Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

23.Hürmüzgan Bölge Valiliği

استان هرمزگان

Merkezi: Bender-Abbas بندرعباس
Hürmüzgan, İran’ın güneyindedir. Doğusunda Sistan ve Beluçistan, batı ve kuzeybatısında Fars ve Buşehr, kuzey ve kuzeydoğusunda Kirman, güneyinde Fars Körfezi ve Umman denizi bulunmaktadır.

Gişm ve Günbed-i Nemeki önemli adalarındandır. Hürmüz Boğazı, kuzeydeki yaklaşık bin kilometrelik iç deniz yolunu Umman denizi güzergâhından açık denize ulaştırmaktadır. Hürmüz Boğazı’ndan her 12 dakikada bir petrol tankeri girip çıkmaktadır. Bender-Abbas, Hümüz Boğaz’nın kuzeyinde stratejik konuma sahip bir limandır..

Basra Körfezi (Azerbaycanlılar, Kenger Körfezi demektedir), 225.000 km²’dir. Eni 180 ilâ 300 km arasında değişmektedir. Basra Körfezi’nin uzunluğu, Şattül-Arap’tan Ebu-Dabi sınırına kadar 900 km’dir. Körfezin doğu kıyıları 50-80 metre, batı kıyıları yaklaşık 10-30 m derinliğindedir. Tonb-u Bozorg adasının 15 km güneyinde derinlik 93 metreye ulaşmaktadır. Körfez, balıkçılığın yanı sıra, inci üretim merkezidir. Zagros dağlarının eteği olması nedeniyle petrol bakımından da zengindir. Az da olsa med-cezir cereyan etmektedir. Körfez’de; Hürmüz, Lark, Gişm, Hengâm, Tonb-u Bozorg, Tonb-u Küçük, Ebu-Musa, Farur-Bozorg, Farur-Kuçek ve Lavn’ın yanı sıra sıra, çok sayıda küçüklü büyüklü adalar bulunmaktadır.

Bender-Abbas, Şahlık rejimi döneminde Kirman bölge valiliğinden ayrılan Sahil Bölge Valiliği’nin merkezi yapılmış, daha sonra Hürmüzgan’ın merkezi olumuştur.

Emperyalistlerin Bender-Abbas’a gelişleri:

1.Portekizliler:

Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul’un fethinin ardından, İpek Yolu’nun Türklerin kontrolüne geçmesinden sonra Portekizliler; 1492, 1507 ve 1512 tarihlerinde olmak üzere üç kere İran topraklarına tecavüz etmiş ve Bender-Abbas, bazı sahil kesimleri ve adaları işgal ederek, ticari üsler kurmuştur. Şah Abbas, H/Ş. 966/ 1587 yılında tahta çıktıktan sonra İngilizlerin müracaatı ve yardımı ile Portekizlileri İran’dan çıkarmıştır. Bu sırada İran kuvvetlerinin başında İmamkulu Han bulunmaktaydı. İngilizlerle bu ittifak, daha sonraki yıllarda İran’ın başına büyük gaileler açacaktır.

2.Hollandalılar:

Portekizlilerin İran’dan çıkarılmasından sonra, 1622 yılında gelmişlerdir. Bender-Abbas’ın batısında ticari üs kurmuşlardır. Bölgedeki varlıkları 1890 yılına kadar devam etmiştir.

3.İngilizler:

İlk defa 1581 yılında bir İngiliz müsteşar göndermişlerdir. Hürmüz adası ve Bender-Abbas’a yerleşmiş, zaman içerisinde Portekizlilerin yerini almışlardır. 1622 yılında ticaret merkezlerini Bender-Cask’tan Gâmrun’a taşıdılar. İran şahları ile İngilizler arasında ticari ilişkiler geliştikten sonra, Hollandalı tacirler iflas ederek İran’ı terk ettiler.

4.Fransızlar:

XVIII. yüzyılda İran-Fransız ilişkilerinin gelişmesinin ardından Fransızlar Bender-Abbas’ta ticari amaçlı bir konsolosluk (Şehberderhane) açtılar.

Daha sonra ticari imtiyaz alan Belçikalılar, Ruslar ve İspanyollar, Bender-Abbas’a yerleştiler. Müteakiben dünyada siyasi ve ticari konjonktürün değişmesi sonucu Bender-Abbas’tan ayrılarak Buşehr sahillerine taşındılar.

Hürmüzgan’da; Farsça, Arapça ve diğer yerel diller konuşulmaktadır. Halkı genellikle Şii/ Caferi ve Sünni’dir. (Coğrafya-yı Kâmil-i İran, 2.cilt, s.1234-1235, 1242-1243)