerin Geriye

Yürümezliği İlkesi, Danıştay Dergisi, Yıl:3.

F.A MANN, “The Time Element in the Conflict of Laws”, The British Year Book of

Internatioanal Law, 1954, Çev. ARAT Tuğrul, AÜHFD, C.28, 1971.