Dırma'da mecburi ikamete tâbi tutuldu

GALATA

İstanbul'da tarihî bir semt.

Semtin adının, çevresinde ahırlar bu­lunmasından dolayı "süt" anlamına ge­len galaktus veya İtalyanca "merdivenli yol" demek olan calatadan geldiği ileri sürülmekle beraber kelimenin menşei tam olarak aydınlanmış değildir. Bura­ya genel olarak Bizans döneminde "kar­şı" mânasında Pera denirdi. Bu kelime, yabancı tüccarların yaşadığı bölgeye kar­şı yerli Bizans halkının yabancılığını da ifade etmekteydi. Klasik Osmanlı devrinde bugünkü Tünel-Galatasaray arası Galata'nm kuzey sınırını, bugünkü Ka­sımpaşa batı sınırını, Tophane ise doğu sınırını meydana getirmekteydi. XV. yüz­yıla kadar Galata surlarıyla çevrili bölge (intra muros) Pera diye bilinmekteydi ve Bizans dönemi Galata'sı da bu kısmı içi­ne almaktaydı. Bu topografik sınırlama Galata'nm sosyokültürel tarihi bakımından da geçerli olmalıdır. Çünkü XVI. yüz­yıldan itibaren surun dışında kalan ve Beyoğlu denilen kesimde, buraya yerle­şen yabancıların ve bunların temsilcilik­leri, kiliseleri ve sivil mimarileriyle eski Galata'dan ayrı bir fizikî sosyal doku or­taya çıktı. İstanbul tarihi içinde bu iki di­limin farklı olarak ele alınması gerekir.

Osmanlı fethinden sonra Galata'daki Cenevizlilerde Fâtih Sultan Mehmed eski özerk statülerini vermedi ve başların­daki podestaya da Halil İnalcık'ın belirt­tiği şekilde sadece "kethüda" unvanını kullanmasına müsaade etti. Fetihten son­ra burada kalan ve özellikle Kırım'ın zap­tının ardından buraya getirilen Ceneviz­liler Galata'nın başlıca Latin ve yabancı unsurunu oluşturdular. Ancak bunların içinde Osmanlı tebaası olup zimmî sta­tüsüne geçenler de vardı. Cenevizlilere tanınan haklan belirten ve Fâtih tara­fından 857 Cemâziyelevveli sonlarında (1453 Haziran başları) verilen ahidnâme İnalcık'a göre bir imtiyaz ve bir kapitü­lasyon niteliği taşımaktadır. Yine İnal-cık'ın yayımladığı 1 Muharrem 860⁷⁶⁴ tarihli cizye toplamak için yapılan tahririn sonuçlarını gösteren def­tere göre Galata'da ismi geçen kiliseler ve etrafındaki Latin cemaati St. Anna. St. Benedetto, St. Giovanni, St. Sebas-tiani, St. Antonio, St. Georgio, St. Maria ve St. Nicolo'dur⁷⁶⁵. Osmanlılar bölgelerinde Ro­ma-Katolik kilisesiyle doğrudan diplo­matik ilişkiye girmediler. Bununla bir­likte cemaatin işine bakan bir "cardina-le-protettore" (patriarchal vicar) vardı. Ni­tekim cemaatin Babıâli ile olan ilişkile­ri, diğer zimmî gruplarla olduğu gibi, 9 Ocak 1907 tarihli bir irâde-i şâhâne İle tarif edilmektedir. Buna göre Latin ce­maati yabancılara ait olan kiliselere bağ­lıdır ve rahipler yabancı tebaalıdır; hü­kümetle olan günlük işleri bir vekil vasıtasıyla görülür (Latin vekâleti) ve bu bir muhtarlık gibidir. Diğer gayri müslimler gibi bir millet teşkilât ve işleyişi söz ko­nusu değildir.

Muharrem 860⁷⁶⁶ tahririyle Galata'nın Osmanlı hâkimiyetine girdik­ten sonraki yeni fizikî düzeni de sağlan­dı. Buradaki ahali vergi tesbiti için sa­yıldı ve hâne sayıları kaydedildi. Buna gö­re, tesbit edilen on üç mahallede daha çok Cenevizli hıristiyanlar varken 1460'-lardan itibaren Floransalılar da buraya yerleşip giderek nüfuz kazandılar⁷⁶⁷. Galata Cenevizlileri ise Kırım'da Kefe ve Ege'de Sakız adası ile teması ve ticari ilişkiyi devam ettiren grup ol­dular⁷⁶⁸. 1455 tahririne göre İtalyanlar emlâkin % 6O'ı-na, Rumlar % 35'ine sahiptiler. Emlâk sahibi olarak kayıtlı iki nefer Ermeni var­dı, yahudi ev sahibi ise hiç yoktu. İnal­cık, Kırım'daki Kefe'nin Galata ile nüfus yapısındaki benzerliği ve özellikle Cene­vizli nüfusun iki şehir arasında devamlı kayması üzerinde önemle durmaktadır. 1478 sayımına göre Galata'da 535 hâ­ne müslüman. 592 hâne Rum, 332 hâ­ne Latin (ecnebi), altmış iki hâne Erme­ni vardı⁷⁶⁹. Yahudiler bu­raya çok daha sonraki dönemlerde yer­leşmeye başladılar. Karaköy-Hasköy ise XV. yüzyıl sonu ile XVI. yüzyılda yahudi ve Karay nüfusla tanışmıştır denebilir. Bu dönemde Galata'da Cenevizli, Vene­dikli zengin tüccarlar cizyeden muaf ola­rak yaşıyor, ticaret yapıyor, yıllık belli bir vergi veriyordu. Bu ecnebi grup da "ga­ni, evsat, fakir" diye üç kategoriye ayrıl­mıştı. Gerçekten Galata ve sonra da Be­yoğlu XX. yüzyıla gelene kadar her sınıf ve özellikle de fakir İtalyanlar için göç ve umut kapısı olmuştur.

Fetihten sonra Galata Rumları, Cene­viz yerleşmesinin etrafındaki mahalleler­de toplanmış durumdaydı. Dolayısıyla Rumlar Galata'da çevre bölgede ikinci sınıf bir yerleşmeye sahiptiler. Ancak bu durum Osmanlı devri boyunca değişti; aynı şekilde Ermeni nüfusu da benzeri bir gelişme gösterdi. Yahudiler bu dö­nemde çok az olup İspanya'dan yapılan göçten sonra sayılan arttı. Müslüman­lar ise Fâtih Sultan Mehmed'in vakfiye-leriyle kurulan alt yapı sayesinde kala-balıklaştılar ve bir asır içinde Rumlar'ı takip eden en kalabalık grup haline gel­diler. Galata'da İspanya'dan göçen müs-lümanlann varlığı da bilinmektedir. Ni­tekim bölgedeki eski Dominiken kilisesi olan San Domenico'nun Arap Camii adı­nı almış olması bu ihtimali kuvvetlendir­mektedir. Semavi Eyice, San Francesco yerine XVIII. yüzyılda Yeni Cami'in yapıl­masından ve San Michele'in XVI. yüzyıl­da Rüstem Paşa Hanı haline getirilme­sinden bahseder. Osmanlılar devrinde Galata'nın han, bedesten gibi yeni alt yapı eserleriyle hem mimari hem de nü­fus bakımından değişim geçirdiği açık­tır⁷⁷⁰. Büyüyen Galata'da sanıldığının aksine Latin-Ka­tolik. Rum ve Ermeni nüfusu azalmak­ta ve müslümanlar artmaktaydı. Tabii idarî ve coğrafî bir çevre olarak Galata eski surlar dışına doğru giderek taşma­ya başladı. Galata iç surla çevrili beş böl­geden meydana gelirken batıda Hisariçi ile Azapkapı arasındaki boş alanda Türk mahalleleri kurulmuştu. Bunlar kıyı ke­siminde Azapkapı'ya doğru, üst kesim­de ise Okçumusa caddesi ve Başhisar çevresinde teşekkül etmişti. Galata su­rundan dışarı açılan kapılar Meyyitkapısı. Azapkapı, Kürkçükapı, Balıkpazarıkapı-sı. Yağ kapanı kapısı, Karaköykapısı, Kur-şunlumahzenkapısı, Kireçkapısı, Demir-kapı, Tophanekapısı, Küçükkule ve Bü-yükkule kapılan idi.

