Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
İran İslam Cumhuriyeti Radyo ve Televizyon Kurumu Kamuoyu Tepkisini Ölçme ve Araştırma Merkezi Anketi
Yüklə 9,25 Mb.
|
| İran İslam Cumhuriyeti Radyo ve Televizyon Kurumu Kamuoyu Tepkisini Ölçme ve Araştırma Merkezi Anketi
Kaynak: http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/ Sosyal Proje Anketi Metni 19 Ordubehişt 1374/ 1995 Sayı: 59
Denekle görüşme tarihi: 1.Nerelisiniz? a.Fars b.Kürt c.Lor d.Beluç e.Kuzeyli f.diğer 2.Babanız nerelidir? a.Fars b.Türk c.Kürt d.Lor e.Beluç f.Kuzeyli g.diğer 3.Medeni durumunuz a.Bekâr b.Evli 4.Evlenmeye karar verdiğiniz zaman bir Türk ile evlenir misiniz? a.Evet b.Hayır 5.Eğer kızınız olsa ve bir gün evlenmeye karar verse, bir Türk erkeği ile evlenmesine razı olur musunuz? a.Evet b.Hayır 6.Aşura, Tasûâ gibi dini günlerde Türklerin düzenlediği âyinlere katılır mısınız? a.Evet b.Hayır 7.Ev satın almak istediğinizde, duvar komşunuz veya apartmandaki daire komşunuzun Türk olmasını ve komşu olarak yaşamayı kabul eder misiniz? a.Evet b.Hayır 8.Bir Türk ile iş arkadaşı olarak aynı odayı paylaşır mısınız? a.Evet b.Hayır 9.Büyük çoğunluğunu Türklerin oluşturduğu bir mahallede ev satın alır mısınız? a.Evet b.Hayır 10.Azerbaycan Türkçesi konuşulan bir şehirde yaşar mısınız? a.Evet b.Hayır 11.Bir Türk şahsa gelip gider misiniz, onu evinizde misafir eder misiniz veya misafirliğe gider misiniz? a.Evet b.Hayır Cinsiyet: a.Erkek b.Kadın Yaş: a.15-24 b.25-29 c.30-39 d.40-49 e.50-59 Meslek: a. Öğrenci b.Üniversite öğrencisi c.Çalışan (Ne iş yaptığı belirtilecek) d.İşsiz e.Çalışmıyor f.Emekli Eğitim: a.Okuma yazması yok b.İlkokul c.Lise Anketin yapıldığı mıntıka ve bölge ile ilgili bilgiler: Tahran’da, sadece Türklere yönelik olarak hazırlanıp yürütülen bu anket çalışması nedeniyle, üniversitelerde okuyan Türk öğrenciler; anketin ülkeye ihanet amacıyla hazırlandığından bahisle bir protesto mektubu hazırlamıştır. Mektup Dini Rehberlik makamı, Cumhurbaşkanlığı, basın büroları, Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil, Zencan, Kazvin ve Hemedan bölge valilikleri ile Cuma İmamlarına, ayrıca İİC Radyo ve Televizyonu’na göderilmiştir. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 18 May/ Mayıs 2004, Mehran BahaRi) *Kuzeyli’den; Hazar denizi sahillerinde oturan Gilek, Talış ve Mazenderani vb. etnik gruplar kastedilmektedir. Tahran’a bağlı Türk Şehirleri
Bu şehirlerde Şahseven, Asanlu/ Usanlu ve Afşarlar oturmaktadır. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/; Mehran BahaRi, 24 February/ Şubat 2005) Tahran Bölge Valiliği’nde Türkçe Yer Adları/ Toponimler Şehriyar kenti: Çaku-bâlâ; Mahmut-Halacabad; Kışlaq Mehrçîn; Kışlaq-Emir; Gara-torpaq; Gacer(Kacar)-Taht-ı Rüstem; Kıpçaq; Ali-Bayat; Torpaq-tepe; Arğaşabad; Ahmed-Seyyidler; Hisar-Sâtı; Tekidağ: 2.020 metre, Şehriyar-İştihard-Merkezî BV sınırı kesişme noktasının güneyi. Savucbulag (Heştgerd) kenti: Yengi-İmam; Kışlaq-Mahmudlu, Gara-Kubad; Sungurabad; Duz-Anber; Dengizek; Buğran; İgirbulaq, Oğlantepe; Ağşat; Aran; Ağca-hisar; Armud. İslamşehr kenti: Çiçeklu; Aliabad-Kacar; Aliabad-Tapança; Hüseynabad-Tapança. Kerec kenti: Murad-tepe; Qanlı-bulag; İgan; İpek; Sıra; Ergene. Pakdeşt kenti: Qışlaq-Kerimabad; Qışlaq-Qal’a; Qışlaq-Furunabad; Qışlaq-Hacıabad; Qırmıztepe; Hüseynabad-Kacar; Citu. Ribat-ı KeRim kenti: Yaka; Orun. Rey kenti: Çıhar-qız; Qoçhisar; Toqquzabad; Çala-Tarhan; Qal’a-Novçemen; Dursunabad; Abbasabad-Alaq; Kor-bulag dağı, 1.940 metre. Rey-Kum sınırının batısı; Han-kişi köyü. Veramin kenti: Yam, Qışlaq-Govku; Qışlaq-Şemsabad; Qışlaq-Celil; Sure; Göynek-zah; Hisar-Hüseyinbeg; Qışlaq-Muînabad; Qışlaq-Abbasabad; Qışlaq-Citu; Tağan; Hisar-Göçkur; Göynek-Zehra. Firuzkûh kenti: