Embriyonik ve Fetal Dönem Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİmen

Embriyonik ve Fetal Dönem

• Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN

• Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı

Embriyonik Dönem

• Embriyon, döllenmeyi takiben 8. haftanın sonuna kadar belirgin insan görünümü kazanır.

• Temel organ ve sistem gelişimi, ilk 8 haftada çok hızlıdır.

• Teratojenite etkisi daha fazla.

Embiyonik Kıvrımlar

• Bu dönemde  Endoderm daha ileri seviyede farklılaşır.

• Üç tabakalı disk  Silindirik şekle girmeye başlar.

• Kıvrımlar  Hem kraniyokaudal hem de mediyolateral yönlerde ve üç boyutlu düzlemde gerçekleşir.

Embiyonik Kıvrımlar

• En önemli etken  Çeşitli embriyonik yapıların gelişim farkları.

• Uzunlamasına (Kraniyokaudal) Kıvrılma:

• - Embriyonun baş ve kuyruk bölgeleri, ventral yönde hareket eder.

Embiyonik Kıvrımlar

• Kaudalden kraniyale doğru sırasıyla:

• - Nöral plak

• - Bukkofaringeyal zar

• - Kardiyojenik alan vardır.

• Septum Transversum:

• Kardiyojenik alanla embriyonun kraniyal kenarı arasındadır.

Embiyonik Kıvrımlar

• Kıvrılmanın Sonuçları:

• - Bukkofaringeyal zar  Gelecekteki ağız bölgesine,

• - Kardiyojenik alan  Gelecekteki göğüs bölgesine,

• - Septum transversum  Kardiyojenik bölgenin kaudaliyle vitellüs kesesinin boynu arasına yerleşir.

Embiyonik Kıvrımlar

• Katlanmaya Yol Açan Faktörler:

• - Kraniyokaudal Yönde: MSS’nin uzunlamasına hızlı büyümesi

• - Mediyolateral Yönde:

• Somitlerin hızlı büyümesi

Kuyruk Kıvrımı

• Kaudal kıvrım, kraniyalden daha sonra olur (22. ve 23. günler).

• Nöral tüp ve somitler, vitellüs kesesinin kaudal ucu üzerinde hızla uzar  Kaudal kıvrılma başlar.

• Kıvrılma esnasında  Vitellüs kesesinin bir kısmı son bağırsağın yapısına katılmak üzere embiyonun içine katılır.

• Allantoyis ise  Kısmen embriyona katılır.

Mediyolateral Yönde Kıvrılma

• Sağ ve sol lateral vücut duvarları  Mediyan düzleme doğru ilerler.

• Embriyonik diskin kenarları, ventral olarak birleşir.

• Sonuçta, embriyon silindirik şekle girer.

Mediyolateral Yönde Kıvrılma

• Vitellüs kesesi  Ventral ve lateral karın duvarları oluşurken, orta bağırsağı meydana getirmek üzere embriyona katılır.

• Orta bağırsak  6. haftanın sonuna kadar tüp halini alır  Vitellüs kesesinin boynunda, vitellüs kesesi sapını oluşturur.

• Lateral kıvrımlar ventralde birleşir  Umblikal kordon meydana gelir.

Mediyolateral Yönde Kıvrılma

• Embriyonik kıvrımlar tamamlanırken:

• - Amniyon boşluğu genişler.

• - Amniyotik membran tüpü oluşur.

• - Bu tüp  Vitellin kanalın ve bağlantı sapının etrafındadır.  Buna, umblikal kordon denir.

Mediyolateral Yönde Kıvrılma

• Umblikal kordon uzadıkça:

• - Vitellin kanal darlaşır.

• - Vitellüs kesesi cismi, umblikal kılıfın içinde kalır.

• Vitellüs kesesi ve vitellin kanal, normalde doğuma kadar kaybolur.

• Amniyonun genişlemesi  Embriyonun serbestçe büyüyüp gelişebileceği bir ortam.

Endodermin İleri Derecede Farklılaşması

• 4. Haftada  Endodermal bağırsak tüpü ortaya çıkar.

• Bağırsak tüpünün sınırları:

• - Kraniyalde  Bukkofaringeyal Membran

• - Kaudalde  Kloaka Membranı

• - Ortada  Vitellin kanala açılır.

İlkel Bağırsağın Bölümleri

• Faringeyal

• Ön (Foregut) baş kıvrılması

• Orta (Midgut) enine kıvrılma

• Son (Hindgut) kuyruk kıvrılması

İlkel Bağırsaktan Meydana Gelen Yapılar

• Mide – Bağırsak ve solunum yolları epiteli

• Tonsil, tiroid, paratiroid, timus, karaciğer ve pankreasın parankimleri

• Mesane ve üretra epitelinin büyük kısmı

• Timpanik boşluk ve östaki borusu epiteli

4. Hafta

• Embriyon düzdür.

• Nöral tüp oluşur.

• 26. güne kadar  Üç çift faringeyal yay görülebilir.

• Ön nöropor kapanır.

• Ön beyinde belirgin büyüme gözlenir.

• Üst ekstremite tomurcukları.

4. Hafta

• Lens plakları gözlenir.

• Sonlarına doğru  4. faringeyal yay çifti de gözlenir.

• 4. Hafta sonundaki en belirgin yapılar:

• - Somitler

• - Yutak yayları

5. Hafta

• Baş gelişimi daha hızlıdır.

• İkinci faringeyal yay  3. ve 4. yayların üzerinde gelişir  Servikal Sinüs denilen yapı meydana gelir.

• Kol ve bacak tomurcukları, belirgin olarak seçlebilir.

6. Hafta

• Üst ekstremitede  Dirsek ve bilek bölgeleri seçilebilir.