Osmanlılar devrinde İstanbul şehri. İs­tanbul ve bilâd-ı selâse (Eyüp, Galata, Üs­küdar) olarak idarî-adlî bölgelere ayrılmıştı. Galata, mevleviyet pâyeli kadılar tarafından idare ediliyordu. Galata ka­dısına tâbi nâiblerin yetki alanı Hasköy ve Boğaz'dan Yeniköy'e kadar uzanan bir alanı kapsıyordu. Dolayısıyla idarî yön­den Halic'in kuzey ve Boğaz'ın Avrupa yakası Galata kadılığına bağlıydı.

XVII ve XVIII. yüzyıllarda Galata dener idarî bölge Venedik Sarayı, Fransa Sara­yı, Polonya (Lehistan) sefareti, Hollanda, İsveç elçilikleriyle ve yeni kilise ve yerle­şim üniteleriyle eski surların dışına taş­tı. Bu yüzyıllarda Fransa Doğu Akdeniz'­de en etkin ticarî, kültürel ve dinî ku­rumlara sahipti. Bu dönemlere ait Ga­lata kadı sicilleri gibi zengin tarihî ka­yıtların yanında Başbakanlık Osmanlı Ar-şivi'ndeki "Düvel-i Ecnebiyye defterleri" serisi ve şüphesiz Fransa, Avusturya. Ve­nedik arşivleri Galata'nın içtimaî hayatı­nı çizen zengin belgeler ihtiva etmekte­dir. Pera denen Galata'da Adorno, Cam-pofegoso, Doria, Botteghe, Ocase gibi aileler vardı. Bu Cenevizli tüccar ailele­rin İtalyan tipi hayat tarzları yerini XVII. yüzyıldan itibaren ağırlıklı olarak Fran­sız dili, kültürü ve hayat tarzına bırak­maya başladı.

XVIII. yüzyılda, .yani Osmanlı Devleti'-nin VVestphalia barışına göre oluşan mil­letlerarası diplomatik düzeni benimse­meye başlamasına kadar Galata'daki ya­bancı misyonların günlük yaşayışı ken­dine has bir gelişme gösterdi. Yabancı elçilik heyetleri ve onlara bağlı tüccar ve rahip grupları arasındaki ilişkiler Ga­lata'nın sosyal hayatına canlılık kazan­dırdı. Diplomatlar arasında protokol dü­zeni bazı hallerde çekişmelere bile se­bep olurdu. Nitekim 1587 yılında Fran­sa kralının İstanbul'daki elçisi Jacques Savary ile (Seigneur de Lancosmes) Alman -Avusturya İmparatorluğunun İstanbul elçisi Bartholemeus Pezzen arasında, o sıralarda Pera'nın en büyük kilisesi olan San Francesco'da yer ve protokol önce­liği için meydana gelen ve önemli akis­lere yol açan kavga bu çekişmelere ör­nek olarak gösterilebilir. Lancosmes, "rex christianissimus" yani "roi trĞs chretien-ne'nin temsilcisi olduğunu ileri sürerek öncülüğü Avusturyalı meslektaşına bı­rakmak istemiyordu. O zaman Pera'nın en büyük Katolik kilisesi olan ve San Be-nedetto, San Antonio, Santa Anna, San­ta Mana, San Giovanni deli Ospedale, San Giorgio, San Sebastiani. San Pietro kiliseleri gibi İtalyan rahipleri tarafın­dan kurulan, Ayvansarâyfye göre 1697'-deki yangından. Pera tarihçisi Alphonse Belin'e göre ise 1697'de müsadere edil­dikten sonra yerine Yeni Cami inşa edi­len {Histoire de la tatinite de Constanü-nople, s. 201-202, 209-210) San Frances­co'da başköşeye Roma imparatorunun temsilcisi olduğu iddiasıyla Avusturya­lı Pezzen oturmak istemiş, Fransız sefi­ri ise onun efendisinin (imparatorun) ne Babıâli ne de kendince böyle bir önceli­ğe sahip olduğunu, Fransa sefiri olarak önceliğin kendisinde bulunduğunu ileri sürmüş, hatta onun pazar âyini için kur­durduğu sâyebanı (baldachin) yıktırdığı gibi erkenden muhafızlarıyla kiliseye gi­dip başköşeye yerleşmişti. Lancosmes'un gürültülü kilise işgali Galata'da duyulun­ca Musevî, müslüman, Rum ve Ermeni ahali kilisenin dışında birikerek çıkacak kavgayı beklemeye başlamış, Pezzen ise bu durumda kiliseye gitmeyip kendi se-fâretindeki "chapelle"de ibadeti tercih etmiş ve "küstah ve zincire vurulacak bir deli" olarak nitelediği Fransız sefiri­ni, yaptıkları için sadrazama şikâyet et­mişti. Bu olaydaki gibi Galata'nın yerli ahalisi ve kuruluşları ile ecnebiler ara-

1 Merzübânî, s. 317

2 Ebû Dâvûd, "Cihâd", 99

3 Ferâve; Yâ-küt, IV, 245, muhtemelen bugün Türkme­nistan sınırları içinde bulunan Kızilarvat

4 Haziran 1136

5 23 Temmuz 1136

6 nr. 252, vr. la-9a, 18a-25b, 673-68a, 85b-86a

7 Mecmua, nr. 87, vr. 214-217; nr. 22, vr. 26-27

8 Bk. Firda

9 Aralık 1085

10 a.g.e., vr. 132a-143b

11 a.g.e., vr. 114b-I23b

12 Meselâ bk. Süleymaniye Ktp., Ayasof-ya, nr. 2378, vr. I5b,-183, 108b

13 Ayasofya, nr. 2378

14 Bk. İsagüci

15 Nûzhetü'l-a'yün, s. 459-460

16 el-Bakara 2/53; el-Enfâl 8/41

17 el-Bakara 2/185; Al-i İmrân 3/4; el-Enfâl 8/29

18 el-Furkân 25/1

19 Me­selâ bk. CâmCu'l-beyân, II, 146; III, 167; XVIII, 179

20 Zeccâc, I, 375

21 el-Bakara 2/53; el-Enbiyâ 21/48

22 Me­selâ bk. Taberî, 1, 284

23 Me'âni'l-Kur'ân, 1, 134

24 Fethul-kadîr, 1, 92-93

25 Watt, s. 146

26 Mefâtthul-ğayb, XV, 153-154

27 Câmicu't-beyân, IX, 225-226

28 el-Keşşâf, II, 154

29 Âl-i İmrân 3/4; el-Furkân 25/1

30 Meselâ bk. Müsned, II, 357, 415; Tirmizî; "Şevâ-bü'1-Kur'ân", 1; Ma'mer b. Müsennâ, 1, 3, 18; SüyÜtî. 1. 143, 147

31 Abdullah Mahmûd Şehhâte, I, 259

32 Ayrıca Bk. Furkan

33 âyet 20

34 âyet 4, 5

35 âyet 32

36 âyet 7, 8, 9

37 âyet 31

38 âyet 32

39 âyet: 40-44

40 âyet 45-57

41 Meselâ bk. Taberî, XIX, 32-35; Zemahşerî, III, 99

42 Mese­lâ bk. Zemahşerî, III, 234; Beyzâvî, II, 172

43 1b-nu 1-Cevzî, I, 239-241; Zerkeşî, I, 432

44 Süleymaniye Ktp., Süleymaniye, nr. 1026/ 3, vr. 20-49

45 İstanbul 1312

46 Cidde 1987

47 Kahire 1986

48 Kahi­re 1987

49 Dimaşk 1412/1991

50 Mihr, Kum 1342 hş., S. 55-58; Dî, 1342 hş., II, 39-45;Hordâd 1343, IV, 25-32

51 Risâle-tân fi'l-luğa, s. 77

52 el-Fark, s. 16-20

53 nşr. Hüsâmeddin el-Kudsî, Kahire 1353

54 nşr. İzzet Hasan, Dımaşk 1969-1970; Beyrut 1413/1993

55 nşr. Mus­tafa es-Sekkâ v.dğr., Kahire 1938; nşr. Faiz Muhammed, Beyrut 1413/1993; nşr. Ce­mâl Talebe, Beyrut 1414/1994

