Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Arasbaran Havzası ve Karadağ İlleri
Yüklə 9,25 Mb.
|
| 2. Arasbaran Havzası ve Karadağ İlleri
حوضهٔ ارسباران Arasbaran Bölgesi Arasbaran, Azerbaycan’ın önemli mıntıklarından biridir. Kendine mahsus doğası, iklimi, ekonomisi, insan yapısı, il ve aşiretleri, kültürü, dini gelenek ve görenekleri ile özel bir yere sahiptir. Arasbaran; doğuda Mişginşehr, batıda Merend, kuzeyde Aras nehri, dolayısıyla Azerbaycan sınırı, güneyde Tebriz/ Heris nahiyesi ile sınırlıdır. Arasbaran veya Karadağ, Azerbaycan’ın Hindistan’ıdır. Diğer bir ifadeyle Aras sahili, yazları sıcak, kışları ılıman bir iklime sahiptir. Dağlık kesimlerinde, hava kışları çok sert ve yoğun karlı, yazları mutedildir. Kuzey ve kuzeydoğu Arasbaran, Hazar’ın yağmur bulutu taşıyan rüzgârlarına açıktır. Yeterli yağmurla beslendiğinden dere yatakları, dağ etekleri ve dağlar orman ve otlak bakımından zengindir. Karadağ bölgesi, Arasbaran’dadır. Arasbaran’a Talış da denir. Bölgede Aras’a dökülen Eherçay, Karasu, Duzal, Keleyber, Selin, Elgana Kecrud, Kuruçay, Serend Melikçay gibi derin ve bol sulu çaylar vardır. Azerbaycanlıların manevi merkezi Babek Kalesi/ Kale-i Cumhur da buradadır. “Yağmurlu Aras” anlamını taşıyan Arasbaran, bitki ve ağaç örtüsü bakımından çeşitliliğe sahiptir. Kuzeydoğu ve güneyi pelit, memrez ve ulas da denen gürgen, ceviz, yabani nar, kiraz, armut ve kızılcık ağacı bakımından zengindir. Bölgede çok geniş yabani nar ormanları bulunmaktadır. Narı çok seven ayılar, gübreleriyle nar ağaçlarının çoğalmasınına katkı sağlamaktadır. Kuzeybatısı, seyrek ve az ağaçlıktır. Azerbaycan’ın yükseklikleri çok berketlidir. Deşt-i Muğan/ Mugan Çayırlığı, Karadağ il ve aşiretlerin yayalağıdır. Arasbaran illeri, daha çok dağlık ve ormanlık bölgelerde yaşamaktadır. Onlardan bir grup Mugan Çayırlığı/ Mugan Düzlüğü batısındaki Tebriz’e bağlı Eher (Arasbaran/ Karacadağ) kenti civarındaki Arasbaran havzasında oturur. (Behruz Hamaçî, s.185-186)
Hamdullah Mustovfi, kent hakkında; “Küçük bir şehir olan Eher’in havası serttir. Suyu, Eşkenber dağlarından gelmektedir. Kaynak suları, dağdan kehrizlerle taşınmıştır. Tarımla meşguldürler. Bir miktar meyve da yetişir. Halkı Şafii mezhebine mensuptur. Divan hukuku, damga sistemi olup, hasılı onbin dinardır. (Nühzetül GuLub, s.83) Yakut Hamavi, Hicri 220/ 835 yılında Araplarla Azerbaycanlılar arasında cereyan eden savaşta yapılan ittifaktan bahsederek, Eherlilerin savaşta gösterdikleri fedakârlıktan övgü ile bahsetmiştir. H/K. III/ IX. yüzyılın evvellerinde, Babek-i Hürremdin’in Araplarla yirmi yıl sürdürdüğü savaşlar burada cereyan etmiştir. Babek-i Hürremdin, Azerbaycan Türkleri’nin hürriyet sembolüdür. Kacar hanedanı döneminde, Ruslarla yapılan savaşta Abbas Mirza’nın komuta merkezi buradaydı. Eher kentinin Ş. 1355/ 1976 yılı sayımına göre nüfusu 296.997 olup, bunun 32.098’i şehir merkezinde, 264.899’u ise köylerde yaşamaktadır. Toplam nüfusun 152.588’i erkek, 144.409’u kadındır. Eher’in 1360/ 1981 tarihindeki nüfusu 305.193’tür. 2006 yılındaki kent merkezi nüfusu 