Geçe; Katlan; Goduk; Aştan; Deliçâî köyü. DeMavend kenti: Caban; Garadağ: 4.760 metre, Demavend’in doğusu. Şimiran kenti: Kend-ulyâ; Tarkıyan; Keşar-ulyâ; Solkan; Kend-süfla; Senceryân. Şehriyar Türkçesi Tahran’ın güneybatısında yer alan Şehriyar bölgesi, eski çağlardan beri Türklerin meskeni olmuştur. Bu mıntıkada, Save ve Hemedan lehçelerine yakın orta gruba dâhil Türk lehçesi konuşulmaktadır. Ş.1368/ 1989 yılında Şehriyarlı bir askerin nazım mektubu, Azerbaycan Türkleri’ne yabancı olmayan metindir: Oğlanlar içinde bârekallah bizim oğlan Cür’ette pişik, hîlede rubah(tilki) bizim oğlan Her mekdebe qoydum, iki gün galmadı gaşdı Her sen’ete qoydum götü boş, galmadı gaşdı Bârallah(maşallah)! sene her gader ibadet elerem Cîğ çekirem(yalvarırım), dâd vururam, Areb’de âğaz elirem Bilmirem aslen Türkça’yı Be-zemînî, be-hevâyî Be-sorağ men Biçâre miyâyî
Ne bir butr arâk-ı kişmişî, ne bir tahte haşişî Kime bu cür âciz ve şermende olum? Tez mene bir âli xeber ver! A kişi!, rene bu pervendelerde ser-zedem! Senin adın aslen ne-dîdem Sen heMan xalq devâsan Ki qaçaq revî zemîn ser-i be-hevâsan Sen eger bende Masen Ser-i hefde dû aded eks ve üç fotkopi şinasName Verag-i evvel ve âxer Derun-i paket ve tembr be-çesbân, be ferist Arş-i Allahi Ta be-dehem ruesâ rûy-i hevâ yahşi be-gerdend Taze eger sAbıge @ (-) nebâşed Be-revî bir yana mahvî be-şevî Ta ki, bayram âyed ve ber der-reved Ve ba’de berûn âyî ve be-gûyî Hudavendâ! NeCatem deh ez în vaz’ garamış ve harABi.
İştihard halkı, kendilerini Türk ve Tat olarak nitelendirmektedir. Türkler, Azerbaycan Türkçesi, Tatlar ise, Tat dili konuşmaktadır. İştihard’a bağlı Pelengabad ve Car köylerinde hem Türkçe, hem de Tatça konuşulmaktadır. Kerec (Elburz BV), Azerbaycan Türk şehirlerindendir. Sanayi kenti olması nedeniyle farklı etnik gruplara mensup unsurlar da buraya yerleşmiştir. Monte Cristo Kontu şöyle demektedir: “Ben Tatlarla berlikte oldum. Onlar, Fath-Ali Han Farsçası konuşmuyordu. Dilleri, DeRi Farsçası idi”.
Şehirde Türkçe, Lorca, Kürtçe, ve Farsça gibi farklı diller konuşulmaktadır. Türkçe konuşanlar, Azerbaycan Şahseven İli’ne mensuptur. Ribat-ı KeRim Türkçesi: Ribat-ı KeRim; Gülistan, Ribat-ı KeRim ve NeSimşehr isimli üç nahiyeden oluşmaktadır. Mencilabad, ÂLard, Encemabad ve diğer bazı köylerde Şahseven Türkçesi; Ribat-ı KeRim, Sultanabad, Ekberabad, Sebzdeşt ve Hisarek’te Farsça, diğer köylerde, Türkçe, Lorca, Tatça ve Farsça birlikte konuşulmaktadır. Pakdeşt Türkçesi: Pakdeşt’in doğusunda Germsar, batısında 15.Mıntıka/ Şehr-i Rey, kuzeyinde Demavend, güneyinde Veramin yer almaktadır. Kentin çevresi tarım arazileriyle çevrilidir. Son birkaç yıldır gecekondulaşma nedeniyle tarım arazileri yok olma sürecine girmiştir. Tarım arazilerinin bulunduğu ovanın uzunluğu 7 km, eni 4.5 km’dir. Kentin nüfusu Ş. 1355/ 1976 yılında 31 bin iken, 2004 yılında 300 bine ulaşmıştır. 28 yılda nüfus artışı, yüzde binlere doğru yükselmiştir. Pakdeşt halkı Türkçe, Lorca, Kürtçe ve Afgan dillerinden olan Peştuca konuşmaktadır. Afgan muhacirlerin sayısı 80 bindir. Bölgede 54 tuğla fabrikası bulunmaktadır. Şehir halkı yerli ve göçmen olarak iki sosyal sınıftan oluşmaktadır. Yerliler; Pazuki, Hudavend, Borbor (Kaşkayı), Tacik, Necefî-Arap, Kürd-Beççe ve Türk Silsüpürlerdir. Bunlar kendi dilleri olan Türkçe, Lorca, Kürtçe ve Farsça konuşmaktadır. Her toplum kendi âdet ve geleneklerini yaşatmaktadır. Muhacir olan gruplar, Pakdeşt şehir merkezi ile çevre köylerde oturmaktadır. Bunlar son dönemde Tahran, Loristan, Hemedan, Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Fars ve Horasan bölge valilikleri ile ülkenin diğer noktalarından göç etmiştir. Görüldüğü üzere Azerbaycan’ın çeşitli mıntıklarından ve Kaşkayı-Yurt’tan ciddi bir Türk göçü de almıştır.