56 nşr. Seyyide İbtisâm Mer-hûn es-Saffâr, Bağdad, ts

57 Kahire 1316

58 İstanbul 1310

59 nşr. Muhammed Rıdvan ed-Dâye, Dımaşk 1980

60 Beyrut 1889

61 Haydarâbâd 1340/1921

62 I-Il, Kahire 1348/ 1928

63 Beyrut 1969

64 Bağdad 1971

65 nşr. Mâcid Hasan ez-Zehebî, Dımaşk 1406/1986

66 nşr. Luvîs Şeyho, Beyrut 1895

67 nşr. Luvîs Şeyho, Beyrut 1885; nşr. Bedrâvî Zehrân, Kahire 1989

68 nşr. Mu­hammed Muhyiddin Abdülhamîd, Kahire 1932; Beyrut 1405/1985

69 nşr. Fethullah Salih Ali el-Mısrî, Kahire 1407/1987

70 Kahire 1325

71 nşr. P. Brönnle, Kahire 1913

72 Beyrut 1305; Kahire 1313; Halep 1345

73 nşr. Muhammed Hasan Avvâd, Beyrut 1411/1991

74 İstanbul 1311

75 Beyrut 1981

76 ez-Zümer 39/9

77 el-Mucâyât fi'l-'akl eui't-furük, s. 22

78 Dârü'l-kütübi'l-Mısriyye, Fik-hu Şafiî, nr. 277

79 Brockelmann, GAL SuppL, I, 667

80 nşr. Muhammed Ebü'l-Ecfân-Hamza Ebü Fâris, Beyrut 1992

81 el-Hizânetü'1-melekiyye bi'r-Rabât, nr. 261, 144 varak

82 nşr. Muhammed Fâris, Beyrut 1993

83 el-Furûk ftfürû'i'l-Hanefiyye, nşr. Muhammed Tamum, I-1I, Kuveyt 1982

84 Dârü'l-kütübİ'z-Zâhiriyye, Usûlü-fıkh, nr. 2745; Leibzig Universitâts Bibliothek, nr. 389

85 lslamica, 11/4, s. 525-537

86 Kitâbü TelkihiI-"ukül fi't-furûk beyne ehti'n-nukül, TSMK, III. Ahmed, nr. 1181/2; Sü-ieymaniye Ktp., Vehbi Efendi, nr. 467/ 1; Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye, Fikhü Hanefî, nr. 982

87 Tunus 1302; Kahire 1344

88 nşr. Abdüifettâh Ebû Gud­de, Halep 1967

89 nşr. Suûd es-Sübeytî, Mekke 1988

90 Keşfuz-zunûn, II, 1257

91 İslamica, 11/4, s. 515-524

92 nşr. Hamza Ebû Fâris, Beyrut 1990

93 Fıkh âm, nr. 344

94 Riyad 1985

95 nr. 4848

96 nr. 5013

97 Süyûtî, s. 544-560; İbn Nüceym, s. 150-158

98 el-Fet-hu'l-müheb fi'l-hükm bi'ş-şıhha ue'i-mû-ceb, Dârü'l-kütübi'l-Mısriyye. nr. 25597; bk. Brockelmann, GAL, 11, 114; Suppl., II, 110

99 Dârü'l-kütübi'l-Mısriy-ye, Usul-Tal'at, nr. 176; bk. Brockelmann, GU Suppl, II, 115

100 Dârü'1-kütübi'l-vata-niyyebi-Tûnis, nr. 7329, vr. 215a-220b

101 GAL Suppl., I, 356

102 Bk. Furok

103 Tunus 1302

104 I-IV, Kahire 1347

105 Dâru'l-kütübi'l-vataniyye bi-Tünis, nr. 14982, 21186

106 Dârü'l-kütübi'l-vataniyye bi-Tü­nis, nr. 14946; Ezher, nr. 3954, 15936

107 Yk. bk

108 Yk. bk

109 Mektebetü Âli İbn Âşür, nr. 83, 16 varak

110 Doğ­rul, s. 530

111 Şehhâte, 1,347

112 Buhari, "Tefsir", 41/2; Müslim, "Münâfikîn", 5;Tirmizî, "Tefsir", 41/2; Süyûtî, ed-DCtrrü'l-menşur, VII, 319

113 Süyûtî, a.g.e., VII, 330

114 âyet 5

115 Âyet 1-8

116 Âyet 9-18

117 Âyet 19-25

118 Âyet 26

119 Âyet 33-45

120 Âyet 46-54

121 Âyet 53

122 Âyet 51

123 Şucabul-Tmân, II, 486; Süyütî, ed-Dürrü'I-menşur, VII, 312

124 Meselâ bk. Zemah-şerî, IV, 162; Beyzâvî, V, 395

125 İbnü'l-Cevzî, I, 239-241; Zerkeşî, I, 432; İbn Hacer, IV, 162

126 Bk. Kahire

127 Bk-Tusi, Nasirüddîn

128 Bk. Usûlü'l-Fıkh

129 Bu kay­nakların bir listesi için bk. Aydın, s. 83-97

130 Me­selâ bk. I, 3. 24; II, 55-57, 132-137

131 Meselâ bk. I, 205-206, 286-287; II, 141, 181, 256-257, 288, 297, 311, 316, 399 vd.; ayrıca bk. Aydın, s. 125-126

132 Meselâ bk. II, 100-104,417-422 vd.

133 İstanbul 1289

134 me­selâ Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 691; Mil­let Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 57l

135 Süleyma-niye Ktp., Hamidiye, nr. 420, Lâleli, nr. 732, Yeni Cami, nr. 322; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 604

136 Süleymaniye Ktp., Reî-sülküttâb, nr. 291 |müellif hattı|

137 Brockelmann, GAL, II, 303; SuppL, II, 328

138 Fu-şûsû'l-hikem, s. 47

139 a.g.e,, s. 100; Fütûhâtü'1-Mek-kiyye, III, 323

140 Fuşûşü'l-hikem, s. 214

141 Haydar el-Âmülî, el-Mukaddimât min Kitabi tiaşsi'n-nuşûş fnşr. H. Corbin-Osman Yahya, O. Yahya'nın girişi, s. 12-13; Ebü'1-Alâ el-Arîfî, s. 70-97

142 Tahralı, s. 351

143 el-Fütûhâtul-Mekkiyye, I, 59; II, 456

144 Fuşoşü'l-hikem, s. 48

145 a.g.e., s. 14

146 Müeyyidüddin el-Cendî, s. 5

147 Kttâbü'l-Fûkak, s. 180-184

148 Tecelliyâtü arâ'isi'n-nuşş, 1,7; 11,489

149 nr. 1933

150 Ester Sbâdî, s. 355

151 nr. 1882

152 Cârullah Efendi, nr. 986

153 Kahire 1946

154 New York 19801

155 La sagesse de prophetes, trc.Titus Burck-hardt (Paris 1955)

156 Haydarâbâd 1948, il, 27. risale

157 W. Chittick. MW, CLXXXII [1992], s. 225

158 nşr. W. Chittick, Tahran 1977

159 nşr. N. M. Herevî, Deh Risâle-i Mütercem-i İbn cAmbT içinde, s. 81-138

160 Bursa Eski Yazma ve Basma Eser­ler Ktp., Hüseyin Çelebi, nr. 460

161 is­tanbul 1328

162 W. chittick, MW, CLXXXI (1992), s. 234

163 Süleymaniye Ktp., Yahya Efendi, nr. 2397, vr.-23

164 Beyazıt Devlet Ktp., nr. 3758

165 Edirne Seli­miye Ktp., nr. 615; Süleymaniye Ktp., Şe-hid Ali Paşa, nr. 1438

166 "ibn al-'Arabîs Own Summary of the Fusûs", Journal of the Muhyiddin ibn al-Arabi Society, I, 30-93