• İlk iki faringeyal arkus arasındaki oluktan dış kulak yolu, buradaki kabartıdan dış kulak avrikulası meydana gelir.

• Retina pigmentleri görülmeye başlanır.

7. Hafta

• İlkel bağırsakla vitellüs kesesi arasında vitellin kanal meydana gelir.

• Bağırsaklar  Umblikal kordonun proksimal kısmından embriyon dışı sölom boşluğuna geçer  Fizyolojik Umblikal Herniasyon.

• El plaklarında çentikler belirir.

8. Hafta

• El parmakları, kısa ve perdelidir.

• Ayak plaklarında çentikler belirir.

• Kafa derisinde damar pleksusu gözlenir.

• Belirgin insan şekli görülür.

• Baş / Vücut Oranı = 1 / 2

• Boyun bölgesi meydana gelir.

• Göz kapakları daha belirgindir.

• Bağırsaklar umblikal kordondadır.

8. Hafta

• Gözler genellikle açıktır.

• Dış kulak avrikulası, son şeklini almaya başlar.

• Dış genital ayrımı zordur.

Fetal Dönem

• 9. haftadan doğuma kadar olan süreyi kapsar.

• Esas olarak, organ sistemlerinin olgun laşması ve büyümesi görülür.

• Baş gelişimi daha yavaştır.

• 4.-6. aylarda  Vücut gelişimi çok hızlıdır.

• 7.-9. aylarda  Ağırlık artışı ön plandadır.

Fetal Dönem

• Fetal yaşın belirlenmesi  Baş-kalça (CRL) uzunluğu

• Bu dönemdeki en belirgin değişiklik  Baş gelişiminin vücuda göre daha yavaş olmasıdır.

9.-12. Haftalar

• 9. Hafta:

• - Yüz geniş

• - Gözler birbirine uzak

• - Göz kapakları birleşik

• - Bacaklar kısa

• - Karaciğer  Hematopoez merkezi

9.-12. Haftalar

• 12. Haftanın sonuna doğru:

• - Üst ekstremitelerin uzaması tamamlanır.

• - Birincil kemikleşme merkezleri ortaya çıkar.

• - Cinsiyet ayrımı yapılmaya başlanabilir.

• - Kan yapımı (hematopoez) işlevi  Karaciğerden dalağa geçer.

9.-12. Haftalar

• İdrar oluşumu başlar.

• Umblikal herniasyon  Bağırsaklar, 11. haftaya kadar karın boşluğuna geri döner.

13. – 16. Haftalar

• Başın orantısal büyüklüğü azalmıştır.

• Alt ekstremitelerde uzama meydana gelir.

• Ekstremite hareketleri  8. haftada başlar, 14. haftada koordine olur.

• Etkin iskelet kemikleşmesi görülür.

• Kafa derisinde saç belirir.

13. – 16. Haftalar

• Overler  16. haftaya kadar farklılaşır  Primordiyal folliküller içerir

• Dış kulaklar  Asıl konumlarına yakın yere gelir.

17. – 20. Haftalar

• Büyüme yavaşlar.

• Alt ekstremitelerin uzaması tamamlanır.

• Fetal hareketler hissedilmeye başlanır.

• Deri  Kazeöz verniksle (peynirimsi maddeyle) kaplıdır.

17. – 20. Haftalar

• Kazeöz Verniks Nedir ?

• - Fetus derisindeki yağ bezlerinin salgısın dan ve ölü epitel hücrelerinden meydana gelir.

• - Fetusun ince derisinin dış etkilerden korunmasında görev alır.

• Lanugo görülür:

• - Fetusu kaplayan ince tüylerdir.

• - Kazeöz vernikse desteklik sağlar.

17. – 20. Haftalar

• Kaşlar ve saç  20. haftada görülür.

• Kahverengi yağ dokusu  17. haftada meydana gelir.

• Uterus  18. haftaya kadar oluşur.

• Testisler  20. haftaya kadar inmeye başlar.

21. – 25. Haftalar

• Ağırlık artışı belirgindir.

• Deri: Buruşuk ve saydam. Kan damarları dolayısıyla kırmızı görünümlü.

• Hızlı göz hareketleri  21 .haftada başlar.

• Akciğerler kanaliküler aşamadadır.

• 24. haftada:

• - Sürfaktan salgısı

• - Tırnak oluşumu

26. – 29. Haftalar

• Bu haftalar arasında doğan prematür bebeklerin yaşama ihtimali, sürfaktan salgısı dolayısıyla biraz daha fazladır.

• Akciğerin parankim ve damar yapısı gelişmiştir.

• MSS  Solunum hareketlerini ve vücut ısısını kontrol etmeye başlar.

• Lanugo ve saçlar belirgindir.

26. – 29. Haftalar

• Ayak başparmağı belirgindir.

• Derialtı yağ dokusu gelişir  Kırışıklıklar gider.

• Dalak  28. haftaya kadar hematopoeze devam eder. Daha sonra, kan yapım işlevini Kemik İliği üstlenir.

30. – 34. Haftalar

• Deri pembe görünümlü ve düzgündür.

• Üst ve alt ekstremiteler tombuldur.

35. – 38. Haftalar

• Fetus bu dönemde şişmandır.

• 36. haftaya kadar  Baş ve karın çevresi eşittir.  Daha sonra, karın çevresi daha geniş hale gelmeye başlar.

• Testisler:

• - 28.-32. haftalar arasında skrotuma inmeye başlar.

• - Miyadındaki bebeklerde, genellikle skrotumdadır.

• - Prematürlük durumunda  İnmemiş testis görülebilir.

35. – 38. Haftalar

• Sürfaktan  Doğumdan önceki son iki haftada artış gösterir.