Dış lastik bak lastik

diplomatik dokunulmazlık, uluslararası hukukta, yabancı devletlerin ya da hükü- metlerarası kuruluşların resmî temsilcileri ile bunlara ait taşınır ve taşınmaz malların, bulundukları ülkenin yürütme ve yargı güçleri karşısındaki özel konumu. Diplomatik dokunulmazlık uluslararası teamül ve anlaşmalar çerçevesinde birtakım ayrıcalık ve bağışıklıkları öngörür. Kişi, resmî bina, konut ve arşiv dokunulmazlığı, haberleşme ve gezi serbestliği ile yargı, vergi ve gümrük bağışıklıklarından oluşan bu ayrıcalık ve bağışıklıkların hukuksal temeli, bunlardan yararlanan gerçek ya da tüzel kişilerin, bulundukları ülke dışında sayılması nedeniyle o ülkenin yasalarına tabi olmadığı varsayımına dayanan ülkedışılık (exterrito- rialite) kuramıdır. Geçerliliği uzun süre tartışma konusu olan bu görüş, günümüzde yerini "görevin gereği" kuramına bırakmıştır. Buna göre kişiler, diplomatik ayrıcalık ve bağışıklıklardan, asli görevlerini yerine getirebilmeleri için gerekli serbestliği sağlamak amacıyla yararlanırlar. Ayrıcalık ve bağışıklık işlevlere göre farklılık göstereceği gibi, görevin niteliği değişikliğe uğradığında da değişebilir.

Devletler arasında diplomatik ilişkileri düzenleyen ve Türkiye'nin 4 Eylül 1984'te taraf olduğu 1961 Viyana Sözleşmesi'yle belirlenen diplomatik ayrıcalıkların başında diplomatik temsilcilerin kişi dokunulmazlığı gelir. Uluslararası hukukun en eski ilkelerinden biri olan kişi dokunulmazlığı, diplomatik temsilcilerin görevle bulundukları ülkede hangi nedenle olursa olsun tutukla- namayacağı ve gözaltına alınamayacağı anlamına gelir ve geleneksel olarak diplomatların aile üyelerini de kapsar. Bu ayrıcalık iç hukuk kurallarıyla sağlanır ve kişi dokunulmazlığının çiğnenmesi devletin uluslararası sorumluluğuna yol açar. Diplomatik temsilcilerin görevle bulundukları ülkenin düzenini ya da güvenliğini tehdit edecek davranışlarda bulunmaları durumunda, bu kişi ya da kişilerin ülke dışına çıkarılması yoluna gidilir.

Diplomatik ayrıcalıkların ikincisi diplomatik misyon binalarının dokunulmazlığıdır. Bu binalara misyon şefinin izni olmadıkça kabul eden devletin resmî görevlileri herhangi bir nedenle giremezler. Misyona ait mallara el konamaz ve hasar verilemez. Diplomatik misyon binalarında siyasal suçlulara sığınma hakkı tanınıp tanınamayacağı sorunu ise tartışma konusudur. Diplomatik temsilcilerin özel konutları da misyon binaları gibi dokunulmazlığa sahiptir.

Diplomatik ayrıcalıkların bir başkası misyonlara ait belge ve arşivlerin dokunulmazlığıdır. Bunların araştırılması, açılması ya da bunlara el konması söz konusu olamaz. Diplomasi temsilcilerinin haberleşme serbestliği de bulundukları ülke tarafından güvence altına alınır. Diplomatik görevlerle ilgili her tür haberleşmenin dokunulmazlığı vardır. Öte yandan diplomatik temsilciler bulundukları ülkede ulusal güvenlik nedenleriyle girilmesi yasaklanmış alanlar dışında serbestçe dolaşabilirler.

Diplomatik temsilciler bu ayrıcalıkların dışında bir dizi bağışıklıktan da yararlanırlar. Bunlar yargı, vergi ve gümrük bağışıklıklarıdır. Yargı bağışıklığı diplomatik temsilcilerin 1961 Viyana Sözleşmesi ile belirlenmiş bazı hukuk davaları dışında bulundukları ülkenin yargı yetkisi dışında sayılmalarıdır. Bununla birlikte yargı bağışıklığı diplomatların yerel yasalara uymama özgürlüğü anlamına gelmez. Diplomatların suç işlemeleri durumunda kabul eden devletin bunları persona non grata (istenmeyen kişi) ilan ederek ülkeyi terk etmelerini isteme hakkı olduğu gibi, gönderen devlet de suç işleyen temsilcisinin yargı dokunulmazlığını kaldırabilir.

Diplomatik temsilciler bulundukları ülkede birtakım dolaylı vergiler ile özel mülk ve kazanç gibi görevleriyle ilgili olmayan konulara ilişkin vergiler dışında her türlü vergi ve harçtan bağışık tutulur. Yurt dışından getirdikleri ya da ülkeden çıkardıkları eşyalar için de gümrük bağışıklığı tanınır.

Diplomatik temsilcilere tanınan ayrıcalık ve bağışıklıklardan, bazı farklılıklarla konsolosluk memurları da yararlanırlar. 1963'te Viyana'da imzalanan ve Türkiye'nin de taraf olduğu Konsolosluk İlişkileri Sözleşmesi ile düzenlenmiş olan konsolosluk ayrıcalık ve bağışıklıkları, kişi dokunulmazlığının konsoloslara yalnızca resmî görevleri çerçevesinde tanınmasını öngörmüştür. Konsolosluk binalarının dokunulmazlığı bulunmakla birlikte, siyasal sığınma gibi konularda ayrıcalık söz konusu değildir. Konsolosların konut dokunulmazlığı da yoktur. Buna karşılık arşiv dokunulmazlığı, haberleşme ve gezi serbestliği konularında ayrıcalık tanınmıştır. Yargı bağışıklığı yalnızca resmî görevle ilgili konularda geçerlidir. Vergi ve gümrük bağışıklığı konsoloslara tanınmıştır.

Hükümetler arası kuruluşların temsilcileri, anlaşmalarla düzenlenmiş olduğu ölçüde diplomatik ayrıcalık ve bağışıklıklardan yararlanırlar.