167 Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 5322, vr. 217b-226b

168 nşr. M. Hocevî, Tahran 1992

169 nşr. Seyyid Celâleddîn-i Âştiyânî, Tahran 1983

170 Süleymaniye Ktp., Yahya Efendi, nr. 2654, vr. l3-75b

171 GAL Suplt., II, 792-793

172 Meşhed 1982

173 Süleymaniye Ktp., Pertev Paşa, nr. 293

174 Süley­maniye Ktp., Cârullah Efendi, nr. 2129, vr. 158a-159b

175 İÜ Ktp., AY, nr. 4480

176 İÜ Ktp., AY, nr. 2982

177 nşr. Mahmûd Fâzıl, Meşhed 1981

178 2. bs., Tahran 1991

179 Tahran 1985

180 Bestâ-mî Râd, nr. 964

181 Şehid Ali Paşa, nr. 250

182 Süleyma-niyeKtp., Esad Efendi, nr. 1539

183 Fuşoş, nşr. R. A. Mazlûmî, Tahran 1980

184 Süleymaniye Ktp., Şe-hid Ali Paşa, nr. 2794, vr. 503a-677a

185 nşr. Celîl-i Misgerne-jâd, Tahran 1987

186 Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, nr. 1033

187 Osman Yahya, 1, 240-257

188 nr. 1883

189 Meselâ bk. Hâce Ubeydullah Ahrâr'ın şerhi, Müze-i Millî-i Pakistan, nr. 246

190 Histoire et classificaüon de l'osuore d'lbn Arabi, I, 240-257

191 Yk. bk

192 Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa, nr. 630

193 TSMK, Emanet Hazinesi, nr. 1251

194 Millet Ktp., Ali Emîrî, Manzum, nr. 937

195 İÜ Ktp., TY, nr. 2132

196 Bulak 1252; İstanbul 1290

197 Süleymaniye Ktp.r Şehid Ali Pa­şa, nr. 1247

198 İsmail Hakkı Burseui's Translation of and Commentary on Fusus al-Hikam, trc. Bülent Rauf, I-IV, Oxford 1986-1991

199 Konya Mevlânâ Mü­zesi, A. Gölpınarlı, nr. 210

200 Fusasü'l-Hikem Ter­cüme ve Şerhi, I-IV, İstanbul 1987-1992

201 İstanbul 1952, 4. bs., 1990; Danışman, s. 158

202 İstanbul 1946

203 İstanbul 1959

204 Süleyma­niye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 2734, vr. 81b-9lb

205 İbn Teymiyye Külliyatı, II, 35, 42, 127, 128, 147-374

206 Süleymaniye Ktp., Fâ­tih, nr. 2266

207 Atıf Efen­di Ktp., nr. 1269

208 Beyazıt Devlet Ktp., nr. 3445

209 İstanbul 1304

210 Sü­leymaniye Ktp., Fâtih, nr. 2916

211 Süleymaniye Ktp., Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 497

212 Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 2734, vr. 39-68

213 Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 2734. vr. 69-80

214 Ezher Ktp., nr. 188

215 Atay, s. 267-268

216 Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 2880

217 Köprülü Ktp., nr. 720, vr. 1-83

218 İstanbul 1293; Kahire 1964

219 Risale fî vahdeti'I-uücûd, İstanbul 1293

220 Risale fî vahdeti7-vü-cûd, s. 114

221 Kastamonu 1976

222 Rabat, el-Hizânetü'l-âmme, nr. 974

223 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1512/98-99

224 Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, nr. 2070

225 Süley­maniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 646, vr. 1-109

226 İÜ Ktp., AY, nr. 281, vr. 23-45

227 Kahire 1964

228 nşr. A. Hasan Mahmûd, Ka­hire 1990

229 Bur­sa Eski Yazma ve Basma Eserler Ktp., Ge­nel, nr. 1489, vr. 1-30

230 Tahran 1985

231 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1352

232 Süleymaniye Ktp., Uşşâkî Tek­kesi, nr. 315

233 TSMK, III. Ahmed, nr. 1549

234 Berlin Ktp., nr. 2852

235 Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, nr. 2129

236 Lâmiî, s. 623

237 nşr. W. Chit-tick, İmnnâme içinde, sy. IX [19931, s. 101-120

238 İskenderiye Ktp., nr. 3758/42

239 İÜ Ktp., AY, nr. 3239

240 Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1362/12

241 Süieymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3606. vr. I26b-129b

242 Sü­leymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1689, vr. 1-55b

243 nşr. Bekrî Alâ­eddin, Şam 1995

244 Kahi­re 1886

245 İstanbul 1303

246 Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3771, vr. 16b-17b

247 Balıkesir 1306

248 Vahdeti Vücüd ve Vahdet-i Şuhûd Münâkaşaları, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Os­man Ergin, nr. 65; İmâm-ı Rab bant Mek-tubâtmın Reddiyesi, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, nr. 1812; a.e., nşr. C. Bardakçı, Tasavvuf, 1-V1I, İstan­bul 1948-1949

249 Millî Mecmua, sy. 27, s. 439-440; sy. 28, s. 456-457; sy. 31, s. 500-501

250 St.l, sy. 63, s. 179-182; a.e., sy. 76, s. 177-180

251 Konuk, Fusûsu'l-Hi-kem Tercüme ve Şerhi (haz. M. Tahralı — S- Eraydın), Eraydın'ın IV. cilde yazdığı önsöz, s. 27-62

252 Histoire et classifi-cationde l'ceuvre d'lbn Arabi, I, 114-135

253 Müeyyidüddin el-Cendî, s. 9-10

254 Reşehât Tercümesi, s. 111

255 Muhyiddîn-i Gülşenî. s. 88, 180-181

256 Huivî, s. 557-558

257 Hüseyin Vassâf, I, 198

258 Abdülmecîd el-Hânî, s. 28

259 İbnülemin, s. 1833

260 a.g.e., s. 326-327

261 Eserin İran mu-hitindeki tesirleri için bk. Abdülhüseyin Zer-rînkûb, s. 119-157

262 Haydarâbâd 1966

263 Bk. İmamiyye

264 Bk. gasp

265 Bk. mevkuf

266 Mecelle, md. 1453

267 Farklı rivayetler için bk. Buhâ-rî, "Menâkıb", 28; Ebû Dâvûd, "Büyü'", 27; Tirmizî, "Büyü'", 34; İbn Mâce, "Şa-dakât", 7