Bu bölgede Türk, Tacik, Hüdâvend, Tat, Pazuki (Türk) ve Arap, Siyah-MansuRi, Kengerlu (Türk), Halacî (Türk) ve Manî tayfaları yaşamaktadır. Kürt ve Lor grupları arasında Hudavend, hatta Şahseven İli tire/ cemaatları da vardır. Bunlardan Tahran kent merkezine göçenler de bulunmaktadır. Veramin halkının tamamı Farsça anlamakla beraber, kent yerlilerinin dili Türkçe, Lorca ve Kürtçe’dir. Pazukiler, Siyah-MansuRiler, Kaşkayılar ve Mafî (Türk) ili mensupları kendi dillerinin yanı sıra Farsça da konuşmaktadır. Kengerlu, Halacî, Şahseven, (Türk-i) Mafî, Kaşkayı ve Urumiyeli Pazukilerin dili Türkçe’dir. Ancak Türkçe, unutulma riski taşımaktadır. Öte yandan Veramin’e mahsus bir lehçe de mecuttur. Araplar kendi dillerinin yanı sıra Farsça da konuşurlar. Hudavendî ve diğer bazı grupların dili Lorca’dır.
Tahran’ın Payitaht/ Başkent Yapılması Tahran, Ağa Muhammed Han Kacar (1791-1796) zamanında 1795 yılında başkent yapılmıştır. Azerbaycan kasabalarından olan Tahran, Feth-Ali Şah zamanına kadar Türk olma özelliğini korumuştur. Feth-Ali Şah Kacar (1797-1834) tahta geçtikten sonra, Isfahan ve Şiraz bölgelerinden getirilen muhacirler vasıtasıyla Tahran’ın Pazar şivesi yavaş yavaş oluşmaya başlamıştır. Geçen süre zarfında Azerbaycan Türkleri’nden mühim bir kitle de Farslaşmıştır. Tahran’da konuşulan Farsça’ya “Feth-Ali Şah Farsçası” da denir. Rıza Pehlevi/ Savadkûhi’nin Kacar hanedanını İngilizlerin desteği ile devirmesinden sonra Tahran’da Farsça etkin hale gelmiştir. Kacar hanedanı döneminde Tahran “Darül-Hilâfe” unvanı ile anılmıştır. Tahran’ın başkent oluşu ile ilgili Sirus Nisari şöyle yazıyor: “Zendlilerin rakibi olan Kacarlar, iktidarı ele geçirdiler. Ağa Muhammed Han Kacar, Hicri 1210/ 1795 yılı Nevruz bayramında Tahran’da saltanat tahtına oturdu. Ve Tahran resmen payitaht olarak kabul edildi”. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/,20 May/Mayıs 2005; Sirus NiSari, Külliyat-ı Coğrafya-yı İran, s.172) * Tahran’ın güneydoğusundaki Pakdeşt ilçesinde; Kacar/ Kacer, Pazuki, Çengî/ Çegenî, Karaçorlu ve Silsüpür Türk aşiretleri de oturmaktadır. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 27 May/Mayıs 2005) * Afganlıların 1723 yılında Tahran’a girmesi ile kent harabeye dönmüştü. Ağa Muhammed Han Kacar, 1795 yılında Tahran’ı payitaht yapmıştır. Tahran’ın kuzeybatısında yer alan Savucbulag kentinde çok güvendiği Afşarların oturması, Esterabad’ın ise, ordu merkezi olması Tahran’ı başkent olarak seçmesinde etkili olmuştur. Tahran payitaht olduğu dönemde, nüfusu yirmi binden biraz fazlaydı. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 30 July/ Temmuz 2005) * Tahran, Merkezî ve Kum Bölge Valiliklerinde Konuşulan Türk Ağız ve Lehçeleri
Yüklə 9,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|