Eserin özgün adı: روش تفسیر قران Reveş-i Tefsir-i Kur’an Yayın Yönetmeni

Tefsire İhtiyacın Sebepleri

Tefsire ihtiyaç duyulmasına zemin hazırlayan faktörleri üç ana grupta ele almak mümkündür:

a) Yeterli Bilgiden Yoksun Olmak

Tefsire ihtiyaç duyulmasının sebeplerinden birisi beşer ilminin zafiyetidir. Kurân-ı Kerim’i anlamak çeşitli malûmata sahip olmayı gerektirmekte ve bunların her birinden yoksun olmak Kurân ayet ve ibarelerinden Allah’ın maksadını anlamayı belirsizliğe sokmaktadır. Bu da tefsir ilmini kaçınılmaz kılmaktadır. Bilgiden yoksun olmak bazen kelimelerin manasıyla ilgilidir. Her ne kadar bizimle vahyin iniş dönemi arasındaki uzun zaman mesafesi bazı kelimelerde iphama yol açmışsa da, burada dikkat çekilmek istenen husus bu zaman mesafesinin rolü değildir. Kurâni ve tarihi araştırmalar şunu göstermektedir ki vahyin nazil olduğu dönemde bile Kurân’ın bazı kelimeleri, muhataplarından bazıları için müphem olmuş ve onlar bu sözcüklerin manasını bilmediklerini ifade etmişlerdir. Örnek olarak; I. Halife Ebubekir’e “Kelale”¹⁴¹ sözcüğünün manasını sorduklarında onu bilmediği için şu cevabı vermiştir: “Kendi görüşümü söylüyorum; eğer doğru olursa Allah’tandır, eğer hata olursa benden ve şeytandandır.”¹⁴² Yine “Ebben”¹⁴³ kelimesinin manasını sorduklarında ise şu cevabı vermiştir: “Eğer bilmediğim halde Allah’ın kitabı hakkında konuşursam hangi yer beni taşır ve hangi gök bana gölge eder?”¹⁴⁴ Bu kelimenin manasını II. Halife Ömer b. Hattab’a sorduklarında o da şu cevabı vermiştir: “Derinleşmekten ve kendimizi zahmete düşürmekten menedildik.”¹⁴⁵ Bir başka örnek de İbn-i Abbas’ın şu sözüdür: “Ben, bir kuyu hakkında anlaşmazlığa düşen iki bedeviyle karşılaştığım ve onlardan birinin “ene fetertuha/ona ben başladım”¹⁴⁶ sözünü duyuncaya kadar “Fatır’us-semavat”ın¹⁴⁷ manasını bilmiyordum.”

Bu tür durumlarda Kurân ayetlerini anlayabilmek için söz konusu ayetlerde kullanılmış olan kelimelerin manasını elde etmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kelimelerin pratikte kullanılan anlamlarını elde etmek tefsirin bir bölümü sayılmaktadır.

Arap edebiyatı, kelimeler ve cümlelerin doğru yapısı ve ayetlerin açıklayıcı manalarındaki özellikler hakkındaki bilgisizlik, bilgisizlerin bilgi sahibi olan değerli müfessirlerin tefsirinden faydalanmasının zarureti Kurân’ı aşikâr edecek tefsire ihtiyaç duyulmasının nedenlerinden biridir. Zira Kurân ayetlerinin manasının anlaşılması bu hususların doğru şekilde bilinmesine bağlıdır. Bu konudaki açıklama ilerleyen bahislerde gelecektir.

Bazı durumlarda da ayetlerin iniş şart ve sebeplerinden habersiz olmak ayetteki mana ve maksadı bir belirsizlik haline bürümekte ve bu yüzden tefsire ihtiyaç sebebini doğurmaktadır. Mesela şu ayette olduğu gibi:

“Ertelemek, sadece kâfirlikte ileri gitmektir. Çünkü onunla, kâfir olanlar saptırılır. Allah’ın haram kıldığının sayısını bozmak ve O’nun haram kıldığını helal kılmak için bir yıl helal sayarlar, bir yıl da haram sayarlar.”¹⁴⁸ Ayetin iniş sebebinin bilinmeyişi ve o zamanın kültüründe “ertelemek” manasına gelen “nesiyy” sözcüğünden maksadın ne olduğunun bilinmeyişi tefsire ihtiyaç sebebini ortaya çıkarmaktadır.

Kurân’da ancak kullanım alanları konusunda yeterli düzeyde bilgi ve uzmanlık sahibi olunduğunda anlaşılabilecek çok zarif kinaye ve teşbihler kullanılmıştır. Bu tür ayetler sıradan insanlar için müphemdir ve tefsire ihtiyacı vardır. Nitekim Adiy b. Hatem “sabahın beyaz ipliği, siyah ipliğinden ayırt edilinceye kadar yiyin, için.”¹⁴⁹ ayetinde kullanılmış zarif noktaları anlama konusunda dikkat ve ustalıktan yoksun olduğu için ayetin manasını yanlış anlamıştı. Daha sonra da kendi algısını Resulullah’a (s.a.a) sunduğunda, Peygamber Efendimiz onun yanlış olduğunu ve ayetin sahih manasını ona açıklamıştı.¹⁵⁰

Bazı ayetlerde dikkate alınmış özel vurgu ve örnekleri bilmemek, müşterek lafızların manasını anlamada yeterli maharet ve bilgiden yoksun olmak, ayetlerdeki mecazi kullanım alanları, bitişik ve ayrık karineleri tanımamak; örneğin ayetler arasında ilişki olup, olmadığını (siyak) bilmemek, ayetlerle alakalı olan rivayetlerden bihaber olmak gibi hususlar tefsire ihtiyaç sebebini ortaya çıkarmaktadır.