268 Ebû Dâvûd, "Büyûc", 68; Tirmizî, "Bü­yü1", 19; Nesâî, "Büyûe", 60; İbn Mâce, "Ticârât", 20

269 İbnü'l-Hümâm, V, 455

270 Mecelle, md. 378

271 Geniş bilgi için bk. Kara-han, Fuzulî: Muhiti, Hayatı ve Şahsiyeti, s. 126-144

272 İstanbul 1924

273 Meselâ bk. Süleyman Nazif, s. 39-54

274 Meselâ bk. Köp­rülü, İA, IV, 690; Gölpınarll, FuzûlîDiuanı, mukaddime, s. XI, CXLIX

275 Keşfü'z-zu-nûn, II, 1719

276 Meselâ bk. Köprülü, İA, IV, 690; Gölpınarh, Fuzûlî Diuanı, mukad­dime, s. XI

277 Bk. İbrahim Aşkî, Süleyman Nazif, GÖlpınarlı, Karahan, Şahinoğlu, Yur-dagür, bibi

278 Gölpınarh, AYB, nr. 8-9, s. 265-268

279 Bibliothecae Bodleİan, Manuscripts, Eliot, nr. 395

280 İstanbul 1948

281 Ankara 1958

282 I-III, Ankara 1985

283 İstanbul 1935

284 İstan­bul 1981

285 İstanbul 1956

286 İstanbul 1943

287 Selâmet Mecmuası, nr. 56, 57, 61, 63, 64, 66, İstanbul 1948

288 İstanbul 1951

289 Mehemmed Fuzûlî, Eserleti, Baku 1958, II, 265-278

290 Sohbe-tü'l-esmâr ve Fındık, İstanbul 1960

291 Lund 1936

292 Bulak 1253, 1271; İstanbul 1273, 1302

293 An­kara 1987

294 Fuzûlî'nin Mektuptan, İstanbul 1948

295 "Fuzûlî'nin Bir Mektubu", DTCFD, VI/ 3 (1948), s. 146

296 Ankara 1950

297 Ankara 1962

298 An­kara 1962, s. 674-712

299 İstanbul 1944

300 An­kara 1962, s. 17-31

301 "Risâle-i Muam-meyât", DTCFD, VII/1 |1949], s. 61-109

302 An­kara 1956

303 İstanbul 1285

304 Mecelle-i Armağan, XI (Tahran 1309 hş.), s.418-424, 505-517

305 İstanbul 1943

306 İstanbul 1282

307 Trab­zon 1327

308 İstanbul 1940

309 Mehemmed Fu­zûlî, Eserleri içinde, Baku 1958, s. 285-324

310 Baku 1958

311 Ankara 1962

312 Öztuna, II, 550-551

313 Bk. Birleşik Arap Emirlikleri

314 Frankfurt 1925

315 Berlin 1950

316 Kahire 1951

317 Paris 1955

318 Leipzig 1955

319 Bk. Necedat

320 Bk.Fusüsü'1-Hikem; Sadreddin Konevi

321 Mecmua, nr. 124/7, vr. 82a-87b

322 22 Eylül 1803

323 Sıddîk Hasan Han, ed-DTnü'l-hâliş, IV, 179; Füllânî'nin ilmî kapasitesiyle İlgili geniş bil­gi için bk. Hunwick, s. 142-144

324 Fihrisü't-fehs-ris, II, 901

325 et-Hıtta fî zikri şthShi's-sitte, s. 153

326 Azîmâbâdî, XI, 395

327 İbn Kayyim el-Cevziyye'den yaptığı nakiller için bk. Füllânî, s. 33, 57, 113, 121, 165 vd

328 a.e.,s. 94

329 a.e., s. 40-41

330 Hunwick, s. 149

331 Haydarâbâd 1328

332 AY, nr. 3412, 28 varak

333 Brockelmann, II, 523

334 Bk. Fels

335 Bk. Haült

336 İbrahim 14/24

337 el-Muuatte, "Rama­zân", 4; Müsned, V, 53; Müslim, "Şalât", 26; Ebû Dâvûd, "Şalât", 116

338 Ayrıca bk. kıyas

339 Şehristânî, I, 41-42; Bahrülulüm el-Leknevî, I, 10

340 Şehâbeddin ez-Zencânî, s. 34

341 Bk. fıkıh

342 Bk. asabe

343 Dîuân-ı Fürûğî-İ Bistâmî (Dîvân-ı Kâ'ânî içinde), nşr. Celâleddin Mirza, Tahran 1272; Dîvân-ı ĞazeliyySt-t Hakîm Fürûği (Dîvân-ı Kâ'â-ni içinde), nşr. Ahmed Molla Abdülhüse-yin-Molla Mahmûd-ı Hânsârî, Tahran 1302; Dîvânı Fürûğî, nşr. Ali Gaffârî, Tah­ran 1320 hş.; Ğazeliyyât, nşr. Mansûr Müş­fik, Tahran 1336 hş. (diğer neşirleri için bk. Hânbâbâ, II, 2353-2354)