85.782’dir. Kentin sınırda bulunması nedeniyle siyasi ve askerî önemi vardır. Daha önce Verzégân ve Keleyber nahiyeleri Eher’e bağlıydı. Bunlar ilçe merkezi olunca Eher’in nüfusunda düşüş meydana gelmiştir. (Coğrafya-yı Ostan-ı Azerbaycan-ı Şarki, s.20; SerşuMari-yi UMumî Nüfus ve Mesken 1355/ 1976 Küllü Kişver, s.53) Adı ve Tarihi Arasbaran illerinin yaşam sahası, Arasbaran ve Karadağ mıntıkasıdır. Bu tayfaların “Arasbaran Aşiretleri” adını alması, yaşam sürdükleri Doğu Azerbaycan bölgesi sınırları içerisinde yer alan ve Aras nehri güneyindeki Arasbaran mıntıkasından kaynaklanmıştır. Bu bölgede yaşayan Türk uluslarına “Arasbaran İlleri” denir. Arasbaran havzası illeri ve Şahsevenler hakkında, “Şahsevenler” bölümünde de bilgi verilmiştir. Her iki il/ ulusun tarihi geçmişi de, soyu da müşterektir. Arasbaran uluslarını Şahseven illeri içerisinde mütalaa etmek yanlış değildir. Şahseven aşiretleri, Arasbaran’da her sene beş altı gün süren yayla şenlikleri düzenlemektedir. Şenliklere Şahseven ve diğer illerin katılım oranı oldukça yüksektir. İran Türkleri konusunda çalışmaları bulunan Caferoğlu, Karadağ Türk illeri konusunda kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlamadığını ve bunun büyük bir eksiklik olduğunu vurgulmaktadır. Halbuki kitap ve makalelerinde, Karadağ Türk illeri hakkında bilgi vermektedir. Karadağ adı geçmediği için bu il ve aşiretlerin sadece Arasbaran’a ait olduğunu zannetmiş olmalı. Bu illerin Arasbaran ulusları arasında gösterilmesi de yanlış değildir.
İlin Ş. 1353/ 1974 yılı tahmini nüfusu yaklaşık 6.687 ailedir. Aşiret İşleri Teşkilatı’nın (Sazman-ı Umur-u Aşayir) Ş. 1360/ 1981 yılı verilerine göre, Arasbaran aşiretlerinin nüfusu 11.724 aile ve 70.349 kişidir. Görüldüğü üzere, her aile altı kişi olarak kabul edilmiştir. (Mecmua-i Ittılaât ve Âmar-ı Îlât ve Tavâyif-i Aşayiri İran, s.5) Yaylak-Kışlak
Arasbaran tayfalarından bir bölümü, kışlamak ve otlaklardan yararlanmak amacıyla bazı yazlar Eher, Tebriz, Binab ve Acebşir etrafına, Merend’in batı ve kuzey sınırlarına göç ederler. Kışı geçirmek için köylerde ev kiralarlar. Arasbaran illerinin büyük bölümü, Rıza Şah zamanında yürütülen “Tahta kapu” politikası doğrultusunda iskâna tabi tutulmuştur. Tarla, bahçe satın alarak, hayvancılık ve tarım üretimiyle meşgul olmaya başladılar. Onlardan az sayıda bir grup, sahip oldukları hayvan sürüleri ile yaylak ve kışlak arasında göçe devam etmektedir.
-ÇelEbiyanlu, -Karaçorlu, -Muhammedhanlu, -Hüseyinkulu, -Hacı Alilu, -Gortazlu قورتازلو / Gotazlu. Ucarud havzası illeri 7 tayfadır. Aile sayısı 4.959 olup, nüfusları 29.756’dır. Bu aşiretlerin isimleri şöyledir: -Dolağırdelu دلاغرده لو , -Çem-Germi, -Gilderlu/ GileDarlu, -Halifelu, -Mededlu, -Moran, -Kelleserlu. (Mecmua-i Ittılaât ve Âmar-ı Îlât ve Tavâyif-i Aşayiri İran, s.8)
*Arasbaran ve diğer Türk illerinde tayfa adlarının sonundaki mensubiyet eki “li” ve “lu” olmak üzere her iki şekilde de kullanılmaktadır; Halifeli/ Halfeli, Sarıcanbegli/ Sarıcanbeyli, Hamisli, Alarlı... Yüklə 9,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||