Dr. Mustafa Kemal akgül mpm (Grup Yönetmeni) Cengiz aydin milli Kütüphane Neziha Çarkit meb cemal gemci cymsoft aysim hançer kızılay Kemal karakoçak kamuBİb yk temsilcisi Burçin ÖKSÜz software ag ersin Tufan yalvaç Maliye Bakanlığı

Uzman Sistemler (Expert Systems)

Uzman sistemler öneri geliştirme, analiz yapma, iletişim kurma, danışmanlık yapma, teşhis etme, tasarım yapma, açıklama yapma, öngörüde bulunma, buluş yapma, öğrenme, yönetme, anlatma, öğretme ve planlama yapma amaçlarıyla kullanılabilir. Uzman sistemlerin kullanım alanları gerçekte sınırsızdır. Uzman sistemler normal olarak insanlar tarafından çözülebildiği varsayılan problemleri çözmeye yönelik olarak geliştirilmişlerdir. Uzman sistemlerden bazıları uzman işgücü düzeyine erişmiştir.

Uzmanlar farklı problem çözme adımlarına veya mantığına sahip olabilirler. Örneğin, aşağıdaki problem çözme adımları MYCIN adlı bir uzman sistemde kullanılmaktadır: Problemin belirlenmesi, verinin işlenmesi, soruların hazırlanması (üretilmesi), bilgi toplanması, hipotezlerin kurulması, hipotezlerin farklılıklarına göre guruplandırılıp, izlenip test edilmesi, hipotezlerden hangisinin geçerli olduğunu saptayıp en iyi duruma getirilmesi ve karara varılması.

Belli bir bilim dalındaki uzmanlar;

• 
  En iyi şekilde uzmanlıklarını problemlerin çözümlerine uygularlar. Uzmanlar yetersiz veya belirsiz veriye dayanarak akla yakın, uygun çıkarımlar yapabilirler.
  
• 
  Ne yaptıklarını anlatabilir ve haklılıklarını kanıtlayabilirler.
  
• 
  Diğer uzmanlarla iletişim kurup, yeni bilgiler edinebilirler.
  
• 
  Bilgilerini tekrar yapılandırabilirler.
  
• 
  Kuralları bildikleri kadar, kurala uygun olmayan durumları da bildiklerinden kurallara uymayabilirler. Kuralların hem kendisini hem de özünü anlamışlardır.
  
• 
  Bir problemin uzmanlık sahalarının dışında olup olmadığını ve ne zaman bir kaynağa başvurmaları gerektiğini bilirler. Yani bir problemle kendi uzmanlık sahaları arasındaki ilgiyi belirlerler.
  
• 
  Uzmanlıklarının sınırlarında bir problemin çözümünde birdenbire yetersiz kalmak yerine, yavaş yavaş becerilerini kaybetmeye başlarlar.
  

Uzman sistemler ilk üç uzmanlık yeteneğini belli bir aşamaya kadar geliştirmişlerdir.

Uzman sistemler; uzmanlar gibi, ayrıntılı tanımlamalara sahiptir. Ayrıntılı tanımlamalar neden-sonuç modelleri, kategorik bilgiler, analoji ve soyut düşünceler şeklinde olabilir. Bu gibi durumlarda, fonksiyon ve yapının anlatılmasına çalışılır. Ayrıntılı tanımlamalar gözleme dayanan ilişkiler olduğu kadar, fonksiyon ve yapının anlamından çıkartılan özümsemeler de olabilir. Ayrıntılı tanımlamalar uzman sistemlerin açıklama gücünü arttırır.

Başarılı bir uzman sistemin oluşturulması için aşağıdaki altyapının sağlanması gereklidir:

• 
  İşlemlerin doğru yapıldığını anlayabilen en az bir uzman bulunmalıdır.
  
• 
  Uzmanların üstün performansının ana kaynağı özel bilgi, düşünme ve deneyim olmalıdır.
  

• 
  Uzman özel bilgi ve deneyiminden yararlanarak, bilgi ve deneyimin problem çözümlerine uyarlanmasında kullanılan yöntemleri anlatabilmelidir.
  
• 
  Uzman sistemin gerçekleştirdiği işin sınırları en iyi şekilde tanımlanmış olmalıdır.