344 Bausani, s. 559-563

345 Bk. Bediüzzaman Fürûzanfer

346 Bk. Rumûzi, Mustafa

347 Kâşânî, s. 135

348 el-Fütûhâtu I-Mekkiyye (nşr. Osman Yahya), III, 116

349 Yâsîn 36/12

350 el-Bürüc 85/22

351 Aralık 1231

352 Şa'râ-nî, el-Yeuâkît ve'l-cevâhir, s. 12; Kârî el-Bağdâdî, s. 57

353 4 Kasım 1238

354 nr. 1845-1881

355 Chodkiewicz, An Ocean Without Shore, s. 22

356 el-Fütûhâ.tü'1-Mekkiyye, I, 59

357 el-Bakara 2/238

358 a.e. I, 60

359 a.e., II, 163

360 Corbin,s. 74

361 eş-Şûrâ 42/51

362 Halep, Ahmediye Ktp., nr. 774

363 Şam 1989

364 el-Kib-rttü'l-ahmer, s. 3

365 nr. 1845-1881

366 Histoire et ctassification de l'ceuure d'lbn Ara­bi, I, 205-231

367 nr. 3743-3746

368 Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 275

369 Veliyyüddin Efendi, nr. 1752

370 nr. 2506-2507

371 Şeyh-i Ekberi hiçin Severim, s. 169

372 Turhan Valide Sultan, nr. 187

373 Antalya (Tekelioğlu), nr. 388; Mehmed Ağa Camii, nr, 125

374 III. Ahmed, nr. 98

375 el-Yevâkît ue'I -cevahir, s. 3-10

376 Bulak 1297

377 Beyrut, ts. (Dârü's-Sadr)

378 Meselâ bk. Beyrut 1408/1988

379 Mart ve Temmuz 1990

380 29 Temmuz 1990

381 Chittick, MW, s. 228-241

382 S. A. A. Rizvi, II, 57

383 Berlin Königlichen Bibliothek, nr. 2875

384 İÜ Ktp., AY, nr. 3164, vr. 16b-19b

385 Süleymaniye Ktp., Yahya Efendi, nr. 2864, s. 38-54

386 İÜ Ktp., AY, nr. 7469

387 İbnülemin, IV, 1209

388 DTCF Ktp., İs­mail Saib Sencer, nr. 5147

389 Osman/ı Müellifleri, I, 49

390 Veliyyüddin Efendi, nr. 1815, 1821, 3231

391 İsmail Saib Sencer, nr. 1601

392 Bir Mısdak Olarak el-Futuhâtu'l- Mekkiyye, I-II, 2. bs., Ankara 1991

393 Tekmiletü Fütuhatı 1-Mekkiy-ye, 1-11, Beyrut 1994

394 Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 3010

395 Süleymaniye Ktp., Düğümlü Ba­ba, nr. 329

396 Paris 1982

397 Paris 1984

398 Paris 1986

399 Paris 1980

400 Les Illu-minations de la Mecque, Paris 1988

401 Paris 1992

402 Mad­rid 1977

403 La Esca-tologia musuimâna en la Diuina Come-dia, Madrid 1919

404 New York 1989

405 London 1993

406 Tahran 1987

407 Tâhir Ağa Tekkesi, nr. 772

408 Osman Ergin, nr. 72

409 İstanbul 1285

410 İstanbul 1276

411 İstanbul Belediyesi Atatürk Ktp., Osman Ergin, nr. 169

412 nr. 69, 74

413 İs­tanbul 1867

414 Futahâ-tü'l-Mekkiye'den Altın Sayfalar, İstanbul İ993

415 İstanbul 1955

416 İstan­bul 1983

417 İstanbul 1978

418 İstanbul 1992

419 İstanbul 1995

420 el-Fütûhâtul-Mekkiyye, IV, 554

421 Kâşifi, I, 249-250

422 Haydar el-Amülî, s. 33

423 Ergin, s. 212

424 Sefine, I, 76

425 Terkîbât-ı Erbatn, vr. 21a

426 Abdül­mecîd el-Hânî, s. 288

427 Hüse­yin Vassâf, I, 215

428 Kara, s. 114

429 Muhammed Abduh, II, 467

430 Şa'rânî, et-Yeuâkit ue'l-cevâhir, s. 10-1 I

431 Kari el-Bağdâdî, s. 50

432 el-lsrâ 17/36

433 Atay, s. 267-268

434 Bilginer, Allah ue İnsan, s. 123

435 Creatiue Imagination, s. 26

436 Leiden 1863-1866; ikinci baskı 1968

437 Frankfurt 1413/1992

438 Kahire 1932; of­set olarak Beyrut 1398/1978 ve 1403/ 1983

439 Mil, Kahi­re 1956-1960

440 Beyrut 1957

441 el-Büldân oe fütûhuhâ ue ahkâmühâ, Beyrut 1412/1992

442 Lei­den 1884

443 I-II, New York 1916-1924; Beyrut 1966

444 Leipzig 1917-1923

445 I-II, İstanbul 1955-1956

446 Ankara 1987

447 Tahran 1346 hş./I967

448 Tahran 1367 hş / 1988-1989

449 Kahire 1380, 1392

450 Dımaşk 1986

451 Riyad 1381, X, 455-549

452 Cidde 1984. s. 79-189

453 Bağdad 1987

454 Leipzig 1933

455 Lahor 1967

456 Bk. Muhyi-i Larî

457 Neş'e-tul-fikn i-felsefî fi'7-İslâm, III, 403

458 Kuşeyrî, s. 478

459 Medâricü's-sâtikrn, II, 354

460 en-Nisâ 4/25; Yûsuf 12/30, 36, 62; el-Kehf 18/60, 62

461 el-Enbiyâ 21/60

462 el-Kehf 18/10, 13

463 Kuşeyrî, s 473-474

464 a.e., s. 321

465 a.e., s. 474

466 a.e, s. 475, 477

467 Sülemî, s. 183, 436, 461. 511; Kuşeyrî, s. 474

468 Süle­mî, s. 460,461; Kuşeyrî, s. 473

469 a.e., s. 473

470 Kitâbü'l-Fütüvue, s. 29

471 el-Fütûhât, III, 234

472 Telbtü iblîs, s. 398; Mecmû'u fetâuâ, XI, 85

473 Meselâ bk. Yûsuf 12/62; el-Kehf 18/10, 13; el-Enbiyâ 21/60; ayrıca bk. Ahmed eş-Şerebâsî, XXVll/2 |1955|, s. 133138

474 Cahen'in, Abbasî döne­minde bu zümrelerin yol açtığı birtakım halk hareketlerine dair çok önemli bir in­celemesi için bk. Recueits de te SoctetĞ Jean Bodin, VII |1955|, s. 273-288

475 Widengren, s. 39-43

476 Meselâ bk. Cahen, Oriens, VI 119531, s. 11-22

477 Zehebî, vr. 11

478 Meselâ bk. Kadisî-den naklen Sıbt Ibnü'l-Cevzî, s. 280

479 Meselâ bk. Taeschner, Oriens, XV I1962I.S. 277-280

480 Halifenin hangi hükümdarlara ne zaman fütüvvet cihazı gönderdiği meselesi ve bu konudaki kaynaklar için bk. Cahen, Oriens, VI |l953|, s. 18-22

481 Mese­lâ bk. Neşet Çağatay, "Fütüvvet-Ahi Mü­essesesinin Menşei Meselesi", AÜİFD, I M952I, s. 59-84; a m!f "Fütüvvetçilikle Ahiliğin Ayrıntıları", TTK Belleten, CLIX 119761, s. 423-488; a mlf.. Bir Türk Kuru­mu Olan Ahilik, Konya 1981; a.mlf., Ahiiik Nedir, Ankara 1990

482 Meselâ bk. Mikâil Bay­ram, "Ahi Evren Kimdir? Hayatı ve Eser­leri", TK, XVI/ 191 (1978), s. 18-28; a.mlf., Ahi Evren ve Ahi Teşkilâtının Kuruluşu, Konya 199; Neşet Çağatay, "Anadolu'da Ahilik ve Bunun Kurucusu Ahi Evran", TTKBeileten, CLXXXII 119821, s. 423-435; popüler nitelikli olup ikinci, üçüncü elden araştırmalara dayanılarak yapılan yayınlar burada zikredilmemiştir

483 Mühezzeb Rihletü İbn Battata, 1, 225

484 Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2049, vr. 149a-154b

485 Fütüvvetnâme-lerin bir listesi için bk. Çağatay. Bir Türk Kurumu Olan Ahîlik, tür.yer.

486 Al Bitig {Ürat-Altaische Jahrbücher, XXXIII), Ber-lin-Wiesbadcn 1961; Scholia. Beitrâge zur Turkologie und Zentraiasienkunde. An­nemarie oon Gabaln zum 80. Geburtstag am 4. Juii 1981 dargebracht uon Kolle-gen, Freunden und Schüiern Hcrausgege-ben von Klaus Röhrborn und Horst Wiifrid Brands, 1981

487 üngarische Jahrbücher, X [l930|,s. 193-210, Bang ile birlikte

488 Berlin 1950

489 Leipzig 1941

490 Eski Türkçe'nin Grameri, Ankara 1988

491 Leipzig- Wien 1945

492 ed. I Deny-K. Grönbech v.dğr

493 Zusarnmengestellt und he-rausgegeben unter Leitung und Redaktion von A. v. Gabain und W. Veenker, Wiesba-den 1972

494 Gabain'in henüz baskıda olan son makalesiyle birlikte sayıları 344'ü bulan eserleri için bk. Yüce, 5. 12-50

495 Ya'köbî, II, 71; lbnü'1-Esîr, el-Kâmil, II, 189

496 Vâkıdî, II, 549

497 ibnü'l-Esîr, el-Kâmil, II, 191

498 İbn Sa'd, II, 81

499 Vâkıdî, II, 548; İbn Hişâm, III, 297 vd

500 Eylül 627

501 Nisan 628

502 Mayıs 628

503 et-Tegâbün 64/9

504 Buhârî, "Tefsîrü'l-Kur'ân", 64; Ebû Bekir İbnü'l-Arabî, IV, 1815

505 Müsned, II, 44, 129; 111, 376; Buhâ­rî, "Büyü'", 47; İbn Mâce, "Ahkâm", 24

506 Bu­hârî, "Büyûc" 48; Müslim, "Büyü1", 48

507 Ebû Dâvûd, "Büyûc", 66; Tirmizî, "Büyü'", 28; Şevkâ-nî, V, 206-208

508 İbn Mâce, "Ahkâm", 24

509 en-Nisâ 4/4, 29

510 İbn Kudâme, 111, 398; Zeylâî, IV, 272; Ali b. Süleyman el-Merdâ-vî, IV, 394; Desûki, III, 140

511 Kâsânî, IV, 176

512 Hayreddin er-Remlî, II, 31

513 Dürerü'l-hükkâm, I, 247

514 ibn Âbidîn, Mecmû^atur-resâ'U, II, 69, 78

515 Buhârî, "Büyûc", 64; Müslim, "Büyü1", 11

516 Merdâvî, IV, 394; Buhütî, III, 211

517 Şîrâzî, I, 292; Nevevî, III, 128

518 a.y.; Remlî, IV, 74-75

519 Bk. galat

520 Nevevî, 111, 417

521 Buhârî, "Bü­yü'", 47

522 İbn Nüceym, el-Bahr, VI, 125; İbn Âbidîn, Mecmû'atü'r-resâ'il, 11, 69

523 Ebû Be­kir İbnü'l-Arabî, IV, 1816; Desûkî, III, 140

524 Ali b. Süleyman el-Mer-dâvî, IV, 395

525 el-Muhallâ, IX, 451-453

526 el-Eşbâh ue'n-nezâ'ir, II, 298

527 Ğamzü "uyûni'l-beşâir, III, 442

528 es-Sünenü'l-kübrâ, V, 348-349

529 Reddü'l-muhtar, V, 59-60

530 md. 356

531 md. 356

532 md. 441

533 md. 1127

534 md. 1482, 1485

535 el-Fetâ-va'l-Hindiyye, V, 226

536 İbn Nüceym, el-Bahr, VII, 167

537 Ali Haydar, I, 730

538 Mecelle, md. 357

539 Bedreddin Simâvî, II, 30-31; İbn Nüceym, el-Bahr, VII, 168-169

540 Bedreddin Simâvî, II, 31; İbn Nüceym, el-Bahr, VII, 168

541 Bk. mu­hayyerlik

542 Mecelle, md. 359

543 a.e., md. 360

544 Bk. Fesih

545 M. Ali Kettani, s. 163

546 Balta, S, 347; A Map of the Muslims in the World Today, s. 13; Cornevin, Africa South of the Saha-ra 1992, s. 483

547 Les fouilles d'al-Foustat et les origines de la maison arabe en Egypte, Paris 1921

548 Kahire 1927

549 "Les mosquees de Constantinople", Syria, VIII (Paris 1926), s. 353-419, Iv. LXXII-LXXV111

550 "Les etapes d'ıme campagne dans les deux Irak, d'ap-res un nıanuscrit turc du XVIe siecle", a.g.e., IX 11928], s. 328-349, İv. LXXIV-LXXX1V

551 "Les antiquites turcs d'Anat-lie", a.g.e., X |1929|, s. 257-270, İv. XLVII-L

552 a.g.e., VIII (1927), s. 302-329, v. LXXXVI-XCIV

553 "Le Mesdjid-Djuma d'Isfahan", Ars Islamica, II (Michigan 1935), s. 7-44

554 Türk Tarih, Arkeologya ue Etnografya Dergisi, I (Ankara 1933), s. 134-149

555 "Dunaysir", Ars is-lamica, IV (1937), s. 352-362

556 "Bursa'da Murad I Camii ve Osmanlı Mimarisinin Menşei Meselesi", VD, II (1942), s. 37-43, Fransız­ca'sı s. 49-57 ve 9 levha

557 "Mosquees et medres-ses ortokides", Halil Edhem Hatıra Kitabı-İn Memoriam Halil Edhem, (Ankara 1947) I, 211-228 ve 5 levha

558 Monuments turcs d'Anatolie, I, Kayseri-Niğde, Paris 1931; II, Amasya-To-kat et Sîuas, Paris 1934

559 Voyages arche'o!ogiques dans la Turquie Orientale: Mardin- Diyarbekir-prooinces au-delâ du Tigre, Harput, Ma­latya, Urfa, l-ll, Paris 1940

560 Tine capitale turque: Brousse -Bursa, Pa­ris 1958, 2 cilt

561 "Solunan le Magnifique", Les Grandes figures, (Paris 1938), s. 195-203

562 Châteaux turcs du Bosphore, Pa­ris 1943

563 "Les arts en Turquie", La Turçuie, Paris 1958, s. LIV-LXXII; diğer baskılarında biraz değiştiril­miştir

564 "Otto-mane Scuole", Enciclopedia üniuersale dellArte, Venezia-Roma 1958; X, 286-307, İv. 147-158; "Ottoman School", Encycto-pedia ofWorldArt London 1965, X, 852-873

565 La Çite" de Midas, Topogmphie, Le site et ies fouilles, Paris 1952; IV-La Citâ de Midas, Architecture, Paris 1965

566 Roma 1916

567 Fİrenze 1930

568 "Documenti orientali nelle biblioteche e negli archivi d'Itah'a", Accademie e Bib­lioteche d'Itatia, VII (1933), s. 287-304

569 Giuseppe Gabrieli, Contributi alla Storia deWAcca.dem.ia dei Lincei, Roma 1989

570 Bk. Gazap

571 18 Zilhicce 10/17 Mart 632

572 el-Mâide 5/67

573 el-Mâide 5/3

574 Müsned, IV, 281

575 Müslim, "Fezâ'ilü'ş-şahâbe", 36

576 "Mukaddime", 11

577 el-Müstedrek, III, 109

578 el-Mâide 5/67

579 Fahreddin er-Râzî. XII, 48-49

580 Bk. M. F. Abdülbâkî, el-Muccem, "velî", "mevlâ" md.leri; Wensinck, el'Mu'cem, "velî", "mevlâ" md.leri

581 Meselâ bk- Tirmizî, "Menâkıb", 20; İbn Kuteybe, s. 42; İbnü'I-Esîr, V, 228; İbn Hamza el-Hüseynî, II, 230

582 Ebû Bekir tbnü'l-Arabî, s. 185-186, 196

583 Krş. Mahmud Şükrî el-Âlûsî, s. 161

584 Bk. Gafur

585 Süleymaniye Ktp., Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 773; Yenicami, nr. 907

586 Tahran 1404

587 İbn Fazlullah el-Ömerî, IX, 313

588 Introduction, 11/ I, s. 424

589 Geschichte der Arabischen Aerzte, s. 98

590 The Osler Library of Medici-ne, nr. 7508

591 nr. K 155

592 Bk. Bibl

593 Bk. Bibl

594 Bodleian Library, nr. 1,632/2-3

595 Bk. Şarri, Ebül-Hasan

596 Himyerî, s. 426-427

597 Bk. Hasan Ali Hasan, 1/5-6, s. 140

598 et-Tıb ve'I-etıbba3. I, 25, 64

599 el-Bâhis, 1/5-6, s. 140

600 Escu-rial, nr. 835

601 L'ophtalmotogie de Moham-mad al-Ghâfiqi, Barcelona 1933

602 el-Bâhiş, 1/5-6, s. 132-182

603 el-Mürşîd fî übbi'l-'ayn Ü'l-öâflkî, Beyrut 1987

604 Bk. Gafur

605 Bk. Mümin Sûresi

606 Ebü'1-Bekâ, s. 206

607 Ebü'1-Bekâ, s. 206; et-Tacrîfât, "nisyân" md

608 el-A'râf 7/179

609 el-A'râf 7/205

610 el-A'râf 7/146; Yûnus 10/7-8

611 el-Enbiyâ 21/97

612 Yûsuf 12/3; Kâf 50/22

613 Meselâ el-Baka-ra 2/74, 85, 140, 144, 149

614 Müsned, II, 177; el-Muoatta', "Şalât", 8; Tirmizî, "Daca-vât", 65

615 Keşfü'z-zunûn, I, 487; Izâhu'l-mek-nün, I, 159, 326

616 Bk. M. F. Abdülbâkl, el-Mu'cem, "gfl" md.

617 Bk. Wensinckr el-Mu'cem, "ğfl" md.

618 Buhârî, "Büyûc", 48; Müslim, "Büyü'", 48; İbn Mâce, "Ahkâm", 24; Ebû Dâvûd, "Büyûc", 66

619 Mecma'u'l-enhur, 11, 441-442

620 Mebde3ü'r-rızâ fi'l-'uküd, I, 338-340

621 en-Nisâ 4/5

622 Bezzâzî, V, 228

623 Fetâvâ, III, 637 vd

624 el-Fetâval-Hindiyye, V, 60

625 Mülteka'l-ebhur, s. 154

626 Reddü'l-muhtar, VI, 147

627 M, Ebû Zeh­re, s. 464; M.YûsufMûsâ, s. 429-430; Ka­raman, I, 193

628 Kauânînu I-ahkâmı ş-şer'iyye, s. 332

629 Mecmacu'l-enhur, II, 438

630 el-Müstasfâ, I, 84

631 Buhârî, "Hudûd", 66; İbn Mâce, "Talâk", 15; Ebü Dâvûd, "Hudûd", 17

632 Bk. Ziyadetü's-Sika

633 Bk. M. F. Abdülbâkî, el-Mu'cem, "ğfr" md

634 el-Burûc 85/14

635 "Duv”, 10

636 "Da'avât", 82

637 el-A'râf 7/155; Gâfir 40/3

638 Müsned, II, 74; Buhârî, "Mezâlim", 2. "Edeb", 60; Müslim, "Tevbe", 52; İbn Mâ-ce, "Mukaddime", 13

639 Tefsf-ru esma3ittâhi'l-hüsnâ, s. 46

640 a.g.e., s. 47

641 Şenü'd-duzâ, s. 65

642 en-Nisâ 4/48, 116

643 ez-Zümer 39/ 5

644 Bk. Wen-sinck, el-Mu'cem, "str" md.

645 Buhârî, "Mezâlim", 3; Müslim, "Zikir", 38

646 Ebû Dâvûd, "Hammâm", 1; Nesâî, "Gusl", 7

647 el-Makşadü'l-esnâ, s. 85-86

648 Bunların anlamlan için bk. D/Â, XI, 415

649 Troitsk 1898

650 Orenburg 1904

651 Kazan 1906

652 Ufa 1907

653 Ufa 1909

654 Ufa 1909

655 Kazan 1909

656 Ufa 1911

657 Ufa 1911

658 Ufa 1911

659 Ufa 1911

660 Ufa 1911

661 Kazan 1912

662 Ufa 1917

663 Ufa 1919

664 Ufa 1929

665 Peisengelar, Kishinav 1970

666 Adamın İşleri, Kishinav 1969

667 Yollar, Kishinav 1970; Semeinaia Obriadnost Ga-gauzou o XIX nachale XX v., Kishinav 1980

668 Bucaktan Sesler, 1959

669 Ana Tarafım, Kishinav 1972

670 Dattım Omurdan, Kishinav 1991

671 Bk. Mefküd

672 Bk. Gayeet

673 eş-Şifâ el-ilâ-hiyyât, II, 300

674 el-Mü'minûn 23/115

675 Sâd 38/27

676 ed-Duhân 44/38-39

677 Ben­zer bir açıklama için bk. el-Enbiyâ 21/16-17

678 Âl-i İmrân 3/191

679 el-Mülk 67/2

680 el-Hucurât 49/13

681 ez-Zâriyât 51/56

682 Meselâ bk. İbrahim 14/32-34; en-Nahl 16/5-18; el-Câsiye 45/12-13

683 Abdurrahman Bedevî, Eflâtun fi'l-İslâm, s. 90; krş. Eflâtun, Timaios, 29a-30b

684 Physica, II, 3, 7-8; a.e: Physics, I, 271, 275-277

685 Metaphysica, XII, 10; a.e.: Me-taphysics, s. 605-606

686 Abdurrahman Bedevî, Eflûtîn cinde'l-Arab, s. 24-25, 68-69, 127

687 Abdurrahman Bedevî, el-Eflâtû-niyyetü'l-muhdese cinde'l-"Arab, s. 20-24, 34

688 İbn Hazm, III, 201

689 Eş'arî, s. 249

690 Davidson, s. 219-235; krş., Gazzâlî, el-Hikme li-mahiakâtiilâh, s. 5-41

691 et-Temhtd, s. 47

692 el-lrşâd, s, 61-62

693 Kitâbü't-Teuhîd, s. 18.21-22

694 et-Makşadü'l-esnâ, s. 66-70

695 a.g.e., s. 110-111

696 a.g.e., s. 43-44

697 İhyâ1, IV, 321-322

698 Resâ'it, l, 215

699 Turhan, s. 269-277

700 Resa'it, IV. 72-73

701 Arâ'ü ehti'i-Medîne-W I-fâzıla, s. 57

702 Atıf el-lrâki, s. 160-167

703 Bk. Hayir; Şer

704 eş-Şifâ el-llâhiy-flflt II, 283-297, 414-422

705 el-Keşf,s. 109-119

706 Tedbtrâ-tü'1-ilâhiyye.s. 106-107

707 Philosop-hicat Theology, Cambridge 1930

708 Does God Exisi London 1945

709 Human Desüny, London-New York 1947

710 Metaphysics, New fersey - London 1963

711 Hick, s. 2-25

712 The Existence of God, s. 133-146. 198-199; modern Batı düşünce­sinde teleolojik delilin ele alınışı hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Kutluer, s. 46-49

713 Bk. Gekher

714 Bk. Geschichte Der Arabıschen Utteratur

715 Ortaçağ Ispanyolcası; Bk. Aljamia

716 İstanbul 1332-1333

717 I-II, İstanbul 1950-1951

718 İstanbul 1951

719 İs­tanbul 1925

720 İstanbul 1925

721 İstanbul 1928; bu eser­lerde Türk dilinin çeşitli meseleleriyle Türk tarihi, Türkçülük, yakın devir Türkiye olay­ları ele alınmış, özellikle Latin harflerinin kabulü teklifine karşı çıkarak bunun kültür mirası, ilim, politika ve ticaret açısından mahzurları anlatılmış, Arap alfabesinin ter­ki yerine Türkçe'nin bünyesine uygun işa­retler konularak ıslah edilmesi gereği üze­rinde durulmuş, Japonya gibi daha karışık alfabelere sahip olan milletlerin bile böy­le bir teşebbüste bulunmadığı vurgulan­mıştır. Sonuncu kitapta, Türkiye'de Türk­çe'nin dışında kullanılan diller üzerinde durulmuş, Türkçe'nin yaygınlaşması yolla­rı gösterilmiştir

722 İs­tanbul 1925

723 İstanbul 1931

724 İstanbul 1933

725 İstanbul 1945

726 İstanbul 1946

727 İstanbul 1950

728 İstanbul 1951

729 İstanbul 1927

730 İstanbul 1927, 1995

731 İstanbul 1945

732 İstanbul 1953

733 İstanbul 1954

734 İstanbul 1913

735 İstanbul 1926

736 İstanbul 1931-1954

737 İstanbul 1935

738 I-II, İstanbul 1941-1942

739 İstanbul 1985-1986

740 İbn Hazm, IX, 455; Mergînânî, VIII, 20; İbn Kudâme, s. 232; Nevevî, I, 335; Cün-dl, II, 49

741 Meşâdirü'l-hak, II, 104-153

742 Bk. Gabn

743 Karâfî, II, 150; İbn Nüceym, s. 167-168; ayrıca bk. cehalet

744 Bk bibl

745 Brockelmann, I, 186

746 Yazma nüshaları için bk. At­sız, "Kemalpaşa-oğlu'nun Eserleri", ŞM, VII (1972), s. 129-130

747 İstanbul 1289, 1311

748 Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3597, vr. 74a-74b; nr. 3612, vr. 124b-1253; Reşid Efendi, nr. 1053, vr. 42a-43b; İÜ Ktp., AY, nr. 1496, vr. 140b- 142a

749 İstanbul 1318

750 İstanbul 1221; bk. HAFİD efendi

751 2. bs., İstanbul 1301; 3. bs., İstanbul 1305

752 İstanbul 1302

753 İstan­bul 1306

754 İstan­bul 1308 (2. bs. Rehber-i İmlâ, İstanbul 1309)

755 İstanbul 1319

756 İstanbul 1313

757 İstan­bul 1324

758 Sam­sun 1338

759 İstanbul 1926

760 İstanbul 1977

761 İstanbul 1979

762 Ankara 1980

763 a.e. [1170 Sö­zün Eleştirisi], Ankara 1985, 2. bs.; a.e. [1300 Sözün Eleştirisi], Ankara 1990, 3. bs

764 11 Aralık 1455

765 Vana Turcia, XIII (1991), s. 28-30

766 Aralık 1455

767 a.g.e., s. 60

768 Pistarino, s. 312-318, 325

769 İnalcık, s. 37, 39

770 Eyice, I (1949), s. 201-219